Startpagina Akkerbouw

Kikkererwt: een potentieel nieuw eiwitgewas voor Vlaanderen?

Kikkererwten zijn de eetbare eiwitrijke zaden van het gelijknamige gewas. Ze worden vaak gebruikt in Noord-Afrikaanse, Midden-Oosterse en Indiase gerechten en zijn door hun veelzijdigheid niet meer weg te denken uit de vegetarische keuken. Er bestaan twee types kikkererwten: Desi en Kabuli. Het laatste type, dat typisch grote, lichtkleurige zaden produceert, wordt ook in Europa geteeld. In het voorjaar 2020 werden een zevental Kabulirassen uitgetest op de proefvelden van het ILVO en Inagro in een eerste verkennende rassenproef.

Leestijd : 6 min

K ikkererwt ( Cicer arietinum ) is een peulvrucht die niet meer weg te denken is uit het vegetarisch (en flexitarisch) dieet, omdat de zaden een bron van plantaardig eiwit zijn en een nutritioneel interessant profiel hebben. Ze worden verwerkt in diverse producten zoals hummus, vegetarische burgers, salades, soepen, curry’s of stoofpotjes. Jaarlijks wordt meer dan 9.000 ton verwerkt in Vlaanderen en dit aantal is aan het stijgen. Er zijn twee types: enerzijds Kabuli-kikkererwten, relatief grote, crèmekleurige zaden met een dunne, witte zaadhuid, en anderzijds Desi-kikkererwten, kleinere zaden met een dikke, harde zaadhuid in verschillende kleuren (van groen naar paars, tot bruin of zwart). Deze laatste rijpen vroeger af, hebben een hogere opbrengst en zijn meer resistent tegen droogte, vorst, mechanische en insectenschade, maar zijn omwille van hun beperkte grootte minder gevraagd door de industrie/consument. Desi-kikkererwten worden voornamelijk in India geteeld, waar ze gesplit worden om verder te verwerken tot dahl (soep). In de rest van de wereld is voornamelijk het Kabulitype gewenst.

Rassenproef 2020

De rassenproef werd aangelegd op 2 locaties: Merelbeke (ILVO) en Beitem (Inagro). De proef werd uitgezaaid op 3 zaaitijdstippen (17 april 2020, 30 april 2020 en 13 mei 2020).

Op 17 april 2020 werd de eerste proef te Merelbeke (ILVO) ingezaaid met 4 rassen: ‘ Twist ’, ‘ Flamenco ’, ‘ Lambada ’ en ‘ ASR 36116 ’. Een tweede proef werd ingezaaid op 30 april met de rassen ‘ Twist ’, ‘ Flamenco ’, ‘ Eldorado ’ en ‘ ASR 36116 ’. Op 13 mei werd op Inagro te Beitem een proef aangelegd met de rassen ‘ Twist ’, ‘ Flamenco ’, ‘ Lambada ’, ‘ Elixir ’, ‘ Eldorado ’ en ‘ ASR 19121 ’.

Twist ’, ‘ Flamenco ’ en ‘ Lambada ’ zijn van TOP Semence (FR), ‘Elixir’ en ‘Eldorado’ van Semences de Provence (FR) en ‘ASR 36116’ en ‘ASR 19121’ van Storm Seeds (BE).

Inoculatie van zaden ter bevordering van de nodulatie

Kikkererwten behoren tot de familie van de vlinderbloemigen en gaan een associatie met N-fixerende bacteriën aan, waardoor ze stikstof kunnen fixeren uit de lucht en N-bemesting dus niet nodig is. Aangezien kikkererwten nog niet in Vlaanderen geteeld worden en de specifieke bacteriële stammen die een associatie aangaan met kikkererwten nog niet abundant zijn in onze bodems, is het opportuun om de zaden te inoculeren. Bij het ILVO werden de zaden geïnoculeerd met LegumeFix, een peat inoculant van Legume Technology. Ter controle werd ook een niet-geïnoculeerd object met het ras Twist opgenomen in de proef. Gedurende het groeiseizoen werd op geregelde tijdstippen nagegaan of de wortels al dan niet genoduleerd waren. Er konden echter geen wortelknobbeltjes vastgesteld worden, niet bij de controle en ook niet bij het objecten waar de zaden geïnoculeerd werden. Er werden geen significante verschillen in opbrengst waargenomen tussen het controle en het geïnoculeerde object. De afwezigheid van nodules kan te wijten zijn aan de startbemesting die toegediend werd voor zaai, de zeer droge omstandigheden net na zaai of het inoculatieproduct.

