‘Wellicht overstap van melk- naar vleesvee’

De enige link die melkvee- en vleesveehoudster Annette Harberink uit Diepenveen met de agrarische sector had, was dat haar vader agrarisch makelaar was en haar moeder les gaf op het Groenhorst College in Barneveld. "Mijn opa en oma zijn wel boer geweest." Ze volgde zelf de MAS-opleiding via de Warmonderhof in Dronten. Daarna werkte ze een aantal jaren op diverse gemengde agrarische bedrijven. In 2007 stuurde ze een open sollicitatiebrief naar allerlei grondeigenaren in Nederland.

Harberink: "Vooral grote vastgoedclubs die gronden beheren. Natuurmonumenten bijvoorbeeld zijn zakelijker dan je wellicht zou denken. In sommige gevallen in ieder geval zakelijker dan veel vastgoedorganisaties." De ouders van de melkveehoudster vonden het in eerste instantie maar niets dat hun dochter boerin wilde worden. "Inmiddels staan ze er helemaal achter hoor en vinden ze het zeker leuk," lacht Harberink.

Een van de open sollicitatiebrieven ging naar IJssellandschap. Ze had het geluk dat die net bezig waren met plannen om Natuurderij Keizersrande te ontwikkelen. De locatie en de wijze waarop het terrein is ingericht hangen direct samen met de vergravingen in de IJssel die door Rijkswaterstaat zijn uitgevoerd in het kader van het nationale programma Ruimte voor de Rivier. Harberink: "Denk trouwens niet dat ik geen moeite hoefde te doen om hier hoevepachter te worden met een regulier pachtcontract. Er waren meer gegadigden, dus ik heb echt mijn best moeten doen."

Belangrijke neventaken

Natuurderij Keizersrande is een modern biologisch dynamisch melkveebedrijf met een aantal belangrijke neventaken, waaronder grootschalig natuurbeheer, verhoging van de biodiversiteit, watermanagement, bevordering van landschappelijke kwaliteit alsmede recreatie en educatie. Het bedrijf heeft circa 170 hectare en is gelegen in de Keizers- en Stobbenwaarden.

Volgens Harberink is hoevepachter zijn met een pachtcontract een prima werkvorm. "Als je alles in eigendom hebt, ben je meer gebonden. En je hebt een hypotheeklast en aflossingsverplichting. Als ik mijn pachtsom betaal en de aflossingen op mijn investeringen, zoals bijv. de melkstal en alle stalinrichting, dan heb ik verder geen geen zorgen. Dat vind ik gewoon prettig."

De bedrijfsvoering van Natuurderij Keizersrande is gebaseerd op het Wageningse beheerconcept 'Boeren voor Natuur'. Dit houdt in dat de agrarische exploitatie geheel ten dienste staat van de natuur- en landschapswaarden binnen het gehele areaal. Verder is er sprake van een gesloten kringloopproces (zonder aanvoer van veevoer of meststoffen). De Natuurderij stoelt dus op twee poten: inkomen uit beheer en uit productie van melk en vlees.

Bijzonder is dat bij de Overijsselse melkveehoudster het inkomen anders verdeeld is dan bij de meeste gangbare melkveehouders in Europa. Maar liefst zo'n 25 procent van haar inkomen komt uit beheergelden. Harberink: "Overigens allemaal op contactbasis, met bijvoorbeeld Rijkswaterstaat en IJssellandschap. Die controleren ook regelmatig of ik voldoe aan de voorwaarden die aan de beheergelden verbonden zijn." Een klein gedeelte bestaat uit de standaard GLB-gelden die iedere agrariër krijgt. De resterende 75 procent bestaat uit melkgeld en geld dat ze krijgt voor het vlees van de stieren en de overige vaarzen die ze afmest. Voor de biologische melk krijgt ze zo’n 0,60 cent per liter.

