Hygiëne en controle voorkomen pensdrinken bij kalveren

De belangrijkste voedingsgerelateerde oorzaak van diarree bij melkdrinkende kalveren is pensdrinken. Behandelen en genezen is niet eenvoudig, maar gelukkig kan je met de juiste maatregelen het risico op pensdrinkers sterk verminderen.

Hoe ontstaan pensdrinkers?

Pensdrinken is een aandoening bij kalveren waarbij tijdens of vlak na het voeren de melk in de pens terecht komt in plaats van in de lebmaag. Normaal gezien komt de melk via de slokdarmsleuf terecht in de lebmaag om dan zo verder door te stromen naar de darmen. Bij een verstoring van deze slokdarmsleufreflex gaat de melk echter direct naar de nog niet ontwikkelde pens. De melk die in de pens terecht komt, mengt zich met de vormende pensflora, waardoor deze gaat fermenteren en rotten en zorgt voor de vorming van toxische, biogene amines.

Onder andere het gevormde melkzuur is verantwoordelijk voor een daling van de pens-pH met aantasting van de penswand als gevolg. Langdurige problemen kunnen zorgen voor een algemene verzuring van het kalf met depressie en verzwakking als gevolg. Heel vaak zijn dit kalveren met een verminderde eetlust, een verminderde groei, vertonen ze vaak een afwijkend haarkleed (de vacht wordt dof en droog, ze krijgen stekelig haar), kleiachtige mest en een opgezwollen, hangende buik. Heel vaak zijn klotsgeluiden te horen bij het in beweging brengen van de buik.

Oorzaken

Er zijn een aantal frequent voorkomende oorzaken van pensdrinken. Voederfouten zijn een belangrijke oorzaak. Een te lage melktemperatuur bij kalveren die niet aan een speen drinken, een te lage concentratie melkpoeder en/of een te groot volume van de melkvoeding. Ook onregelmatig voeren is schadelijk. Het gaat dan om een variërende concentratie, kwaliteit of hoeveelheid, of het tijdstip van voeren dat verschuift.

Stress door bijvoorbeeld lange transporten kan leiden tot pensdrinken, net zoals pijn door bijvoorbeeld ontstekingen aan het oor (otitis) of aan aderen (flebitis).

Tot slot kunnen diarree en chronische aandoeningen eveneens aanleiding geven tot verkeerd drinken.

Diagnose

Heel vaak wordt de diagnose gesteld op basis van klinische symptomen, maar in sommige gevallen kan analyse van pensvocht nuttig zijn om de diagnose te bevestigen. Bij het plaatsen van een tube via de mond tot in de pens zal er, zeker bij pensdrinkers, spontaan pensvocht uitvloeien. Normaal pensvocht heeft een waterige consistentie met een licht beige kleur en een pH gelegen tussen de 6.5 en 7.5. In het geval van pensdrinken, heeft het pensvocht een melkachtig uitzicht en kan de pH zakken tot onder de 4. Het heeft meestal een scherpe, zure geur en kan melkstolsels bevatten. In sommige gevallen kan pensvocht lijken op gefermenteerde melk (yoghurt).

Hoe pensdrinken

voorkomen bij kalveren?

De behandeling van pensdrinkers is moeilijk, daarom wordt de focus gelegd op preventie en controle. Het hanteren van een goede hygiëne tijdens het aanmaken en het geven van de melk, alsook het regelmatig reinigen van de speenemmers en spenen zijn essentieel in het voorkomen van pensdrinkers op uw bedrijf.

Naast deze algemene hygiënemaatregelen is voldoende aandacht voor de verstrekking uitermate belangrijk als preventiemaatregel, want heel vaak wordt het slecht functioneren van de slokdarmsleufreflex geïnduceerd door het voeder of de manier van voederen.

Optimale temperatuur

of speenemmer

Een te lage temperatuur ligt heel vaak aan de basis van pensdrinken. Het is belangrijk dat melk verschaft wordt aan lichaamstemperatuur voor een optimale vertering. Indien melk een temperatuur heeft van minder dan 39°C, zal een deel van de melk in de pens terecht komen, met pensdrinken tot gevolg. Zeker tijdens de koude wintermaanden kan dit een belangrijke oorzaak zijn van diarree, aangezien bij koude omgevingstemperaturen de melk vaak heel snel afkoelt. Dit fenomeen kan omzeild worden door kalveren aan een speenemmer te laten drinken, wat de slokdarmsleufreflex maximaal stimuleert. Koude (aangezuurde melk) wordt dus beter via een speenemmer gevoederd, waarbij zo de koude melk toch in de lebmaag terecht komt.

