Gezamenlijk streven naar een betere bigvitaliteit
Vitale biggen zijn gezonde biggen. Gezonde, robuuste biggen vergen geen tot weinig extra medicatie. Vooral de speenperiode is daarbij cruciaal. De uitdagingen die hiermee gepaard gaan, zijn een voortdurende zorg. Door een gezamenlijke aanpak van varkenshouder, veearts en voedersector bereikt men betere oplossingen, stelt men bij ForFarmers.
In de varkenshouderij streeft men, net als in de andere veehouderijsectoren, naar een optimale gezondheid van de dieren. De jonge speenleeftijd in bepaalde managementsystemen, een lager antibiotica- en medicatiegebruik, het verbod op koper en zink, opduikende nieuwe ziekten… zorgen echter voor heel wat uitdagingen voor de diverse schakels in de productieketen, niet alleen voor de varkenshouders, maar dus ook voor de dierenartsen en de voedersector.
Er wordt op verschillende fronten onderzoek gedaan naar succesfactoren die de bigvitaliteit, en zo de bigoverleving, op een varkensbedrijf kunnen verhogen. Tijdens de eerste dierenartsenconferentie van voederfabrikant ForFarmers over bigvitaliteit werden enkele onderzoeksthema’s belicht.
Zinkoxide, een eindig verhaal
Zink is een essentieel mineraal voor de groei van jonge biggen. Toevoeging van zink was lange tijd een ‘mirakel’-oplossing voor de gezondheid van jonge biggen. “Het werd vanaf de jaren 90 ruim ingezet”, vertelt Lisbeth Shooter, Innovation Director bij het Deense onderzoekscentrum Seges.
“Het toegelaten gehalte minerale zink in voeder voor gespeende biggen is beperkt tot 150 ppm. Sinds 2004 mag zinkoxide (ZnO) ook medicinaal gebruikt worden ter controle van E. coli-diarree. Daarbij is een maximum van 2.500 ppm ZnO in het biggenvoeder voor een behandelperiode van 14 dagen toegelaten, en enkel op voorschrift van de dierenarts.”
Ook in Denemarken zag men, samen met de groei van de stapel, het gebruik ervan voortdurend toenemen. Het is een tendens die in heel Europa zichtbaar was.
“Midden 2017 gaf het Europees ‘Committee Medicinal Products for Veterinary Use’ (CVMP) daarom een negatief advies over het gebruik van zinkoxide voor de preventie van speendiarree bij biggen. Vanaf juni 2022 worden alle zinkoxides verboden in de EU.”
Actiepunten om te spenen zonder zink
Net als ons land werkte Denemarken een plan uit voor de uitfasering van de medicinale zink in de varkenshouderij. “Doel is natuurlijk om geen negatieve impact te hebben op het dierenwelzijn en op het voorkomen van ziektes bij de dieren. Daarnaast willen we ook een laag en voorzichtig antibioticagebruik behouden. Bovenal willen we geen ongunstige invloed op de productieresultaten en de sterftecijfers.”
Daarom formuleerde de Deense overheid enkele actiepunten. Shooter: “In de eerste plaats moet er voldoende onderzoek en ontwikkeling gebeuren naar alternatieven. Zodra er nieuwe mogelijkheden ter vervanging van ZnO bestaan, moeten deze in de praktijk geïntroduceerd worden. Er moet bovendien internationaal samengewerkt worden aangezien het alle EU-landen aanbelangt.”
Volgens de spreker gebruikte de Deense sector de voorbije jaren al minder zink per big. Dit was het resultaat van een verlaagde dosis – van 2.500 ppm naar 1.500 pp – per behandeling. Het had geen negatief effect op de productieresultaten noch op het antibioticagebruik. Toch wordt op de meeste varkensbedrijven nog altijd medicinale zink gebruikt.
Alternatieven zijn niet evident
Het spenen van biggen zonder zinkoxide is complex en moet multifactorieel aangepakt worden. Shooter ging in op de mogelijkheden om speendiarree via het voeder aan te pakken. Seges testte heel wat voederadditieven. “Al snel bleek dat er geen wondermiddel bestaat. Dure additieven hebben dikwijls slechts een beperkt gunstig effect op de productieresultaten, en amper op de gezondheid en het voorkomen van diarree. Wees dus kritisch in je keuze van additieven!”, benadrukt ze.