Terug in aantal melkvee

Dat de agrarische exploitatie geheel ten dienste staat van de natuur- en landschapswaarden heeft ook nadelen. Harberink zou in eerste instantie 90 stuks melkvee gaan melken. De financiering was hier ook op afgestemd. In 2013 en 2016 trad de IJssel echter in de zomerperiode buiten haar oevers en was er hoogwater. Harberink: "Dus in juni stond het meeste land onder water, waardoor wij onze wintervoorraad moesten aanspreken. Ik zag toen al; met 90 stuks melkvee, dat gaan wij niet redden. Uit nood moest ik tijdelijk hooi aankopen. Dat melk je er echter niet meer uit. Eigenlijk was ik dus net als de fosfaat-knelgevallen een soort knelgeval, maar dan door het water."

Dus ging het aantal stuks melkvee in 2019 al terug naar 70 stuks en momenteel heeft zij 65 melkkoeien. Op zich vindt ze het niet heel erg, aangezien volgens haar juist die laatste koeien melken veel geld kost. "Een ander voordeel van minder melkvee is dat je wel meer jongvee kunt houden. Ik heb nu 60 stuks jongvee van elke leeftijd. Verder bleek de melkstal eigenlijk ook te krap voor 90 stuks melkvee." De melkveehoudster mest de stieren die ze overhoudt en de vaarzen die ze niet als vervanging van het melkvee gebruikt zelf af. Als deze dieren rond de 2,5 jaar zijn dan verkoopt ze een deel van het vlees zelf via huisverkoop en een deel van de dieren verkoopt ze aan een slager.

Naar zuivere MRIJ

Momenteel heeft de Overijsselse melkveehoudster een kruising van MRIJ melkvee met een beetje Holstein er nog in. "Het restje Holstein dat er nog in zit, wil ik er volledig uit fokken. Ik wil ook naar een ouder type MRIJ koe toewerken in de fokkerij. Zo een waarbij je, net als vroeger, een uiernet nodig hebt." Het rollend jaargemiddelde per koe ligt nu op zo'n 5.500 liter. Ook het rantsoen van de melkkoeien heeft de melkveehoudster aangepast. Voerde ze voorheen eigen geteelde geplette gerst, in plaats daarvan voert ze nu 500 kilogram krachtvoer per koe per jaar. Reden is dat geplet gerst te veel stoft. Vandaar dat de percelen met twintig hectare graan, die op de hoogste gronden liggen in verband met het overstromingsgevaar, nu naar biologisch mengvoerbedrijf Fakkert diervoeders gaat. "Het is iets duurder op deze manier, maar het voeren gaat stukken beter," volgens Harberink.

Omdat het een biologisch dynamisch bedrijf is heeft Harberink uiteraard ook een vrij grote akkerbouwtak. In totaal 40 hectare akkerbouw met gewassen als suikermais, lupine, luzerne en granen. Daarnaast zo’n 100 hectare weiland/beheergebied en zo’n 35 hectare plas/drasgebied. Dat moet ze met in totaal met 2 krachten en zichzelf rond zetten.

Overstap naar vleesvee?

Op dit moment levert Keizersrande melk, vleespakketten, los vlees en Keizersronde kaas. Het overgrote deel van de melk gaat naar zuivelaar ZuiverZuivel waar er diverse producten van worden gemaakt. Deze producten zijn te koop bij de Nederlandse natuurvoedingswinkels en sinds kort bij Kaashandel de Brink in Deventer. Harberink: “Een groeiend aantal klanten koopt bij ons rauwe melk vers uit de tank. Vaak kopen ze dan ook meteen vlees en kaas in onze kleine selfservice winkel.” Verder wordt deze kaas verkocht via de website van streekkruidenier De Gouden Pompoen. Ook bij lunchroom Groote Poot in Deventer kunnen de kazen van diverse leeftijden geproefd worden op het biologische brood. Inmiddels is het kaasmaakproces en daarmee ook de kaas zelf Demeter gecertificeerd.

Ondertussen is Harberink aan het kijken of het niet verstandiger is om volledig over te stappen naar vleesvee. “Nadeel van de biologisch dynamische melkveehouderij is dat de kalven twee maanden lang bij de koe blijven, terwijl je melkt. In die tijd halen zij de koe voor een groot deel ‘leeg’. Voor mij blijft er zo’n twee liter melk per dag over. Het is dus eigenlijk zonde dat ik peperdure fosfaatrechten voor mijn melkvee moet gebruiken.” Een andere optie is produceren voor een biologisch dynamisch concept zoals havermelk waardoor je een flinke meerprijs voor je melk krijgt .

