Deze 56ste editie is de eerste die over biologische landbouw gaat”, stelt Patric Buggenhout, voorzitter van de stuurgroep achter het gebeuren, in zijn verwelkoming. Niets te vroeg, zou je kunnen denken. Biologische landbouw weet zich al een tiental jaren gesteund door de overheid, zowel de Europese als de Vlaamse. Consumenten geven steeds meer uit aan biologische producten. Zoals één van de slogans zegt: Bio. Je kan er niet meer omheen.
Verwachtingen
“De markt van bio producten vertoont pieken en dalen, maar op lange termijn is de trend stijgend”, geeft Buggenhout nog mee. Paul Verbeke van BioForum bevestigt dat in zijn presentatie. De Belgische bestedingen aan biovoeding groeiden in 2016 aan met 12 %, tot een bedrag van 586 miljoen euro. Voor verse producten betekent dat een marktaandeel van 3 %.
Volgens hem is de markt van de bio melk op dit moment in evenwicht, maar zijn verwerkers nog hard op zoek naar de biologische versies van baktarwe, varkensvlees, kip, industriefruit en -groenten. Veilingen zijn vragende partij voor verse groenten. Mogelijke afnemers en leveranciers staan vermeld op de website www.biobedrijvengids.be.
Perceptie is niet alles
Joris Aertsens van Rikolto, het vroegere Vredeseilanden, stelt dat een marktaandeel van 3 % erg weinig is, terwijl consumenten net erg positief denken over bio. Het is een merk dat de consument goed smaakt. Waarom koopt die er dan niet meer van? In het kader van zijn doctoraat in de landbouweconomie zocht en vond hij een antwoord.
“De positieve perceptie vertaalt zich niet in meer aankopen doordat bio duurder is en je het niet overal kan krijgen”, verklaart Aertsens. Daar bovenop noemt hij de aankoop van voeding een onbewust proces. “Speciale gebeurtenissen, zoals crisissen, doen mensen bewuster nadenken over wat ze kopen. Ze zijn dan meer geneigd hun aankoopgedrag te veranderen.”
1. Verbeter de beschikbaarheid
Intussen verbeterde de beschikbaarheid van bio zienderogen. Daar zit de aandacht van supermarkten voor iets tussen. Sinds enkele jaren speelt zelfs de hard discount mee. “Tussen 2014 en 2015 beslisten Aldi en Lidl om systematisch in te zetten op bio. Uit contacten met hen weet ik dat ze dat zullen blijven doen. Dat wil zeggen dat ze er tevreden over zijn”, getuigt Verbeke.
2. Verlaag prijzen door opschalen productie
Als oorzaak van het grote prijsverschil met gangbaar wijst Aertsens naar de kleine schaal van bio. “Dat maakt tussenschakels verderop in de keten duurder. Opschaling zorgt voor prijsdaling.” Aertsens is ervan overtuigd dat de supermarkten daarin een stuwende kracht kunnen zijn. Daarbij is het volgens hem belangrijk dat ze voorrang geven aan Belgische toeleveranciers.
3. Stem vraag en aanbod beter af
Ten slotte drukt Aertsens de sector op het hart vraag en aanbod goed op elkaar af te stemmen. Hij haalt daarbij het voorbeeld aan van Groot-Brittanië, waar een tekort aan biomelk en veel omschakelingssteun vanuit het beleid eind vorige eeuw zorgden voor een overschot aan biomelk. Gezien het herstel van de biomelkprijs enkele jaren in beslag kan nemen, is dit beter te vermijden.
“Het komt erop aan de toekomstige vraag goed in te schatten, en goede afspraken te maken met afnemers. Laat niet alle kandidaten tegelijk omschakelen, maar zet ze op een wachtlijst”, suggereert hij.
Omschakelen niet vanzelfsprekend
Doorgaans is er nochtans geen overrompeling van omschakelaars. Er zijn heel wat knelpunten, op economisch, technisch en sociaal vlak. Sander Van Haver van het Innovatiesteunpunt, verbonden aan Boerenbond, noemt er een aantal. “Het beeld van die ‘vuile onkruidboeren’ bestaat nog steeds. Ook het clichébeeld van de bioboer met de hak is nog wijd verspreid, terwijl ook de bio landbouw niet stil is blijven staan, en bijvoorbeeld gretig gebruik maakt van gps”, legt hij uit.