Een betere aanpak blijkt om combinaties te hanteren. Een van de geteste systemen, van Trouw Nutrition, combineert een lager eiwitgehalte met meer threonine en lysine, organische zuren, probiotica, vezels en enzymes. Dit totaalconcept leidde niet alleen tot een betere groei en voederconversie dan de controle met 2.500 ppm ZnO, het zorgde ook voor minder diarree in het gewichtstraject 7 - 30 kg. Het concept van Vitfoss dat in vergelijking met Trouw ook nog monoglycerides toevoegt, gaf gelijkaardige resultaten als de controle.
Zonder gebruik van zink of additieven zie je een toename van diarreeproblemen vanaf een tiental dagen na spenen en vooral vanaf 30 dagen na spenen. “Met het Trouwconcept blijft diarree onder controle, zelfs bij verandering van het voederrantsoen. De toepassing ervan vergt wel een meerkost tegenover de controle, maar die zou je moeten terug winnen door de betere resultaten. Weglaten van zink geeft trouwens ook een meerkost door de lagere productieresultaten.”
Een verlaagd eiwitgehalte vermijdt onder meer onverteerde eiwitten in het laatste deel van het maagdarmkanaal. Onverteerd eiwit zorgt voor ongewenste fermentatie en kolonisatie door E. coli. Het verlagen van het eiwitgehalte in de periode tot 15 kg vermindert het aantal dagen met diarree, maar werkt minder goed dan zink.
De spreker deed ook heel wat onderzoek op Deense varkensbedrijven. 26 bedrijven met 600.000 gespeende biggen werden gevolgd. Op 23 van deze bedrijven werd al een jaar geen zink meer ingezet. Hun antibioticagebruik tijdens de eerste 14 dagen na spenen lag onder het nationaal gemiddelde. Lisbeth Shooter wees er wel op dat de verzorgers op deze bedrijven extra aandacht besteedden aan de verzorging, meer bepaald aan de voederopname, van de biggen. Ervaren personeel is haar ogen essentieel voor een goed resultaat.
Er is momenteel dus geen standaardoplossing dat werkt op elk bedrijf. Het blijft in de praktijk moeilijk om een kostenefficiënt alternatief voor zinkoxide te vinden, zonder het antibioticagebruik te verhogen.
Fermenteren verbetert de vertering
Een ander actieterrein voor een betere (voeder-)overgang bij het spenen – en dus betere gezondheid van het big - is de verteerbaarheid verbeteren. Fermentatie van grondstoffen kan daarbij helpen.
Ronald Scholten, project manager bij ForFarmers, legt uit: “Fermentatie is een van de oudste technieken om voedsel te verduurzamen. Bij fermentatie wordt de grondstof van een product door micro-organismen – schimmels, gisten, melkzuurbacteriën - omgezet of afgebroken. Tijdens hun groei maken de micro-organismen enzymen aan. Deze enzymen veranderen de zuurgraad, smaak, geur, uiterlijk, verteerbaarheid en de houdbaarheid van het product. Een koe is het perfecte voorbeeld van fermentatie: ze maakt van gras melk!”
Volgens Scholten wordt de techniek daarom ook meer en meer toegepast bij varkensvoeders. “We moeten dat natuurlijke proces nabootsen door ingrediënten in een tank te combineren met vloeibare fermentatiebacteriën, enzymen en warm water. Wanneer we de bijvoorbeeld gemalen granen vloeibaar voederen, zal het eerste dier vooral drinken, het volgende dier moet de rest eten. De ‘pap’ ontmengt immers. Bij gefermenteerde granen krijgen we een stabiel geheel dat de jonge dieren veel beter opnemen. Bij fermentatie ontstaat een hoge concentratie melkzuur en een lage zuurgraad, wat bevorderlijk is voor de vertering in het eerste deel van het maagdarmstelsel.”
Proeven tonen aan dat gefermenteerd voer ook duidelijk betere productieresultaten (dagelijkse groei, voederconversie, mortaliteit) geeft bij gespeende biggen dan droogvoer aangevuld met probiotica. Zeugenvoeder met 30% gefermenteerde ruwe grondstoffen zorgde voor een betere groei en conditie, terwijl de voederopname 8% lager bleek, de voederconversie verbeterde dus aanzienlijk. De zeugen in proef wierpen en speenden meer biggen. Het gunstig effect werd ook doorgetrokken bij de pasgeboren biggen met een betere groei en lagere sterfte.
Scholten wijst er wel op dat het gebruik van gefermenteerd voeder niet iets is wat je eenmalig kan toepassen. Bij dagelijkse toepassing zal je de gunstige effecten wel opmerken. Voor hem is de techniek alvast een belangrijk keerpunt in voedertechnieken. Fermentatie wordt, vanwege de positieve invloed op de darmgezondheid en de grote voordelen daarvan, dan ook altijd meer toegepast in de praktijk.
