Startpagina Akkerbouw

Wat doet GFT-compost met de bodem?

In 1997 werd beslist om een proef aan te leggen omtrent GFT-compost, en dit in Boutersem. Nu, 20 jaar later, kan men er de vruchten van plukken: de bodem verschaft betrouwbare informatie over de opbouw van organische stof en bodemvruchtbaarheid, en dat moest gevierd worden vorige maand.

Leestijd : 5 min

Hoe langer een proef duurt, des te betrouwbaarder zijn de resultaten. Een proef die 20 jaar duurt, geeft dan ook kostbare informatie en die werd gedeeld tijdens een feestelijk evenement, mét proefveldrondgang. Verschillende land- en tuinbouwers, vertegenwoordigers van landbouworganisaties en overheidsinstanties kwamen graag een kijkje nemen.

Monique Swinnen, gedeputeerde voor land- en tuinbouw Vlaams-Brabant, is alvast trots: “Deze veldproef is uniek in haar soort. Dankzij de compostproef kunnen we de positieve eigenschappen van compost uit eerste hand weergeven. Na al die jaren herbergt dit perceel een enorme schat aan informatie over de opbouw van organische stof in de bodem en de positieve effecten daarvan voor de bodemvruchtbaarheid. Onze landbouwbodem vaart er wel bij.”

In het prille begin...

De Bodemkundige Dienst van België startte 20 jaar geleden, in 1997, met het meerjarig onderzoek naar compostgebruik in de akkerbouw, op initiatief van Vlaco. Hiervoor kregen ze de financiële steun van de provincie Vlaams-Brabant, dienst Land- en Tuinbouw. De familie Hertogh in Boutersem stelde hiervoor hun percelen ter beschikking, met een teeltrotatie van suikerbieten, wintertarwe, aardappelen en wortelen.

Om de proef zo goed mogelijk uit te voeren, werden onderzoeksvragen vooropgesteld die het onderzoek omlijnden. Zo stelde men de vraag wat net de bemestingswaarde is van gft-compost voor de akkerbouw en wat het effect is van de gft-composttoediening op de opbrengst van het gewas. Ook werd onderzocht wat het langetermijneffect is op de bodemvruchtbaarheid.

20 jaar 48 veldjes

Om die vragen te beantwoorden en het effect te vergelijken met niet bemesten en bemesten met kunstmest werden 48 veldjes aangelegd: 12 behandelingen werden vier keer herhaald. In twee behandelingen werd geen gft-compost gebruikt, zodat de eventuele meerwaarde van gft-compost kan worden aangetoond. Deze behandelingen zijn enerzijds niet bemesten, en anderzijds bemesten met kunstmest. Bij de negen behandelingen met gft-compost werd gevarieerd in frequentie van toediening (jaarlijks, tweejaarlijks en driejaarlijks) en in dosis (15, 30 en 45 ton/ha). De compost werd eerst uitgereden, dan oppervlakkig ingewerkt en dan mee ondergeploegd. Ten slotte werd ook een onbemest braakperceel opgenomen in de proef.

De compost die hiervoor werd gebruikt, is die van EcoWerf, en werd telkens toegediend voor het groeiseizoen. Verder werd elk jaar een bekalkings-, basisbemesting-, en stikstofbemestingsadvies gegeven. Pas sinds 2003 werd bij behandeling met gft-compost aangevuld met kunstmest om tot het advies te komen.

Goede bemester en bodemverbeteraar

Compost heeft een belangrijk bemestingseffect, waardoor uiteindelijk minder kunstmest nodig is. De vrijgave van stikstof en fosfor is traag: na toediening zal zelfs in het tweede en derde groeiseizoen nog werkzame stikstof vrijkomen. Het kalium dat vrijkomt, komt terecht in de bodemreserve, waardoor de gewassen er enkele seizoenen van kunnen genieten.

Een vruchtbare bodem behouden vraagt om een voldoende hoog koolstofgehalte. Compost is ideaal, want het heeft de capaciteit om veel organische stof aan te voeren. Als het om koolstofgehalte gaat, merkten de onderzoekers dat die gestegen is van 1 % in 1997 naar ongeveer 2 % nu als men met een dosis van 45 ton/ha jaarlijks werkt. Bij 15 ton/ha jaarlijks ligt het eindresultaat rond 1,5 %. “Het opbouwen van koolstof is dus een werk van een generatie. Zelfs met 45 ton/ha zien we dat er 20 jaar nodig is om zo ver te geraken.”

Compost maakt weerbaarder...

