Gras blijft in de rotatie, maar droogtetolerante alternatieven zijn te overwegen

Graslandbeheer wordt belangrijker. Dat we moeten nadenken over een doordachte vruchtwisseling, hoort daar onlosmakelijk bij. Grasklaver in afwisseling met maïs bijvoorbeeld, zou een meer gangbare praktijk moeten zijn. "De opbrengstzekerheid van maïs is niet meer die van vroeger", vertelt An Schellekens van de Hooibeekhoeve. Grasklaver past in de rotatie, omdat dit het organisch stofgehalte op peil houdt. Voederbieten doen het qua opbrengstzekerheid dan weer beter dan maïs. Dat werd bevestigd zowel in het natte 2017 als het droge 2017 en 2018. "We moeten kiezen voor teelten die langer op het veld staan, om het risico te kunnen spreiden."

Dat gras lijdt onder klimaatverandering, kan An Schellekens aantonen in enkele veldproeven op de Hooibeekhoeve. De onderzoekers verkregen nog aanzienlijke opbrengsten van 12-14 ton in proefvelden tijdens 2012-2014. In 2020 behaalde men in een grasproef op dezelfde plaats slechts 8 ton droge stof. In 2020 was het al vroeg extreem droog, zowel qua opbrengst als kwaliteit wegen de eerste snedes sterk door. Er mag geconcludeerd worden dat 2020 duidelijk een slecht grasjaar was.

Diep wortelende vlinderbloemigen

Het wordt dus tijd om na te denken over diep wortelende gewassen naast het Engels gras dat vooral uitblinkt qua voederwaarde en verder de zode goed sluit en persistent is. Rietzwenkgras, kropaar, festulolium... zijn dan alternatieven, maar die hebben een lagere verteerbaarheid. An Schellekens raadt ook aan om die in te kuilen, omdat voor begrazing de smakelijkheid niet voldoet.

Als alternatieven wordt niet alleen gekeken naar vlinderbloemigen, maar ook naar diverse kruiden. Voordelen van rode klaver en luzerne zijn dat ze stikstoffixerend zijn, goed zijn naar biodiversiteit, maar ook dat ze diep wortelend zijn. Diep wortelende planten zijn goed naar droogtetolerantie toe.

Een andere interessante klaver is witte klaver, die het ook goed doet op lichte zandgrond. Het voordeel is dat de voederwaarde even goed of zelfs beter is dan Engels raaigras, maar de opbrengst is wat lager. "Sommige boeren zien dat ook. Witte klaver loopt ook uit, vermenigvuldigt heel goed,... Je kan er te veel van hebben. Sommigen boeren hebben daar wat schrik van", vertelt An Schellekens.

Onder de vlinderbloemigen horen ook gewone rolklaver en Esparcette, die men vaak toevoegt in de kruidenmengsels.

Reincultuur rode klaver of luzerne als derde teelt

In reinteelt kan luzerne en rode klaver ingezaaid worden. Luzerne vraagt nog meer dan rode klaver om gronden met hoge pH en is daarom beter geschikt voor niet-zandgronden. Veelal kiezen landbouwers luzerne omdat ze kunstmatig gedroogde luzerne kennen als aangekochte structuurbron met veel pensprik. En wat met luzerne versus rode klaver om in te kuilen? Tussen 2015 en 2017 maakte de Hooibeekhoeve de vergelijking op praktijkpercelen. Qua opbrengst en voederwaarde lagen de 2 teelten zeer dicht bij elkaar. In het extreme natte jaar 2016 was echter duidelijk dat de luzerne volledig verdween door de vernatting, terwijl de rode klaver die wel overleefde. "Maar net als luzerne is rode klaver gevoelig aan berijden. Zeker op de kopakkers is het aangeraden om wat gras bij in te zaaien om de zode te sluiten." Daar zit het probleem, volgens Schellekens. Voor een derde teelt moet gekozen worden voor een reinteelt, ook voor de EAG moet dat. "Eigenlijk is dat spijtig, want op de kopakkers moet er het best ook wat gras ingezaaid worden, en dan wordt de teelt mogelijk beschouwd als grasland. "

Witte versus rode klaver

Vlinderbloemigen zijn diep wortelende planten. Witte klaver is daar echter een uitzondering op, geeft Schellekens mee. "In het begin als het droog is, gaat het nog. Klaver blijft wat langer groen dan het gras. Als het echt lang droog blijft, verdort de witte klaver ook. Rode klaver daarentegen blijft ook bij langere droogte gedijen, op voorwaarde dat die zich eerst goed heeft kunnen vestigen. Klaver in het grasland behouden blijkt echter niet altijd even eenvoudig.

Dat dit enkel zou komen door overmatige bemesting ontkracht de onderzoekster. Vooral de maaiwijze of het berijden met zware machines zou een deel van de verklaring kunnen zijn.”In proef waar we verschillende bemestingsregimes vergeleken op praktijkpercelen zagen we niet direct een verband tussen meer kunstmeststikstof en het verdwijnen van de klaver. Zeker bij een jong gewas en het voorjaar zijn de stikstoffixerende bacteriën immers nog weinig actief. Vaak echter wordt er te kort gemaaid, maar het groeipunt van rode klaver en van luzerne zit hoog, de maaihoogte is liefst minstens 7 cm.” Er wordt ook vaak te snel geïnjecteerd. Hierdoor wordt een stuk van de penwortels afgesneden, waardoor die beginnen te vertakken. Zeker in een jong stadium is de plant daar gevoelig aan.