Kikkererwt is een relatief laag gewas (30-70 cm) dat in noordelijke regio’s gezaaid wordt in het voorjaar.
Kikkererwt is een relatief laag gewas (30-70 cm) dat in noordelijke regio’s gezaaid wordt in het voorjaar. - Foto: ILVO

We plannen in de komende seizoenen dit inoculatie-experiment te herhalen, waarbij meerdere producten zullen getest worden, want zoals geweten bij andere peulvruchten, zijn de weersomstandigheden en N-beschikbaarheid in de bodem bij de start van de groei cruciaal om tot een goede nodulatie te komen. Een goede nodulatie, die wijst op een associatie tussen de peulvrucht en stikstoffixerende bacteriën, is gewenst om optimaal gebruik te maken van het opbrengstpotentieel van de kikkererwten.

Proefopzet

Bij de proeven te Merelbeke (ILVO) werden de zaden geïnoculeerd met LegumeFix (Legume Technology, UK). De zaden uitgezaaid op de locaties van Inagro werden niet geïnoculeerd. Er werd gestreefd naar 60 kiemende zaden/m2. Terwijl de ILVO-percelen een startbemesting met 36 eenheden N kregen, werd bij Inagro niet bemest. Kikkererwt is een nieuwe teelt en bijgevolg zijn er nog geen gewasbeschermingsmiddelen erkend. Via een uitbreiding voor derden, konden echter op de proefpercelen van het ILVO en Inagro gewasbeschermingsmiddelen toegepast worden. Op beide locaties werd eenmalige een herbicidebehandeling (ILVO: Corum 0,625 l/ha + Dash 0,625 l/ha; Inagro: Frontier 0,7 l/ha + Centium 0,2 l/ha) toegepast na de zaai. Op de ILVO-percelen veroorzaakte deze herbicidebehandeling gedurende enkele weken vergeling van het gewas. Vervolgens werd de onkruiddruk manueel onder controle gehouden. Tegen schimmelaantasting werd een fungicide (ILVO: Prosaro 1 l/ha; Inagro: Amistar 1 l/ha) ingezet om opbrengstderving te vermijden. Let op: de vermelde gewasbeschermingsmiddelen mogen niet gebruikt worden in de praktijk! Oogst gebeurde op beide locaties met een graandorser op 2 september 2020. Vervolgens werden de kikkererwten gedroogd tot een vochtgehalte van +-15%, waarna ze getrieerd werden (= netto-opbrengst).

Opbrengstcijfers

Gemiddeld gezien brachten de rassen 3,31 ton/ha op (netto), maar de opbrengstcijfers variëren sterk tussen ras, zaaitijdstip en locatie (Tabel 1).

tabel1

We vermoeden dat het zaaitijdstip een grote invloed heeft gehad op de opbrengst. De omstandigheden bij uitzaai waren namelijk contrasterend: bij de eerste uitzaai (17 mei) had het gewas nog voldoende vocht om goed te kiemen en zich te installeren, terwijl bij de volgende zaaitijdstippen (30 april en 13 mei) de zaden te kampen hadden met een extreme droogte, waardoor de opkomst gering was (Tabel 2). Ook het bodemtype op de 2 locaties kan een impact gehad hebben op de ontwikkeling van de kikkererwtenplant en bijgevolg de opbrengst. Te Merelbeke is het bodemtype lemig zand, terwijl het te Beitem zandleem betreft .

tabel2

Daarenboven zijn duidelijke rasverschillen te merken. Het ras ASR 36116 blijkt minder geschikt, dit reeds vanaf de kieming, terwijl Flamenco bij beide uitzaaitijdstippen te Merelbeke zeer goed presteert met een maximum van 5,6 ton/ha. Ook op de proefvelden te Beitem behaalt dit ras de hoogste opbrengst, toch is de opbrengst opmerkelijk lager dan op de locatie te Merelbeke. Aanhoudende droogte, een verschil in bodemtype, proefplotgrootte of eventueel duivenschade kunnen dit opbrengstverschil in de hand gewerkt hebben. Twist doet het goed bij de eerste uitzaai (5,32 ton/ha), maar in de tweede en derde zaai haalt dit ras amper 50% van de opbrengst in de eerste uitzaai, wat mogelijk te verklaren valt door de halvering van het opkomstpercentage bij de latere zaaitijdstippen.

