Startpagina Paarden

Wat blijft er over van het oerinstinct van onze paarden?

Enkele weken geleden verdiepten we ons in het hoe en waarom van de fascinatie van de mens voor paarden. Maar wat blijft er over van hun oerinstinct? En wat was de invloed van de domesticatie daarop? Voor alle duidelijkheid: we hebben het hier dus niet over paarden die in de sport actief zijn, wel over paarden die ons leven delen op het platteland!

Leestijd : 5 min

Ondanks de evolutie in de tijd hebben paarden nog veel van hun oorspronkelijk instinct behouden. Door dit instinct kunnen ze zelfs overleven zonder tussenkomst van de mens. Tal van paardenmensen stelden zich daarbij de vraag hoe het de paarden op het platteland in Oekraïne vergaat. Het zijn vooral de paarden in stedelijke gebieden als Kiev en Charkov die in de problemen kwamen, wegens gebrek aan hooi en stro. Hulp werd aangeboden uit Nederland via SOS Steun Oekraïense Stallen. De paarden die op het platteland verblijven van dit oorlogsgebied zijn minder erg getroffen, zo blijkt. Dit dramatische verloop illustreert nogmaals dat de edele viervoeter, die zijn leven deelt met mensen, niet geholpen is met louter zijn instinct. Er zijn immers mensen nodig om zorg voor hem te dragen.

Waakzame dieren met een gebruiksaanwijzing

We weten allemaal dat wilde paarden van nature grazers zijn die in de natuur 20 uur per dag kleine hoeveelheden gras en kruiden tot zich nemen. In de zomer blaken ze van gezondheid, in de winter is dit een stuk minder. Paarden zijn van nature kuddedieren en de kudde is onderworpen aan een vorm van hiërarchie. In het wild houden paarden er niet van om alleen te zijn. Ook hebben ze onderling een soort van woordenschat, die bestaat uit hinniken, brommen en zelfs schreeuwen. Een gil of schreeuw is meestal van een hengstige merrie afkomstig, gebrul eerder van een hengst.

Paarden kunnen staande slapen of uitrusten. Ze staan dan op 3 benen (een achterbeen in rust), met de ogen bijna dicht en een losse, hangende onderlip. De oren van een paard zijn zeer beweeglijk en geven zijn stemming aan. Van attent (gespitste oren) tot dreigend (oren plat naar achter). Soms rijzen er vragen over de ogen van het paard. Omdat de ogen zich aan de zijkant van zijn hoofd bevinden, ziet het paard bijna alles om zich heen. Er is alleen een blinde vlek net achter zijn hoofd en recht in zijn gezichtsveld. Hij hoeft het hoofd slechts licht te draaien om deze blinde vlekken te overbruggen.

De snuit van het paard is bijzonder gevoelig en laat hem toe ‘op de tast’ veilig te eten. Het paard is een vluchtdier tot en met en beweegt zich zeer snel voort. Ze beschikken ook over een enorm geurinstinct. Het is geen praatje dat een paard zijn stal ruikt, maar al evenzeer het gevaar.

Het beste van 2 werelden

Hobbypaarden beleven het beste van 2 werelden omdat ze de gelegenheid hebben deels te mogen genieten van vrijheid en anderzijds kunnen rekenen op de zorgen van de mens. Het zou immers onmogelijk zijn om in ons overbevolkte Vlaanderen paarden zomaar te laten leven van de hemelse dauw.

Een mooi voorbeeld daarvan zijn de Exmoorpony’s die natuurgebied Het Burreken in Brakel bevolken. De pony’s verblijven niet in deze biotoop tijdens de ruige winters die eigen zijn aan de Vlaamse Ardennen en worden opgehaald om enkele maanden te verkassen naar drogere oorden. Deze Exmoorpony’s maken hier deel uit van een programma seizoenbegrazing, lees enkele maanden per jaar. Dat is dus totaal verschillend van het leven van een paard of pony dat gestald is bij zijn eigenaar en er zijn eigen terrein heeft. Het is echter perfect geschikt voor de Exmoorpony, de oerpony van Noordwest-Europa. In een volgend artikel hebben we het trouwens specifiek over dit ras. Onze moderne fokkerij selecteerde op andere eigenschappen dan deze van de ‘wilde’ rassen. Daardoor werden ze meer aangepast aan de mens, met als gevolg dat ze ons meer nodig hebben voor hun welzijn en welbevinden.

Het paard beschermen tegen zichzelf

Eigenlijk is dit zoals een poging tot wandelen op een slappe koord. Om erover te raken spant men het best de koord regelmatig aan. Op enkele rudimentaire rassen na, zijn onze paarden afhankelijk geworden van de mens. Daarbij staat voorop dat ze altijd al mensgericht waren. De geschiedenis is bevolkt met paarden ten dienste van de mens. Oorlogen werden uitgevochten met hen, ze maakten deel uit van de grote mutaties (bijvoorbeeld de vlucht uit Oost-Pruisen van de Trakehners, de redding van de Lipizzaners in WO II). Het feit dat paarden van mensen houden – of geleerd hebben van hen te houden – speelde in de kaart van de vele liefhebbers voor wie paarden in hun leven onmisbaar zijn. Onze moderne tijd, met de ruimtebeperkingen die erbij horen, was alweer een omwenteling voor het paard en zijn eigenaar, omdat we het paard als vluchtdier, de attente atleet, dienden te bekeren tot een leven waarbij we hem eigenlijk dienden te beschermen tegen zichzelf! Het regelmatig ‘aanspannen van de koord’ hoorde daarbij …

Kijken in de ziel van het paard

Er bestaan gebruiksaanwijzingen allerhande over het houden van een paard. Wanneer we de beschrijving van de zintuigen van het oerpaard vergelijken met onze gedomesticeerde paarden, zijn deze er nog steeds, maar waren ze onderhevig aan de gebruiksaanwijzing die wij eraan toevoegden. We houden nog steeds rekening met de typische kenmerken, maar we kaderden ze in ons leven in.

Het ene paard is immers het andere niet. Zo is niet ieder paard gediend met het verblijf in een ‘kudde’, zeker niet als ze laag in de rangorde staan. Sommige paarden genieten echt van het alleen zijn, net zoals meer en meer mensen trouwens. Ze focussen zich dan op hun verzorger, bij wie ze zich veilig voelen. De factor ‘het zich veilig voelen’ wordt dikwijls onderschat in de paardenhouderij. Het is primordiaal dat een paard ons respecteert, maar het geeft ook ons een boost om te weten dat we gerespecteerd worden. Soms kan een zorgvuldig opgebouwde relatie tussen paard en mens mentaal levensreddend zijn. Ook dit feit overleefde door de eeuwen heen en is op vandaag heilzaam.

Na een portret van de Exmoorpony in een volgend artikel, sluiten we deze reeks af met advies over de aankoop en het houden van paarden.

Patricia Borgenon

Lees ook in Paarden

Meer artikelen bekijken