S onja De Becker (1967) is sinds december 2015 voorzitter van de Boerenbond. Ze is in de 127-jarige geschiedenis de eerste vrouw die de grootste Vlaamse landbouworganisatie aanvoert.
Landbouwers vinden vaak dat ze te weinig verdienen. Hebben ze gelijk?
“De inkomensvorming in land-en tuinbouw is inderdaad een probleem. Een aantal sectoren blijft kampen met negatieve marges. Dat heeft te maken met te lage prijzen voor onze producten in combinatie met de hoge productiekosten veroorzaakt door de verstedelijkte omgeving waarin we boeren.”
Ligt het aan de sector zelf, de gierigheid van de consument of houden verwerking, handel en detailhandel een te groot deel van de winst voor zichzelf? Wie heeft schuld aan de situatie?
“Je zit met een combinatie van factoren. De te lage prijsvorming is het gevolg van de afbouw van de Europese marktbeschermig en het feit dat we meer en meer opereren in een wereldmarkt.
Maar het is ook het gevolg van het blijvend machtsonevenwicht in de onderhandelingen in de keten waar de boer zich in een te zwakke positie bevindt. Daardoor komt de toegevoegde waarde die nochtans in die keten gerealiseerd wordt niet of onvoldoende bij hem terecht.
Ook de consument heeft in dit verhaal een verantwoordelijkheid. Als burger stelt hij of zij hoge eisen aan de voedselproductie van eigen bodem, met hoge productiekosten tot gevolg, maar als consument is hij niet bereid daarvoor te betalen en kiest hij in het winkelschap voor de laagste prijs. Ik noem dat de dubbele moraal van de consument.”
En de boer draagt dus zelf s ook verantwoordelijkheid?
“Jazeker. Onze boeren hebben de verantwoordelijkheid om in de concurrentiële omgeving van vandaag hun bedrijf zo goed mogelijk te managen, te leiden. Zij moeten niet enkel technisch goed zijn, maar ook bedrijfseconomisch inzicht hebben en voeling hebben met de markt. Marktgericht produceren met een sterke focus op en inzicht in de bedrijfseconomische kengetallen – zodat zij voor hun bedrijf de juiste keuzes kunnen maken - dat is de boodschap. Als Boerenbond ondersteunen wij onze leden daarom in het ontwikkelen van de nodige ondernemersschapscompetenties. We doen dat ondermeer met de projecten ‘ Slimmer boeren met cijfers’ en ‘Uitzicht door inzicht’.”
Betrapt u zichzelf wel eens op zo’n dubbele moraal? Dat u de winkel uitloopt en denkt: oh, toch weer de goedkoopste eieren…
“Ja, ik denk dat het iedereen wel eens overkomt. Maar ik probeer echt Belgische producten te kopen, omdat ik weet dat het kwaliteitsvolle producten zijn. Dat komt ook omdat ik zelf uit het milieu (van de landbouw, red) kom en dus weet wat er wordt gepresteerd.”
U noemde al de positie van landbouwers. U was bezorgd toen Ahold Delhaize overnam. Delhaize had een voorkeur voor Belgische waar en was bereid daar wat meer voor te betalen. Zijn die zorgen weggenomen?
“Tot nu toe valt het nog mee maar het blijft voor ons een grote zorg. De laatste evoluties stemmen ons niet direct gerust. Niet alleen is bij Delhaize de topmanager vervangen, maar ook op andere plaatsen in de organisatie is ingegrepen, en zijn bijvoorbeeld inkoopmanagers vervangen en wordt meer ingezet op het hardeprijsbeleid zoals Albert Heijn dat voert. We blijven zeer waakzaam om te zien of de beloften van de fusie, of overname zoals u het noemt, worden nageleefd.”
Wat zijn volgens u de grootste uitdagingen voor de Vlaamse landbouw, naast inkomensvorming?
“Dat is best een hele lijst! Om te beginnen de ruimte, letterlijk, om te kunnen boeren. Landbouwgrond moet voldoende beschikbaar blijven. Vrijwel overal worden claims op gelegd. Zorgeloos boeren op landbouwgrond is in Vlaanderen echt verleden tijd.