De resultaten van deze proef dienen met alle voorzichtigheid benaderd te worden. Het gaat om kleine proefpercelen die goed onderhouden konden worden. Resultaten in de praktijk zullen naar verwachting lager liggen.

Duizendkorrelgewicht en eiwitgehalte

De verwerkende sector heeft een voorkeur voor grote kikkererwtenzaden met hoge eiwitgehaltes. Grootte van de zaden werd (nog) niet bepaald. Wel kan het duizendkorrelgewicht van de geoogste zaden reeds een indicatie geven over de zaadgrootte. De rassen Twist, Flamenco en ASR 36116 hadden gemiddeld een duizendkorrelgewicht van 293 g. Elk ras bereikte een gelijkaardig duizendkorrelgewicht over de 2 zaaitijdstippen. De Flamenco-zaden hadden een significant lager korrelgewicht dan de zaden van de andere twee rassen. Dat de Flamenco-zaden kleiner zijn, kan mogelijk verklaren waarom ze een betere opkomst hadden bij kieming, ondanks de lage vochtigheid, en ze bijgevolg dus een hogere opbrengst bereikten.

figuur 1

De eiwitgehaltes van de kikkererwten die geoogst werden op het ILVO, schommelen tussen 19% (Twist) en 24% (ASR 36116) . Opvallend is dat de kikkererwten met een lagere opbrengst (zaai 30 april of ras ASR 36116), een hoger eiwitgehalte bereikten. Dit fenomeen zien we wel vaker bij peulvruchten: bij lage opbrengsten wordt een hoger eiwitgehalte behaald.

figuur 2

Cropexplore

Kikkererwten kunnen op verschillende mogelijkheden worden geconsumeerd: onrijp, droog geoogste zaden in hun geheel of verder verwerkt tot voedingsproducten. Het meest bekende kikkererwtenproduct is hummus: een puree op basis van gekookte, droog geoogste kikkererwten en sesamzaad. Daarnaast heeft het kookvocht van kikkererwten, aquafaba, goede functionele eigenschappen, waardoor het multi-inzetbaar is in de voedingsindustrie.

Binnen het Flander’s Food project Cropexplore wordt deze multi-inzetbaarheid nagegaan en worden nieuwe voedingstoepassingen van kikkererwten (naast een 50-tal andere grondstoffen) geëxploreerd. Binnen dit project zoekt Food Pilot nu samen met pastaproducent Pastati naar een eiwitrijke, glutenvrije vegan pasta op basis van, jawel, kikkererwten.

Toekomstplannen

Een sluitend antwoord op de titel ‘Kikkererwt: een potentieel nieuw eiwitgewas voor Vlaanderen?’, kunnen we jullie nog niet geven. Toch vonden het ILVO en Inagro dit eerste experiment veelbelovend en willen ze de mogelijkheden van deze nieuwe teelt verder onderzoeken binnen de operationele groep ‘KIK-LOVE: KIKkererwten-LOkaal Vlaams Eiwit’. Heeft u ook interesse om met deze nieuwe teelt aan de slag te gaan? Aarzel dan niet om contact op te nemen met jonas.claeys@inagro.be .

Jana Baeyens, Gerda Cnops,

Hilde Muylle – ILVO

Sophie Waegebaert, Jonas Claeys - Inagro

Lees ook in Akkerbouw

Nieuwe IPM-checklist met extra technieken en doppen

Akkerbouw Elke professionele gebruiker van gewasbeschermingsmiddelen moet de regels rond de geïntegreerde gewasbescherming (IPM) toepassen. De IPM-lijst werd onlangs geüpdatet als gevolg van het aanpassen van de lijst driftreducerende doppen en technieken waardoor de gebruiksmogelijkheden werden uitgebreid.
Meer artikelen bekijken