En dan de melk leveren aan de biologisch dynamische afnemer Odin of iets dergelijks. Maar volledig over op vleesvee lijkt haar een beter idee. “Ook omdat ik al ervaring heb met de verkoop van vlees via huisverkoop en onze afnemers. Dat rundvlees probeer ik nu al zo goed mogelijk te verwaarden.” Momenteel heeft Harberink ook vleesvarkens, maar daar wil ze mee stoppen. “Ik denk dat ik daarvoor in de plaats het varkensvlees van varkenshoudster Annechien ten Have ga verkopen.”

Combi toerisme en verkoop

Wat betreft de omvang van de biologisch dynamische sector in Nederland verwacht Harberink dat die de komende jaren ongeveer gelijk zal blijven. “Wellicht dat het een paar procent per jaar groeit. In plaats van schaalvergroting zullen de meest biologisch dynamische boeren kiezen voor de zogeheten korte keten. Wij geloven sowieso niet in schaalvergroting, maar in natuurinclusieve landbouw.” De melkveehoudster ziet dat de consument steeds meer de verbinding zoekt met de agrarische sector. Ook wat dat betreft is Keizersrande enorm transparant want op alle verpakking staat duidelijk dat de kaas of het vlees van deze boerderij komt.

Wat de afzet van de melk en het vlees betreft staat er sowieso veel te veranderen de komende tijd. Harberink wil namelijk zo veel mogelijk verzorgingstehuizen in de omgeving gaan beleveren met zuivel, groenten en vlees. “De volgende stap is dan dat de mensen van deze tehuizen met een touringcar ons bedrijf komen bezoeken. Dat ze dus ook echt zien hoe het geproduceerd wordt.” Een regionale webshop met bezorgservice heeft Keizersrande in principe al in de vorm van De Gouden Pompoen. Een ander project, dat nog in de beginfase zit, is het beleveren van de Deventer Stadsboeren. Harberink: “Daar leveren wij nu al aan, maar kan nog enorm groeien, het zit nu nog echt in de beginfase.”

‘Timmermans wil te snel’

Wat betreft de transitie van de landbouw c.q. de groene sector vindt Harberink als biologisch dynamische boerin dat politicus Timmermans te snel wil. “De boerensector heeft tijd nodig om om te schakelen. Ik vind het wel goed dat Timmermans daarvoor de geldbuidel wil trekken. Maar omschakelen, dat kan alleen stapje voor stapje. Ik geloof overigens niet dat adviseurs deze transitie kunnen veroorzaken, iets wat Timmermans nu wil. De urgentie voor de transitie is er zeker hoor.” Ze vindt overigens ook dat het Nederlandse kabinet te snel gaat met de transitie.

Ze begrijpt zelfs de gangbare agrarische sector in Europa heel goed. “Je moet beseffen dat heel veel Europese boeren inmiddels werken op basis van (jarenlange) levercontracten. Aan de ene kant moéten ze dus wel leveren en aan de andere kant zijn de marges die ze krijgen flinterdun. Ik vind het ook niet eerlijk als de maatschappij en de politiek doen alsof de agrarische sector iets verkeerds gedaan heeft. Dat is niet juist, de Europese boer doet precies wat de Europese Unie wil.”

Harberink is ook een van de oprichters van Caring Farmers. Van deze organisatie kan iedere agrariër lid worden, dus ook gangbare boeren. Volgens haar staat deze organisatie, waar zij mede-oprichter van is, ook voor wat Timmermans wil. “Wij willen ons op termijn als Caring Farmers ook mengen in de lobby met Brussel. Vandaar dat ook Belgische agrariërs zich bij ons aan kunnen melden.” Caring Farmers gaat in dit kader op termijn ook een symposium organiseren. Daarbij is ook Eurocommissaris Frans Timmermans uitgenodigd. Harberink: “We hebben enige tijd geleden al drie voorsteldata gemaild naar Timmermans, maar nog geen reactie gehad. Wellicht als hij dit leest, als reminder,” lacht ze.

Dick van Doorn