Boeren in de achtertuin van Rotterdam

De stichting H-WodKa, wat staat voor Hoeksche Waard op de Kaart, werd opgericht in hetzelfde jaar als dat de Hoeksche Waard werd uitgeroepen tot Nationaal Landschap. Het samenwerkingsverband werd opgericht door de akkerbouwers Aad Klompe en Henk Scheele. Deze akkerbouwers waren bang dat er in het nieuwe Nationale Landschap Hoeksche Waard geen ruimte meer zou zijn voor akkerbouwers. "Onze stichting wil een link leggen tussen de, zeg maar, hardcore akkerbouw en de wensen die er in de maatschappij leven," zegt de huidige H-WodKa-voorzitter Leon Noordam. Noordam is tevens akkerbouwer bij het bedrijf Novifarm, een samenwerkingsverband van vijf akkerbouwbedrijven dat in totaal ruim 800 hectare omvat.

In 2016 schreef H-WodKa het rapport HW2O. Daarin werden alle kennisontwikkelingen op het gebied van precisielandbouw als visie naar de toekomst beschreven en behandeld. Noordam: "Er wordt een link gelegd tussen drie zaken die in een driehoeksverhouding aan elkaar gekoppeld zijn; namelijk bodemontlasting, bewatering/ontwatering en bodemvoeding/bodemdiversiteit." Als eerste wordt het rechtrijden met GPS geëvalueerd, daarna het rechtrijden met GAOS. Uit het rapport komt naar voren dat goed plannen en dan pas bewerken zeer belangrijk is. Uit alle satelliet- en dronebeelden en vochtmetingen bleek dat veel effecten die in het gewas zichtbaar zijn bodemgerelateerd zijn. Noordam: "Vaak hebben die te maken met een tekort of een overvloed aan water." Bij de vochtmetingen werkt H-WodKa met een groot aantal vochtmetingssystemen zoals van Geobas, John Deere, Sensoterra en Dacom.

Wat verder in het rapport genoemd wordt is dat het verstandig is om bij de bewerking van het land met zo min mogelijk werkgangen te werken en daarbij ook nog eens zo min mogelijk belastend. Noordam: "Simpel gezegd: geen onnodige bewegingen op het akkerland dus. Ook bij veel nieuwe projecten van H-WodKa wordt dit rapport nog steeds als uitgangspunt genomen.

Werken met GAOS

Een van de eerste ontwikkelingen waar H-WodKa sinds 2010 proeven mee doet is GAOS-rijpadenplanning. GAOS staat voor Geo Akker Optimalisatie Service. Een van de redenen om hiermee te beginnen is het huidige streven naar verbetering van de verhouding aantal hectares versus manuren. Er zijn beperkingen voor het verbeteren van deze verhouding. Dat zit hem onder meer in het gewicht van de combinatie die de bodemstructuur kan bederven en de output van de combinatie.

Om een beter inzicht te krijgen in de tijdsaspecten van het poten ging H-WodKa de data bestuderen die hoort bij de toegepaste pootkaart. Oftewel; hoe precies voert de pootmachine zijn geplande taken uit. Uit deze analyse komt onder meer naar voren hoezeer grote rechthoekige percelen vanuit capaciteitsoogpunt minder of meer voordeliger zijn dan kleinere niet-rechthoekige percelen of percelen met geren.

Uit alle analyses komen een aantal dingen naar voren. Zo werken lange percelen sneller en dus efficiënter dan kortere percelen. De huidige trend van het combineren van werkzaamheden c.q. grondbewerkingen in één bewerking vergroot eveneens de efficiëntie en spaart de bodem. Automatiseren leidt tot tijdwinst, het keren en vullen vergt veel tijd.

H-WodKa denkt dat een veldrobot (verderop hierover meer) die bijvoorbeeld de pootbedbereiding op zich neemt ook veel tijd uit kan sparen. Bochten en geren kun je vaak het beste gebruiken voor natuurwaardes. Verder is aanvullende informatie uit GAOS, zoals beteelde oppervlaktes en bewerkingstijden, nuttig wanneer je op niet-bekende percelen gaat werken. Als je dan ook nog de exacte pootafstand en het 1000-potergewicht weet, kun je nog preciezer berekenen hoeveel pootgoed je nodig hebt.

En, of je bunker groot genoeg is om één of meerdere omgangen te maken. Noordam: "Hierbij gaat het er dus om om alles zo efficiënt mogelijk in te delen op de diverse percelen die je als akkerbouwer hebt. Aan de andere kant kun je dan bij een bocht in het perceel of bij een geer een natuurwaarde creëren, wat wij inmiddels dus ook doen.”

Akkerrandenbeheer

Sinds 2015 is er nog een item waar H-WodKa mee bezig is, namelijk akkerrandenbeheer. Omdat het hier niet om hardcore akkerbouw gaat is dit onderdeel inmiddels ondergebracht in een aparte stichting, genaamd Collectieve Coöperatie Hoeksche Waard (CCHW). Noordam: “Inmiddels biedt deze coöperatie diverse pakketten aan met akkerrandenbeheer en zorgt dat de EU-gelden bij de desbetreffende akkerbouwer terechtkomen.” Bij de verschillende pakketten kan gekozen worden uit diverse mengsels die deels uit allerlei bloemen en graskruidensoorten kunnen bestaan.