Steeds populairder: kruiden

Kruiden inzaaien is iets wat steeds populairder wordt. Deze praktijk komt overgewaaid uit het Verenigd Koninkrijk, Nieuw-Zeeland en Nederland. "Het komt vooral uit regio's waar er veel begraasd wordt, en er worden voordelen opgenoemd naar droogtetolerantie en gezondheid van het vee. Dat is goed, maar wij vragen ons af hoe goed die kruiden het doen onder maaiomstandigheden", vertelt Schellekens. Uit literatuur blijken alvast de voordelen als het gevolg van specifieke stoffen (onder andere tannines) in de kruiden. Een betere stikstofefficiëntie en methaanemissie in de pens van de koe zijn veelbelovende eigenschappen die bijvoorbeeld aan smalle weegbree toegekend zouden kunnen worden.

Vorig jaar legde de Hooibeekhoeve een proef aan met biologische droogteresistente maaimengsels. "Hoewel de kieming van het gras vooral ondermaats was door de voorjaarsdroogte en we de proef vroegtidig moesten stopzetten wegens te groot aandeel onkruiden, zagen we dat de cichorei wel goed kiemde onder die extreme omstandigheden. Toch geldt voor zowat alle droogtetolerante gewassen en soorten : kieming en ontwikkeling lukt niet zonder vocht in de bodem. "

Kruiden inzaaien

“En daar wringt het schoentje qua zaaitijdstip. Een voorjaarszaai is af te raden wegens risico op droogte, maar ook omdat je pas in de zomer je eerste snede zal kunnen maaien en dus het meest groeizame voorjaar mist. Kruiden, vlinderbloemigen en bepaalde grassoorten worden het best in de nazomer tot half september gezaaid, omdat ze voldoende warmte nodig hebben om te kiemen en voldoende ontwikkeld de winter in moeten gaan. Bij voorkeur wordt dus na de oogst van graan gezaaid. Vaak echter bleek het de laatste jaren te droog en moest men alsnog wachten tot een eind in september of begin oktober. Zaai na vroeg geoogste maïs is dus zeker meer en meer een optie, mits een goede planning.

Van de opbrengst van andere grassoorten zoals rietzwenkgras, al dan niet in combinatie met vlinderbloemigen, weten we dat die meer opbrengst kunnen geven met minder (kunstmest)bemesting. Naar de meerwaarde van kruiden qua opbrengst deden we nog geen onderzoek.”

Kruiden op verder liggende velden

Wat men best uitzaait, hangt onder andere af van grondsoort en klimaat. Ook hoe percelen verkaveld zijn speelt een grote rol. "Landbouwers die beschikken over een grote huiskavel, kunnen wel eens nadenken over beregeningsinstallatie en/of peilgestuurde drainage of andere waterbesparende technieken. Vooral voor percelen die verder van het bedrijf, kan je afwegen of alternatieven die droogtetoleranter zijn dan Engels raaigras geen optie zijn." Kropaar en rietzwenkgras en rode klaver hebben een meer stengelige structuur, ook luzerne staat ervoor bekend extra pensprik aan te brengen. Meer structuur in de kuil dus , maar minder VEM’s.

Maairitme aanpassen

Verder raadt ze aan ook een snede minder te maaien bij deze droogtetolerante soorten. Boeren hebben de neiging om alles in één kuil te steken voor het gemak. Zowel de luzerne als klaver – zelfs als die in reincultuur staan –komen vaak in dezelfde kuil terecht. "Hierdoor schuilt het gevaar dat er te frequent gemaaid wordt, vooral naar het einde van het seizoen toe. Je moet de luzerne en rode klaver eens in bloei laten komen zodat de wortelreserves worden aangevuld“, legt An Schellekens verder uit. “Volledig apart houden zodat je met deze structuurrijkere producten beter kan sturen in het rantsoen biedt nog meer de voorkeur. Maar pas bij het inkuilen in balen op dat de wikkelfolie niet geperforeerd wordt door het stengelige gewas of bij het neervallen op de stoppel. Laat je loonwerker een extra rondje wikkelen.”

Knelpunten

Naast het behouden van klaver in de zode is het belangrijkste knelpunt momenteel dat chemische onkruidbestrijding zo goed als onmogelijk wordt, zeker als er ook nog eens kruiden worden mee gezaaid. Momenteel is geen enkel middel erkend zowel op gras als op klaver. Hier is zeker evolutie te verwachten. Wil je echter vandaag een hardnekkige aanwezigheid van bijvoorbeeld ridderzuring chemisch aanpakken , dan geef je in je verzamelaanvraag je perceel het best op als grasland en voorzie je voor je klaverpremie een ander grasklaverperceel.

Productief kruidengrasland in Vlaanderen is in Vlaanderen nog een experimentele teelt. "Witte en rode klaver en/of luzerne zijn eerder een must. Je bespaart vooral kunstmeststikstof door klaver in je grasmengsel te steken", geeft An Schellekens nog mee.

Marlies Vleugels