Tien tips om het dekseizoen voor te bereiden
Het dekseizoen is een van de belangrijkste perioden in de productiecyclus van de kudde. Zowel de ooien als de rammen dienen goed verzorgd te worden om maximale bevruchtingsresultaten te behalen en vele lammeren te produceren.
In het najaar wordt de bronst ingeleid door het steeds meer inkorten van het daglicht en dalende temperaturen. Bovendien kan deze door middel van hormonen versneld plaatsvinden en gesynchroniseerd worden. Een gemiddelde bronstcyclus duurt 17 dagen, maar de bronst zelf duurt maar 1 dag (15h – 30h). Als alles goed gaat, worden er zo’n 145 dagen na dekking lammeren geboren.
1. Zorg voor goede conditie
Een goed dekseizoen begint met een goede voorbereiding. Ten eerste is de voedingstoestand van het schaap van belang voor het aantal eisprongen (ovulaties) en dus ook het aantal lammeren. Men kan deze een score geven van 1 tot 5 (zie onderstaande figuur).
Vanaf het spenen van de lammetjes van het jaar ervoor tot een 3-tal weken voor de start van het dekseizoen mogen de ooien aan de magere kant zijn (score 2,5). Net na de ribbenkas zijn de doorn- (rug) en dwarsuitsteeksels (lenden) van de wervelkolom goed voelbaar maar niet scherp. Dit komt ook de uiergezondheid ten goede, omdat de uier zo goed ‘opdroogt’ en zich kan klaarmaken voor nieuwe melkproductie.
Een ideale body conditiescore om te laten dekken is tussen de 3 en 3,5. Nu zijn de doorn- en dwarsuitsteeksels van de wervelkolom enkel voelbaar met wat druk op de vingers. Bijkomend zijn de rugspieren bedekt met vet. Te magere maar ook te vette ooien worden later bronstig, hebben een lagere bevruchtingskans en minder ovulaties, dus ook minder lammeren.
2. ‘Flush’
Het extra voederen van ooien 2 à 3 weken voor de start van het dekseizoen wordt 'flushen' genoemd. Flushen werkt het best bij magere ooien - score 2,5 - wat wordt bereikt door ooien op schrale weides te houden. Door plots om te weiden naar een betere weide en goed bij te voederen verhoogt de score op korte termijn tot 3 à 3,5. Dit zou het aantal ovulaties doen verhogen. Ooien die al in een goede conditie zijn, zouden geen positief effect ondervinden van flushen.
3. Vermijd stress
Vermijden van alle vormen van stress vlak voor en tijdens het dekseizoen is een tweede belangrijke factor om een optimale bronstinductie en goede bevruchtingsresultaten te bekomen. Scheren, klauwverzorging en ontwormen doet men best minstens één maand voor de start van het dekseizoen. Werken met een hond om de schapen te drijven, wordt ook beschreven als een bron van stress en kan dus ook een oorzaak zijn van verlies van embryo's.
4. Verzorg de dekram
Ook de rammen verdienen de nodige aandacht voor de aanvang van het dekseizoen. Men start best met voorbereidingen een tweetal maand voor het dekken. Controleer de ram op zijn dekkwaliteiten (inclusief sperma-onderzoek), zeker indien met een nieuwe ram gewerkt wordt. Behalve ontwormen, is het ook belangrijk dat de rammen hun lichaamstemperatuur kunnen regelen om de spermakwaliteit te kunnen waarborgen. Voorzie dus voldoende schaduw en scheer de ram indien nodig. Het spreekt voor zich dat slechte klauwen de bevruchtingsresultaten negatief beïnvloeden. Ook de rammen hebben idealiter een body conditiescore van 3,5 gedurende het hele dekseizoen.