Volgens hem worden de bloem- en graskruidenrijke akkerranden zeer goed ontvangen door burgers en zeker door toeristen. “Wij zijn natuurlijk de achtertuin van Rotterdam om het zo maar te zeggen, dus die tuin moet er natuurlijk wel goed uitzien,” lacht Noordam.

De H-WodKa akkerbouwers zien de akkerranden overigens ook echt als een teelt. Er wordt dus voor het zaaien keurig een zaaibed gemaakt en daar tussendoor ook een tijdje gewacht met inzaaien. “Wij zien het dan ook als een soort ‘vijfde gewas’,” aldus Noordam. “Ook omdat er natuurlijk vergoedingen tegenover staan.” Inmiddels ligt er in de Hoeksche Waard zo’n vijfhonderd kilometer aan akkerranden. Bijkomend voordeel van de akkerranden is dat het de natuurlijke vijanden aantrekt van veel insecten waar de akkerbouwers last van hebben.

Eigen robot ontwikkelen

Volgens de H-WodKa-voorzitter is de laatste jaren in Europa in het kader van schaalvergroting en efficiëntie vooral gekozen voor grotere tractoren en werktuigen. “Ook arbeidsefficiëntie staat bij de aanschaf van tractoren en werktuigen voorop, het is echter de vraag of de bodem al dat zware materieel nog wel aan kan. Dat is de centrale vraag.” De precisielandbouw werkt daarbij als een spiegel volgens Noordam. Je ziet in de spiegel van de bigdata van de precisielandbouw precies waar het fout gaat. “Vandaar ook dat wij als samenwerkingsverband momenteel kijken naar alle mogelijkheden wat betreft overlaadsystemen bij het oogsten en werken wij inmiddels met bandendrukwisselsystemen. Dus hoe je met behoud van efficiëntie toch ook de bodem meer kunt ontzien dan we momenteel doen.”

Noordam geeft het voorbeeld van een 22 tons 2-asser. Dat geeft per as 14 ton bodemdruk en dus per band 7 ton bodemdruk. In het natte oogstjaar 2016 is door H-WodKa een proef gedaan met slim overladen. Daarmee kan enorm veel schade voorkomen worden. Bij de proef waarbij suikerbieten geoogst werden reed tijdens de oogst in het land een 3-assige 25 tonner op 1 bar met daarvoor een tractor op eveneens 1 bar. De bieten werden overgeladen in grote kiepers die op de weg stonden van 20 ton met 3,5 bar bandendruk.

Maar H-WodKa wil nog veel verder gaan. Op dit moment loopt er een subsidie-aanvraag bij de provincie Zuid-Holland voor de ontwikkeling van een eigen autonome robot. Die wil de stichting gaan ontwikkelen in samenwerking met een robotontwikkelaar. Wanneer een eventueel prototype klaar zal zijn, is nu nog niet bekend.

Klimaatadaptieve drainage

Maar H-WodKa doet nog meer. Naast de pilot bodemontlasting loopt er ook een pilot waterbesparing. Ook een hele belangrijke pilot volgens Noordam. In deze pilot willen we een proef aanleggen met peilgestuurde drainage. “Wij noemen het klimaatadaptieve drainage. Dus met peilgestuurde drainage inspelen op de klimatologische omstandigheden. Nou, vorig jaar zomer was wat dat betreft wel een goede leerschool natuurlijk,” lacht Noordam. Op zich zijn vochtmetingssystemen en peilgestuurde drainage nog niet geheel ingeburgerd bij de Europese akkerbouwer, maar het koppelen van de data van beide systemen aan elkaar, dat is wel uniek.

“En dat is precies wat wij willen doen,” aldus Noordam. “De POP3 EU-gelden voor dit project moeten we overigens nog wel binnen krijgen. Hopelijk komt dat geld er snel aan vanuit Brussel.”

Dit bijzondere klimaatadaptieve drainageproject heeft ook duidelijk een maatschappelijke kant volgens de H-WodKa-voorzitter. Op zich zou eenvoudig beregenen natuurlijk prima volstaan, maar de akkerbouwsector heeft er volgens Noordam een functie bij gekregen. “Namelijk als waterbufferopvang voor het stedelijk gebied. Een vochtige bodem kan namelijk meer water vasthouden dan een droge. Bij een piek- c.q. stortbui komt het water dan direct in de sloot terecht, tegelijk met het water van het verharde stedelijk gebied.”

Door de bodem vochtiger te houden in droge periodes, kan in geval van piekbuien het water makkelijker door de bodem opgenomen worden en iets vertraagd via de sloot afgevoerd worden. Dit geeft de gemalen van de waterschappen net iets meer tijd om de piek van het stedelijk gebied en dat van het landelijk gebied te kunnen verwerken omdat deze pieken door de nieuwe aanpak niet exact op hetzelfde moment komen.

Dick van Doorn