125 gram en niet minder

Ook een te lage concentratie van de melk kan een oorzaak zijn van pensdrinken. De concentratie van de melk dient hoger te zijn dan 100 gr/ liter opdat de melk niet in de pens zou vloeien. Standaard wordt 125 gram melkpoeder gebruikt per liter melk, dit wil zeggen 125 gram melkpoeder mengen met 875 ml water. Wanneer men echter 125 gram poeder zou mengen met 1 l water, bekomt men een concentratie van 111 gram per liter melk. Wanneer er dan net iets minder poeder gebruikt wordt, kan de concentratie onder de 100 gr/liter komen te liggen.

Anders met een sonde

Dit is anders wanneer biest met een sonde gegeven wordt. Ook dan komt dit volledige volume in de pens terecht, maar onmiddellijk na de geboorte bevat de pens nog geen flora waardoor de biest niet gaat fermenteren en geen biogene amines worden gevormd. Wanneer men wenst water of elektrolyten te verstrekken aan een kalf, is het wel belangrijk om dit niet onmiddellijk na de melkbeurt te doen, maar minstens een uur te wachten, zodat er geen overvulling van de lebmaag optreedt, met overloop naar de pens als gevolg.

Op bedrijven die vaak last hebben van pensdrinken, kan het nuttig zijn om de kalveren tot speenleeftijd te laten drinken van een speenemmer in plaats van uit een open emmer, want door het zuigen zal de werking van de slokdarmsleufreflex maximaal bevorderd worden, waardoor de kans op verkeerd drinken sterk wordt gereduceerd.

Behandeling

van het individuele geval

Pensverzuring ten gevolge van pensdrinken is vaak een secundair probleem, waarbij het essentieel is om de onderliggende oorzaak te vinden en te behandelen, wat niet altijd even gemakkelijk is. Indien de diagnose van pensdrinken wordt gesteld, is het in eerste instantie belangrijk om de ernst van de algemene toestand te analyseren.

Indien er ernstige metabole afwijkingen aanwezig zijn, zoals dehydratatie en/of metabole acidose, is het belangrijk om in de eerste plaats de zuur-base balans te herstellen, alvorens verder te handelen. In de meeste gevallen is het nodig om de pens te legen via een slang, zodat alle slechte inhoud wordt geëlimineerd. Daarna kan de pens eventueel gespoeld worden met lauw water, totdat de zure geur verdwenen is. Het spoelen van de pens is echter niet altijd nodig. Het wordt aangeraden bij kalveren waar er grote hoeveelheden melkstolstels of gefermenteerde melk aanwezig zijn, zodat deze voor bijna 100% kunnen verwijderd worden uit de pens.

Na het leeglopen of spoelen van de pens is het belangrijk om het kalf enkele maaltijden elektrolyten te geven, alvorens de melkgift weer rustig op te bouwen. Het geven van de melk zou dan moeten gebeuren via een speenemmer die hoog genoeg gehangen wordt zodat door het zuigen de slokdarmsleufreflex maximaal gestimuleerd wordt. Het kalf dient ook altijd toegang te krijgen tot zuiver water en hooi, zodat de buffercapaciteit van de pens kan toenemen. Als, ondanks de behandeling, het kalf niet betert, kan het nodig zijn om het kalf te spenen.

Besluit

Niet enkel infectieuze agentia kunnen aan de basis liggen van neonatale diarree, maar ook voederfouten bij melkdrinkende kalveren kunnen meespelen in de diarreepathologie, met als belangrijkste probleem, het pensdrinken.

De gevolgen van dergelijke wijzigingen in de pensflora, zoals ruminitis en metabole acidose, kunnen zeer nadelig zijn voor het kalf, met een eventuele dodelijke afloop wanneer niet tijdig wordt ingegrepen. Het diagnosticeren van de mogelijke risicofactoren op uw bedrijf en het opstellen van een controleplan zouden u kunnen helpen om de kans op pensdrinken drastisch te verminderen.

Dierenarts Celien Kemel, faculteit

diergeneeskunde, UGent.