Daarnaast is de generatiewissel een belangrijk punt. Het moet aantrekkelijk zijn om landbouw te bedrijven in België. Daarbij moeten wat mij betreft ook nieuwe toetreders tot de sector worden aangemoedigd. Nu worden ze toch vaak wat met argusogen bekeken.
Daarnaast denk ik dat de verduurzaming verder moet worden ingezet. We moeten meer met minder produceren, in plaats van meer voor minder. Ik noem dat duurzaam intensiveren. Ik ben als ik kijk naar de verminderde uitstoot van broeikasgassen ook wel optimistisch dat dit gaat lukken. En dan is er het maatschappelijk draagvlak…”
Dat afkalft.
“Mensen individualiseren en zijn dus kritischer op alles in de maatschappij. Maar als ik kijk naar de imagostudie van VILT dan stel ik vast dat de landbouw nog positief wordt gewaardeerd, maar het imago toch lichtjes achteruit gaat. Daar moeten we wat tegen doen. Ik denk dat de sector meer proactief moet communiceren, en ook het aspect van de landbouw als drager van het platteland steeds meer naar voren gebracht moet worden. Je zou het sociale duurzaamheid kunnen noemen.
Ten slotte denk ik dat gewone bedrijven en hoe het er daar aan toegaat, meer onder het voetlicht gebracht moeten worden, en dus niet alleen de niches.”
Is de politiek landbouwvriendelijk? De vroegere plattelandspartijen hebben ingeboet.
“We kunnen gelukkig rekenen op een Vlaamse minister voor landbouw die de sector een warm hart toedraagt. Dat is heel belangrijk. Probleem is dat sommige politici meegaan in uitspraken en beelden die helemaal niet representatief zijn voor de sector. En daardoor bewust of onbewust de sector in een verkeerd daglicht stellen.”
Maar als ik iemand naar een misstand zie wijzen en hoor zeggen: dit is nu een het beeld van de moderne landbouw, dan nodigt dat uit tot een antwoord.”
U doelt op minister van dierenwelzijn Ben Weyts? De N-VA komt me wat ‘groen’ over.
“Ik heb minister Weyts naar aanleiding van de beelden van Animal Rights uitgenodigd eens met mij een gewoon bedrijf te bezoeken, waar dus geen wantoestanden plaatsvinden. Daar is hij jammer genoeg tot op heden niet op ingegaan. Wat de N-VA betreft: de partij is economisch rechts maar trekt wat de landbouw betreft naar de groene kant. Zo hoor ik vreemde uitspraken over de grootte van onze bedrijven. In de zin dat grotere bedrijven automatisch zouden leiden tot minder diervriendelijk beleid en minder milieu-efficiëntie. Dat is helemaal niet juist. Trouwens : wat is groot in Vlaanderen? Onze bedrijven zijn helemaal niet zo groot en al helemaal niet industrieel.”
Denkt u dat het Europees landbouwbudget omlaag zal gaan na 2020, als een nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) ingaat?
“We mogen nooit van tevoren de strijd al opgeven. De strijd voor het behoud van het budget zal bikkelhard zijn. Tegelijk moeten we realistisch zijn: de omvang het budget staat altijd onder druk. Het Europees budget in het algemeen staat altijd onder druk. Het Verenigd Koninkrijk verlaat als nettobetaler de unie, er zijn massa’s nieuwe uitdagingen en ik zie bij de andere lidstaten weinig bereidheid meer te betalen.
Als je dan bedenkt dat het GLB ongeveer 38 procent uitmaakt van het totale EU-budget dan weet je dat het geen evidentie is dat het landbouwbudget gelijk blijft. Maar we moeten ervoor vechten. Zoals ik al zei: meer eisen voor minder geld: dat kan niet.”
Kan België internationaal een vuist maken, met de grote verschillen tussen de gewesten en een federale minister met weinig bevoegdheden?