Verder blijkt uit de proeven dat compost de erosiegevoeligheid van de bodem verlaagt en dat het ook de kans op het dichtslaan van de bodem na zaai (=verslemping) verlaagt. Verder is de aggregaatstabiliteit hoger en zijn er meer regenwormen. Regenwormen verwerken grond tot stabiele bodem.

Ook verbetert het waterhoudende vermogen. Bij toediening van 15 ton compost merkte men na negen jaar dat de bodem 10 liter water per kubieke meter extra vasthoudt. Wat ook positief is, is de verhoging van de infiltratiecapaciteit en dus minder kans op plasvorming. Bij meer en frequent toedienen van gft-compost is de bodem in staat om bij hevige regenval meer water te laten infiltreren. Ten slotte werd ook aangetoond dat de waterbeschikbaarheid in de verschillende bodemlagen, het waterbergend vermogen, licht verhoogt, wat een voordeel geeft tijdens droogte.

...en zorgt voor bodemleven

Net als oogstresten en groenbedekkers helpt compost om de diversiteit in bodemleven te verhogen. Hoe rijker het bodemleven, des te weerbaarder is de bodem tegen bepaalde ziektes en plagen. Dit kan op verschillende manieren. Zo kan bijvoorbeeld het goede bodemleven concurreren voor voedsel met de schadelijke organismen. Ook door parasitisme en het produceren van remmende antistoffen kan de invloed van schadelijke organismen beperkt worden. Sommige aaltjes vinden de weg niet meer naar de wortels, omdat ander bodemleven bepaalde worteluitscheidingen, die de aaltjes naar de wortels leidt, opnemen.

In de meeste proeven was een toediening van 15 ton/ha genoeg om dit ziektewerend effect te verkrijgen, op voorwaarde dat er verse compost gebruikt wordt. Ook het soort compost speelt een rol als men een specifiek ziektewerend karakter wil. Er werd dus besloten dat er minder gewasbescherming nodig was.

Organische stof in de bodem...

De organische stof brengt echter niet enkel organische koolstof aan, maar ook stikstof. Men wil niet met een te hoog nitraatresidu zitten in het najaar. Daarom werd ook gekeken naar het effect van een langdurige compostbehandeling op de koolstof- en stikstofdynamiek in de bodem. De organische stof in de bodem is niet gelijk verdeeld en wordt beschermd tegen afbraak op verschillende manieren. Een deel zit vrij in de bodem als net afgebroken plantenmateriaal. Aan de andere kant is er ook een chemische bescherming, waardoor het materiaal slecht afbreekt. Een voorbeeld hiervan is houtig materiaal. Een deel van het koolstof gaat zich binden aan de minerale klei- en leempartikels in de bodem, terwijl een ander deel gaat beschermd zijn in aggregaten: die bestaan uit minerale bodempartikels met errond wat organische stof, maar ook uit vrij organisch materiaal zoals schimmeldraden, bacteriën,... Die aggregaten zijn stabiel en gaan het organisch materiaal beschermen tegen afbraak.

Al die verschillende mechanismen hebben een effect op de bescherming en de afbraak van organische stof (dus de mineralisatie van stikstof in de bodem). Het vrij organisch materiaal mineraliseert op minder dan 10 jaar tijd. Het organisch materiaal op klei- en leempartikels blijft tot decennia en honderd jaren lang beschermd op de minerale partikels. In de compostproef werd gezien dat het grootste deel van de toename van de organische stof in de behandeling met de meeste compostbemesting zit in het vrij organisch materiaal, en dat dus makkelijker afbreekbaar is.

... en de mineralisatie ervan

De vraag was hoe snel die 2 % organische stof in de bodem gaat mineraliseren, zodat men dat kan meenemen in de bemestingsstrategie: dus hoeveel extra minerale bemesting er nog toegediend moet worden. Er werd na labowerk besloten dat het mineralisatiepotentieel over de behandelingen gelijkwaardig is, of men nu 45 ton/ha drie maal per jaar toepast of maar 15 ton/ha jaarlijks.

Op het veld hebben alle behandelingen evenveel werkzame stikstof gekregen, toch werd opgemerkt dat bij behandelingen met 45 ton/ha compost per jaar dat de mineralisatie zo hoog is dat er een probleem ontstaat met het nitraatresidu. Bij de behandelingen met gemiddeld 45 ton/ha per drie jaar krijgt men na drie jaar geen probleem met nitraatresidu. Het organische stofgehalte kan men dus duurzaam en significant verhogen met ongeveer een halve procent als men 20 jaar lang 15 ton compost per ha per jaar geeft.

M.V.

Lees ook in Akkerbouw

Meer artikelen bekijken