5. Verleng het bronstseizoen dankzij het ram-effect
Ooien zijn seizoensgebonden kwekers en komen in de puberteit vanaf 6 à 8 maand. In onze streken is september de maand bij uitstek om de bronst in te leiden bij niet-cyclerende ooien. De lammeren zijn ondertussen gespeend, wat belangrijk is aangezien het zogen van lammeren een remmende invloed kan hebben op de eisprong. Een belangrijke factor is het afnemen van dagelijks daglicht. Er wordt dan namelijk meer melatonine vrijgegeven vanuit de hersenen en dit hormoon heeft een positieve invloed op de activiteit van de eierstokken, wat de start van de bronstcyclus in de hand werkt.
Om het bronstseizoen te verlengen en daarbij de niet-bronstige periode in te korten kan men gebruik maken van het zogenaamd ram-effect. Dit is een natuurlijke methode om ooien te stimuleren om te beginnen cycleren, en dus sneller bronstig te worden, aan het begin van het dekseizoen. Een ram wordt geïntroduceerd in een kudde en hij produceert feromonen die opgepikt worden door ooien. Ook zijn gedrag heeft een stimulerende rol. De ram hoeft slechts een korte tijd aanwezig te zijn, zo’n 48 uur is voldoende.
Deze teaser-ram hoeft niet per se vruchtbaar te zijn. Men kan ook gebruik maken van een ram waarmee men niet wil dekken door deze bijvoorbeeld achter een omheining te zetten. Visueel contact en geur is voldoende om het ram-effect te bekomen. De eerste bronst volgt enkele dagen later, maar is vaak niet waar te nemen. Een tweetal weken na de introductie van de teaser-ram zal de eerste echte bronst optreden. De ooien kunnen dan door de gekozen ram gedekt worden, rekening houdend met de ram-ooi ratio.
6. Synchroniseer eisprongen met het ooi-effect
Opgelet, de gevoeligheid voor dit ram-effect vermindert wel sterk als de ooien vooraf reeds contact hebben gehad met rammen, zoals bijvoorbeeld de mannelijke lammeren van vorig seizoen die nog in de kudde lopen. Zorg daarom dat er gedurende een maand voor de start van het dekseizoen geen rammen in de buurt van de ooien zijn. Soms gebeurt het ook dat een ram een voorkeur heeft voor bepaalde ooien en andere links laat liggen, hoewel deze ook bronstig zijn.
Behalve het ram-effect bestaat er ook een ‘ooi-effect’. Ooien die nog in anoestrus zijn, hebben een grote kans om in bronst te gaan als ze samen met andere bronstige ooien in de wei staan. De bijhorende eisprongen zullen synchroon optreden, zodat meerdere schapen tegelijk kunnen gedekt worden.
7. Denk aan hormoonsponzen
Door gebruik te maken van hormoonsponzen is het mogelijk om rassen die zich seizoensgebonden voortplanten in bronst te laten komen buiten het seizoen en zo drie aflammerperiodes te bekomen in twee jaar tijd. Het kan ook gebruikt worden om de bronstperiodes van de ooien te synchroniseren, wat de aflammerperiode inkort. Of men kan op die manier een kunstmatige inseminatie voorbereiden.
8. Pas de ram-ooi ratio aan
Meestal wordt gebruik gemaakt van een vruchtbare ram om ooien te bevruchten. In ideale omstandigheden kan één ram tot 40 ooien dekken. Bij oudere rammen, gesynchroniseerde bronst of in het algemeen moeilijke omstandigheden moet de ram-ooi ratio echter verlaagd worden. Zo houdt men zich bijvoorbeeld bij gebruik van hormoonsponzen best aan één ram per 10 à 15 ooien.
9. Hou een dekram in reserve
Buiten het seizoen kan het zijn dat sommige rammen weigeren om te dekken. Een andere ram achter de hand houden is dus aan te raden.
10. Overweeg kunstmatige inseminatie
Er kan ook gekozen worden voor kunstmatige inseminatie met een korte lammerperiode, minder nood aan rammen en snelle genetische vooruitgang als voordelen. Bij embryotransplantatie is dit zelfs noodzakelijk. Er zijn verschillende technieken om te insemineren, van vaginaal tot in de baarmoeder, die elk gepaard gaan met techniekeigen voor- en nadelen.