“U doelt op de situatie dat België Europees alleen een standpunt kan innemen als de gewesten het eens zijn. Ik denk toch wel dat België in staat is vaak een standpunt in te nemen, maar het zou goed zijn als Wallonië en Vlaanderen op het landbouwdossier tot meer samenwerking zouden komen.
We hebben leren omgaan met de Belgische complexiteit. Ik zie ook geen weg terug: de bevoegdheden die nu bij de gewesten liggen, zullen niet terug naar federaal niveau gebracht worden. Maar ik vind wel dat we op het gebied van de landbouw niet nog meer bevoegdheden van het federale naar het gewestelijke niveau moeten brengen.”
De laatste federale restanten?
“Aan Waalse zijde wordt nog wel eens gesuggereerd dat voedselveiligheid naar de gewesten moet gaan, maar daarmee kom je in een onwerkbare situatie terecht. Voor het buitenland zou het onbegrijpelijk en onacceptabel zijn als Vlaanderen en Wallonië verschillende voedselveiligheidssystemen hanteren.”
De omvang van de taart, het GLB-budget is één ding, er is ook kritiek op de verdeling. Vooral de directe inkomenssteun zou omlaag moeten. Wat vindt u van de recent gepresenteerde voorstellen van de Europese Commissie? Meer mogelijkheden voor de lidstaten jonge boeren te steunen, meer gerichte steun voor kleine bedrijven en pure landbouwers.
“Boerenbond is voorzichtig positief over de mededeling van de Europese Commissie. De sporen die men heeft getrokken, wijzen de goede kant uit. Ik vind het belangrijk dat de directe steun overeind blijft en dat men inzet op vereenvoudiging, ook van de vergroeningsmaatregelen, en dat ook meer maatwerk mogelijk wordt zodat rekening kan gehouden worden met de specifieke situatie van de lidstaten.
Tegelijk kleven ook risico’s aan de plannen. Meer ruimte voor de lidstaten mag niet leiden tot hernationalisatie. Uiteindelijk zitten we in een eengemaakte markt en dat betekent dat op gelijke voet geconcurreerd moet worden.”
Boerenbond & Landelijke Gilden verenigen 69.000 gezinnen in Vlaanderen en Oost-België. Merkt u dat door individualisering de organisatiegraad afneemt en landbouwers vaker hun eigen plan trekken?
“Helemaal niet. De mate van aansluiting bij ons blijft hetzelfde. De ledencijfers van de land- en tuinbouw dalen wel maar in een lager tempo dan het aantal landbouwers dat in Vlaanderen stopt. Ik concludeer dus dat ons ‘marktaandeel’ toeneemt.
Wat ik wel zie is dat leden steeds gerichter gebruik maken van ons aanbod. Men kiest heel bewust van deze studiedag wel, die studiedag niet enzovoorts. Dat is positief, want het is een teken dat de sector professioneler wordt. Daar past Boerenbond dan de organisatie op aan.”
Die leden zijn vast niet allemaal engelen. De Nederlandse boerenbond LTO heeft besloten om boeren die aantoonbaar gefraudeerd hebben voortaan uit te sluiten. Hoe gaat Boerenbond met notoire rommelaars om?
“Al sinds jaar en dag geven de statuten ons de mogelijkheid om personen die over de schreef gaan in de uitoefening van hun beroep uit te sluiten van het lidmaatschap. Maar u weet dat Boerenbond democratisch aangestuurd wordt en uiteindelijk bepalen de landbouwers dus zelf wie wel en wie niet lid mag zijn.
In het algemeen vind ik het belangrijk te benadrukken dat fraude niet tolereerbaar is maar dat tegelijk dat handhaving een overheidsopdracht is. Goed, mochten we met naam en toenaam in de krant lezen over een landbouwer die foute dingen doet, dan zullen we zeker vragen stellen, en nog wat meer als het een bestuurder betreft.”
Natuurorganisaties en dierenwelzijnsorganisaties nemen de landbouw onder vuur. Hoe moet de landbouw met de aanhoudende kritiek omgaan? Tegengas, bijsturen of dialoog?