Zo raakt hij aan een ander knelpunt: nieuwe kennis en technieken opdoen. Ook het teeltplan en de rotatie aanpassen is niet vanzelfsprekend. Voor seizoenspacht bijvoorbeeld hebben bio boeren veel minder opties. Hetzelfde geldt voor mestafzet. Van Haver raadt mogelijke omschakelaars dan ook aan om extern bedrijfsadvies in te winnen. “Je moet ook zelf overtuigd zijn. Anders hou je het niet vol”, voegt hij daaraan toe.
Hulp bij omschakeling
Voor dat bedrijfsadvies voorziet de Vlaamse overheid subsidies. Omschakelingsadvies, het opstellen van een bio bedrijfsplan en startersadvies (tot drie jaar na omschakeling) worden voor 75 % terugbetaald, met een plafond van respectievelijk 510, 960 en 3.200 euro. Om daarna bedrijfsadvies in te winnen betaalt u de helft van het contractbedrag. Daarnaast kunnen landbouwers ook een beroep doen op de hectaresteun voor bio, VLIF-steun voor overname of investering en een subsidie tot 1.000 euro bedoeld om de controlekosten te helpen dragen.
Meer informatie vindt u op de website van het departement landbouw en visserij en op www.biozoektboer.be.
Melkprijs Biomilk.be opnieuw conform
Vorig jaar mochten maar liefst dertien melkveebedrijven in omschakeling hun melk onder het biolabel beginnen verkopen. Daardoor verdubbelde het aanbod biologische melk op de Vlaamse markt eind vorig jaar, van 7,2 miljoen naar 13 miljoen liter. Tegelijk kon Biomilk.be zijn leden enkele maanden niet de Europese bio melkprijs uitbetalen.
Niet door omschakelaars
Tijdens de landbouwstudiedag waarschuwde Joris Aertsens van Rikolto dat een abrupte stijging van het aanbod aan bio melk heeft geleid tot die daling van de prijs. De coöperatie nuanceerde dit meteen. “De tijdelijke prijsdaling bij ons is niet veroorzaakt door de omschakelaars. Een vertraging aan de zijde van de afnemers zorgde even voor kopzorgen, maar we vonden een stabiele oplossing, en niet zomaar een lapmiddel. We kijken alweer hoopvol naar de toekomst”, vat Frank Van Den Steen, voorzitter van Biomilk.be, samen.
Verder wijst hij erop dat het aanbod aan bio melk in heel Europa is gegroeid, en dat de Belgische stijging bepaald geen invloed heeft op de Europese markt. Die absorbeert het extra aanbod zonder problemen. “De Europese melkprijzen voor bio blijven stabiel of tonen een heel licht dalende trend bij Arla, FrieslandCampina enzovoorts”, bevestigt Paul Verbeke van BioForum.
Mooie toekomst
Verbeke gaat zelfs verder, en zegt dat hij nog mooie kansen ziet voor bio melk in de nabije toekomst. Ook omschakelingsconsulent Johan Devreese, die de nieuwe bio melkveehouders begeleidde, ziet de vraag alleen maar stijgen, naar schatting met 10 % per jaar. “Ondanks de aanzienlijke groei van het volume blijft de prijs stabiel en hoog. Veel verwerkers starten met bio melk. De consumptie gaat zo hard dat we binnenkort alweer een tekort verwachten”, voorspelt Devreese.
Mooie verwachtingen dus, maar wat heeft dit financieel voor de melkveehouders betekend? “De prijsdaling was significant, maar niet rampzalig. Het kon beter, dat is een feit, maar tijdens de voorbije maanden bleef de prijs sowieso beter dan de gangbare melkprijs”, kadert Van Den Steen.
Leerproces
Op de melkveehouderij van de familie Cerpentier - De Cock reageert Els laconiek: “’t Was plezanter moest het meer geweest zijn, maar een onoverkomelijk probleem is het niet. We gaan er nu wel vanuit dat de bio melkprijs in de toekomst stabiel blijft op dit niveau.”
Net als de andere ongeveer 40 familiebedrijven-coöperanten werden ze terdege ingelicht en geconsulteerd met betrekking tot het probleem. “Het is een leerproces geweest met de coöperatie”, zegt ze daarover.