“In het debat worden vaak onwaarheden verkondigd, bijvoorbeeld over de impact van de veehouderij op het klimaat. Men gebruikt wereldwijde cijfers zonder naar de Vlaamse situatie te kijken. Het is soms aartsmoeilijk om in de algemene media het beeld bij te sturen, want de burger staat steeds verder van de landbouw, maar tegengas blijft nodig. Ik denk dat we als landbouw overal waar we komen de juiste beelden en cijfers moeten noemen.”
Dat is curatief. Hoe zit het met preventie? Is er een rol weggelegd voor Boerenbond wat betreft het sturen van het onderwijs? Als men al meer weet, wordt men niet zo gemakkelijk door drukkingsgroepen misleid.
“Boerenbond werkt al 25 jaar educatieve pakketten uit. Ze worden wat mij betreft onvoldoende mainstream opgepakt. Goede en correcte basisinfo over land-en tuinbouw en voedselproductie in Vlaanderen zou onderdeel moeten zijn van het standaard leerpakket. Daarnaast zal de sector zichzelf nog zichtbaarder moeten maken. Boerenbond draagt daar met de Dag van de Landbouw op de derde zondag van september aan bij.”
Boerenbond is indirect eigenaar van AVEVE en heeft forse belangen in onder meer KBC en boekhoudbureau SBB (zie kader). Welk voordeel heeft een lid van Boerenbond aan deze belangen?
“Het is niet Boerenbond maar wel de financiële holding boven de Boerenbond die aandeelhouder is van deze bedrijven. Het voordeel voor de leden is indirect: wij verwachten niet dat de bedrijven ledenvoordelen aanbieden, al doen sommigen dat uit eigen beweging wel. De bedrijven die tot de groep behoren zijn performante partijen die een sterke positie innemen in de Vlaamse economische context. Hierdoor heeft Boerenbond veel meer politiek gewicht dan anders het geval zou zijn.
Daarnaast is Boerenbond door zijn inbedding in een grotere groep financieel onafhankelijk in haar werking. Slechts 16 procent van het budget komt van de leden, de rest wordt gefinancierd door een toelage vanuit de holding. Daarnaast eisen we van onze bedrijven dat ze toonaangevend zijn in hun vakgebied. Dat betekent dat ze een correcte klantrelatie onderhouden, goede diensten ontwikkelen en de lat daarmee hoger leggen voor hun hele vakgebied.”
Is het lastig om “twee petten” te hanteren. De bedrijven hebben ook een commerciële doelstelling.
“In het geheel niet, ik ervaar het niet als het dragen van twee petten. De bedrijven hebben hun eigen bestuur en zijn goed op de hoogte van wat Boerenbond van hen verwacht. Voor ons staat in elk geval altijd voorop dat we nooit zullen toelaten dat de bedrijven in de groep in zouden gaan tegen de belangen van de land- en tuinbouw. Overigens komt de grootste geldstroom niet van de belangen in bedrijven maar van onze beleggingsportefeuille. Onze beleggingsstrategie is zeer conservatief, is gericht op spreiding van risico, maar garandeert tegelijk wel een blijvende financiering van de ledenorganisatie.”
Zeggen landbouwers wel eens: tsjonge, het vermogen van Boerenbond loopt in de miljarden. Wij hebben het soms zwaar. Verzilver eens wat en laat ons in de rijkdom meedelen?
“Als de prijzen laag zijn, hoor je dat inderdaad weleens: arme boeren, rijke Boerenbond. Maar dat zou wel het meest onverstandige zijn wat we ooit kunnen doen. Het is net dat vermogen dat ons in staat stelt om de werking van onze ledenorganisaties (zowel de landbouworganisatie maar ook onze gezinsbeweging, vrouwenbeweging en jongerenorganisatie) blijvend te financieren zodat we ook blijvend kunnen opkomen voor de belangen van onze Vlaamse land- en tuinbouwers en de Vlaamse plattelandsbewoners van vandaag én van morgen. Die financiering garanderen is trouwens de allereerste en meest prioritaire opdracht van onze holding MRBB. Daarom ook dat we niet de kip mogen slachten, maar wel de eitjes ervan opeten.”
J.C.B.