Spijt van de omschakeling heeft ze niet. “Wie gangbaar produceert weet al helemaal niet wat hem te wachten staat. Bovendien ga je niet alleen voor de prijs bio produceren. Ik ben blij dat we ‘t gedaan hebben. Het past bij ons.”
Stormloop op bio?
Schrik dat een teveel aan bio melkproducenten de prijzen onder druk zet, heeft Els ook niet. “Ik zou nog het liefst hebben dat iedereen bio ging produceren.” Zo’n vaart zal het niet lopen, zegt Devreese. “Dit jaar maken nog enkele melkveehouders de omschakeling. Daar is nog meer dan voldoende plaats voor.” Hij haalt ook aan dat er met meer bio boeren relatief minder logistieke kosten zijn.
De wachtlijst voor omschakeling die Aertsens voorstelde in zijn presentatie op de landbouwstudiedag vindt Devreese dan ook overbodig. Verbeke ziet wel iets in zo’n wachtlijst, maar dan voor afname, volgens het Nederlandse model.
Milieu-activist verwerpt biolandbouw
Stijn Bruers, in vroeger tijden nog voorstander van biologische landbouw, nuanceerde tijdens zijn lezing vele milieu- en gezondheidsvoordelen van bio, en bracht zelfs nadelen naar voor. Als ‘rationele ethicus’ hecht hij geen waarde aan begrippen als ‘natuurlijk versus chemisch’, maar zoekt hij zijn heil enkel en alleen in betrouwbare wetenschappelijke studies.
Is bio milieuvriendelijker?
Ten eerste klaagt hij de grotere ecologische voetafdruk van bio aan. Dat komt door de lagere opbrengsten per hectare, en dus het hogere landgebruik. Verder vermeldt hij dat bio per kg product meer stikstof in de omgeving brengt. Hij benadrukt tevens dat bio bepaalde ‘natuurlijke’ pesticiden wél toelaat, terwijl ze soms schadelijker zijn dan synthetische fytoproducten.
Hij erkent dat biolandbouwers soms last hebben van buren die gangbaar boeren, maar omgekeerd geldt dat ook, bijvoorbeeld bij plagen die er niet bestreden worden. Invasieve insectensoorten die op een biologische manier plagen bestrijden kunnen op hun beurt een bedreiging vormen voor de lokale fauna. Wie het meeste last heeft van wie is volgens de ethicus moeilijk in te schatten.
Is bio gezonder?
Een ander luik van zijn verhaal spitst zich toe op gezondheid en voedselveiligheid. Volgens overzichtsstudies bevat bio etenswaar de ene keer een heel klein beetje meer gezonde nutriënten, de andere keer een heel klein beetje minder. Bovendien blijkt uit andere studies dat synthetische pesticidenresidu’s in gangbare producten waarschijnlijk geen impact op de gezondheid hebben.
Soms zien wetenschappers zelfs meer ongezonde stoffen in bio producten. “Doordat bio doorgaans meer last heeft van insectenvraat, bevatten sommige biologische producten meer schimmeltoxines. Dierlijke mest is ook risicovoller voor de gezondheid dan kunstmest”, geeft Bruers als voorbeeld. “Maar dit zijn louter anekdotes, daaruit mag je geen conclusies trekken.”
Is bio het waard?
Wat Bruers vooral duidelijk maakt is dat de verwachte, grote meerwaarde voor milieu en gezondheid niet tevoorschijn komt uit de kennis die wetenschappers hebben verzameld. Hij vindt de meerprijs van bio producten dan ook buiten alle proportie. Hij rekende het zelfs uit: om dankzij bio €10 miljoen te besparen op waterzuivering moet ons voedsel €280 miljoen méér kosten.
In het programma was geen weerwoord voorzien. Dat maakte voorzitter van BioForum Kurt Sannen kwaad. Hij vond het betoog van Bruers getuigen van een visie waarin alleen wetenschap zaligmakend is. “Bovendien zitten er een aantal denkfouten in zijn redenering”, meende hij. Op de vragenpagina van BioForum vindt u de voornaamste kanttekeneningen die de bio sector maakt.
Hier ziet u hoe Bruers zijn argumenten opsomt in het Engels:
