Startpagina Akkerbouw

Professor Wyseure: Geef water ruimte en zorg voor een duurzaam waterbeheer

Na een kletsnat jaar maken we terug een zeer droog voorjaar mee. Over duurzaam waterbeheer trad Landbouwleven in gesprek met Guido Wyseure, professor aan de KU Leuven, afdeling Bodem en Water.

Leestijd : 9 min

Het is een wat aparte sfeer om het interview te doen: we hebben nagenoeg 2 droge maanden achter de rug, op de dag van het interview (6 mei) trad een onttrekkingsverbod op voor de waterlopen de Mark en de Laan en toch zat er in de regenmeter van professor Wyseure daags voordien nog 9 l water.

Guido Wyseure is sinds september met pensioen als professor aan de KU Leuven. Hij besteedde zijn carrière vooral aan ontwikkelingssamenwerking inzake waterbeheer en voerde veel buitenlandse projecten uit.

We beleven terug een droge periode na een nat jaar 2021 en droge jaren ervoor. Bent u verwonderd?

Dat is een zeer moeilijke vraag om te beantwoorden. De klimaatverandering valt niet te ontkennen, daar ben ik van overtuigd. Na 2020 zei iedereen dat alles droog wordt en in 2021 was het nat. Duidelijk is dat de seizoenaliteit niet meer is wat het was en dat de voorjaren iets droger worden, maar wat geeft dit voor komende zomer? Dat durf ik niet voorspellen. De grillen van het weer verwonderen mij niet, maar we mogen niet zomaar zeggen dat het droger wordt. Dat heeft 2021 immers duidelijk ontkracht. We moeten dus goed nadenken over het waterbeleid.

Draineren en beregenen

Jarenlang lag de focus op het water zo snel mogelijk afvoeren en drainage kennen we allemaal. Zit hier een geschiedkundige fout?

Draineren betekent de grondwaterstand verlagen, waarbij het de bedoeling is om de akkers in het voorjaar bewerkbaar te maken, maar ook dat de plantenwortels diep genoeg gaan. Drainage is in mijn ogen in se niet slecht. Door peilgestuurde drainage kunnen we zelfs naar een hogere grondwaterstand gaan in het voorjaar dan in de winter. Zo kunnen we een wortelzone creëren die aëroob is, waarbij er in de grond zowel water als lucht zit. Als we drainage hebben, mogen we niet vergeten om aandacht te hebben voor het waterbeheer. Valt de drainage droog in de zomer, dan werkt ze niet meer. Drainagebuizen moeten in met water verzadigde grondlagen zitten. Peilgestuurde drainage is een vorm van subirrigatie (van onderen uit) waardoor het grondwaterpeil in de zomer hoger zit en er een meeropbrengst kan zijn voor de gewassen. Dat juiste peil vinden is echter niet gemakkelijk. Als je het goed doet, kan je slechts 2 mm water per dag winnen, terwijl de waterbehoefte van een gewas soms in extreme warme zomers 5 à 6 mm kan zijn. Het is geen wondermiddel, maar het kan een hulpmiddel zijn. Peilgestuurde drainage is alleen maar nuttig in vlakke gebieden. In zandgronden kan je het al via de peilen in grachten oplossen. Zuiver drainage leggen om aan peilgestuurde drainage te doen, zou ik nu ook weer niet aanraden.

Welke visie heeft u op de beregeningstechnieken?

Ik ben er absoluut voorstander van om de investering te doen en om dus de meerprijs te betalen en een sproeiboom te kopen bij de waterhaspel in plaats van een sproeikanon. Ken desnoods zelfs subsidies toe voor de sproeiboom. Het voordeel is dat de pomp minder energie gebruikt (er is minder druk nodig) én dat er minder waterverlies is. Bij het sproeikanon is er toch wel wat verlies en/of ben je het veld van je buurman aan het beregenen.

Waanzin is voor mij om met een drijfmesttank water te gaan geven. Zelfs bij korte ritten valt het prijskaartje niet mee. Het gezegde: ‘water op wielen, winst weg’; klopt absoluut volgens mij. Dat is paniekvoetbal. Bovengrondse druppelslangen kunnen perfect in boomgaarden waar er geen grondbewerking is. Onder de grond kan het ook – met wat geluk kan je die enkele jaren na elkaar opnieuw gebruiken – maar je moet oppassen met de bodembewerkingen. Druppelbevloeiing is het meest efficiënt, omdat je de bodemverdamping uitschakelt en omdat je minder water nodig hebt. En er is geen verlies door de wind.

Waar gaan we ons water blijven halen tegen de achtergrond van captatieverboden? Moeten we bepaalde sectoren voorrang geven, zoals landbouw en bijvoorbeeld industrie sneller afschakelen van waterbronnen?

Ik ben er voorstander van om ook water van zuiveringsinstallaties aan te wenden en bijvoorbeeld via ondergrondse leidingen naar het veld te brengen. Daar zijn mooie voorbeelden van in Ardooie en Kinrooi. Doe wel een analyse van het water om de inhoud te kennen. In het verleden is er een voorbeeld waar waswater van een aardappelverwerkende fabriek werd gebruikt om te irrigeren. Wat men vergeten was, was dat er zout aan het water werd toegevoegd om de aardappelen te reinigen. Het water dat daar gerecupereerd werd, had dan ook een te hoog zoutgehalte om te beregenen. Wat prioritaire toegang tot water en het afschakelen van sectoren betreft: dat hangt af van welke parameters je gebruikt bij je beoordeling. Gaan we het zuiver economisch bekijken, dan kan landbouw wel eens onderaan de lijst bengelen en zijn er veel industriële gebruikers die een hogere meerwaarde creëren met het water dan de landbouw. Ik vrees dat daar de oplossing niet zal zitten. Wie voldoende geld heeft, koopt water. Er zijn genoeg mensen die hun zwembad vullen met drinkwater. Er is geen waterbeleid in ons land dat voorrang geeft aan landbouw.

In de bodem

Moeten we meer inzetten op de wortelontwikkeling van planten om sterker te staan bij droogte?

Dat is een heel interessant punt. Hoe ga je planten hun wortels ontwikkelen? Dat is er allereerst voor zorgen dat ze diep kunnen wortelen en dat wordt niet bereikt in natte grond. Je moet de grondwaterstand dus goed kunnen regelen en aan intelligent grondwaterbeheer doen door de grondwaterstand dynamisch aan te pakken. Dat is wel makkelijker en sneller gezegd dan gedaan. Als je droogte krijgt, worden de planten op ‘nattere’ gronden erger getroffen dan op drogere gronden, omdat zij minder diep ontwikkelde wortels hebben.

Het wordt al langer gezegd dat organisch materiaal het waterhoudend vermogen verhoogt. Er zijn echter ook nieuwe wondermiddeltjes, zoals waterabsorberende componenten, polymeren, kristalkorrels, biostimulanten ... Wat denkt u hierover?

Ik ben er een fanatieke voorstander van om meer organisch materiaal in de bodem te krijgen. Eigen onderzoek heeft echter uitgewezen dat het waterhoudende vermogen van de bodem hierdoor niet spectaculair verhoogt. Op zandbodems is het wel belangrijker. Je moet streven naar een betere bodemstructuur, omdat deze een betere infiltratiecapaciteit heeft voor water. Het is dus toch belangrijk om organisch materiaal in de bodem te hebben. Het zorgt ervoor dat het water binnenkomt, maar een nuance is dat het daarom niet noodzakelijk beter in de bodem blijft. Ik vergelijk dit graag met een brandstoftank. Met een grote tank rij je verder, maar er is geen impact op het verbruik per km. Goede infiltratie en diepe wortels door een beter bodemstructuur leveren meer opslag van water in de wortelzone.

Inzake mestbeleid ben ik zeker geen specialist, maar ik ben wel van mening dat de nitraatresidumeting in het najaar totaal verkeerd is. Dit weerhoudt boeren er immers van om het organisch materiaalgehalte in de bodem te verhogen.

Wat de ‘nieuwere wondermiddelen’ betreft, moeten we ons de vraag stellen ‘wat doen ze allemaal en is dit bewezen?’ Houden ze water vast dat toch vlot beschikbaar is voor de plant, dan is het oké. Volgens mij is de prijs echter zo hoog, dat we dit niet op grootschalige landbouwschaal in de praktijk kunnen toepassen. Het is hetzelfde verhaal als iemand die zijn zwembad vult met drinkwater. Wie welstellend is, kan dit betalen voor bijvoorbeeld zijn siertuin. Wat betreft de middeltjes om water in de bodem vast te houden: de werking van deze middeltjes moet bewezen zijn en het moet economisch haalbaar zijn.

U beveelt eenzijdige vernatting om droogte tegen te gaan niet aan, meen ik begrepen te hebben. Kunt u dit eens verklaren?

Een moeras of nat gebied kan je vergelijken met een natte spons. Die natte spons neemt geen water meer op, want die is al verzadigd. Dat is dus geen hulp bij natte omstandigheden, noch bij droogte. Vele landbouwgronden zijn beter om tijdelijk water op te slagen dan natuurgronden. Omdat landbouwgrond net beter water kan bufferen en door laten. Uiteraard moet de landbouw correct vergoed worden en moet er met verstand omgegaan worden, zodat er bijvoorbeeld geen schade ontstaat door vervuiling. Maar dit kan zeker geen systematische praktijk zijn! In de zomer mag de overstroming niet te lang duren, want dan ga je je plantenwortels verstikken en sterven ze af. Dat geldt zowel voor landbouw- als voor natuurgebieden. Eigenlijk zitten we in vele natuurgebieden zelfs met een te slecht grachtenonderhoud, maar dat besef is er nog niet bij iedereen.

Professor Wyseure verkiest de sproeiboom boven het waterkanon om te beregenen.
Professor Wyseure verkiest de sproeiboom boven het waterkanon om te beregenen. - Foto: TD

Onderhoud

Is er enkel in natuurgebied sprake van slecht grachtenonderhoud?

Neen, dit is overal zo. Je moet de waterpeilen gaan beheren. Het is niet omdat er water in een gracht staat, dat het slecht is. Je kan in grachten knijpopeningen maken, zodat water er langer in blijft en in de bodem kan infilteren. Staat er te veel water in, dan stroomt het door. Er zijn voldoende technieken om intelligent met het waterpeil in waterlopen om te gaan, maar een volledig toegegroeide gracht, is dan weer het andere extreem en voert te slecht water af. Grachten moeten water bergen. Toch mag het hier niet te lang in blijven staan, want er moet de mogelijkheid zijn om een volgende stortbui op te vangen. Ik ben een fanatiek voorstander van ‘ruimte voor water’ en dat vraagt onderhoud en beheer van grachten met stuwen en knijpconstructies.

Zitten we niet met het probleem dat drainage het water te snel afvoert?

Er moet voor gezorgd worden dat water bewaard blijft in de bodem. Bij grote neerslag is drainage niet noodzakelijk een nadeel, omdat je buffercapaciteit krijgt in je wortelzone. Technisch is het mogelijk om het water eventjes op te houden. In mijn ogen moet er veel meer gedaan worden aan het ‘peilbeheer’ van het water. Noem het met een mooie naam: ‘intelligent waterbeheer’. In Nederland loopt er een project dat ‘klimaatgebaseerd waterbeheer’ heet. Voor een regenbui gaan ze hier het waterpeil verlagen, zodat de bodem je buffer/spons is. Wat drainage betreft, zijn er maar relatief weinig mensen die begrijpen waarover het gaat. In een drainagebuis kan alleen maar water lopen als de grond errond verzadigd is. Een drainagebuis zuigt geen water aan! Daar leven veel misverstanden over.

Beleid

Hoe moeten we ons waterbeleid beheren?

Per waterlaag en bekkenspecifiek! Het beheer van deze 2 domeinen loopt niet samen. Je kan het ook niet op gemeenteniveau uitwerken, want soms zit 1 gemeente in 2 bekkengebieden. Het beheer mag ook niet stoppen aan provincie-, land- of taalgrenzen. Het beheer is nu zelfs beter dan vroeger en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en bekkencoördinatoren zijn goed bezig. Vroeger werd een waterprobleem ‘lokaal’ bekeken en echt ter plaatse opgelost (vaak met beton). Nadien kwam het integrale waterbeheer. Dit geldt zeker voor de bevaarbare waterlopen. Er is echter discussie over wat bevaarbaar is. Eigenlijk is dit nog in de ‘middeleeuwen’ gedefinieerd en mag dit nu wel eens herbekeken worden. Wat vroeger met een ‘bootje’ bevaarbaar was, is nu niet niet noodzakelijk nog bevaarbaar. Wie ook goed naar het waterbeheer kijkt, zijn de drinkwatermaatschappijen. Zij kunnen zich niet permitteren dat een gebied waar ze water ontginnen, in de problemen komt. Eigenlijk zijn zij gebruiker en niet beheerder.

Hoe kunnen we ons landbouwbeleid klimaatrobuuster maken?

Dat is moeilijk om te beantwoorden en ik vind de ‘Blue Deal’ nogal sloganesk. Het antwoord op klimaatrobuustheid zal een totaalpakket aan maatregelen moeten zijn: duurzaam bodembeheer, intelligent waterbeleid, klimaatmaatregelen. Je moet het breder bekijken en niet slechts eenzijdige maatregelen nemen.

Er wordt bij wateroverlast vaak met een beschuldigende vinger gewezen richting betonnering en bebouwing. Is ontharding de oplossing?

Ik ben uiteraard voorstander van ontharding. Wie niet? Er is te veel verhard en er zijn andere oplossingen om bijvoorbeeld auto’s te parkeren op klinkers of asfalt, maar als het echt droog is, valt er niets van water te infiltreren en het gaat nu net over waterinfiltratie. Er mag uiteraard verharding zijn, maar we moeten het wa ter dat ervanaf komt, kunnen laten infiltreren, bijvoorbeeld via infiltratiekorven.

Advies

Wat is het advies dat u kan geven voor een goed waterbeheer?

Dat is de vraag van 5 miljoen! Er zijn echter veel dingen die kunnen. Vooreerst moet je goed nadenken over de berging van water, over ruimte aan water geven en moet je het ondiepe grondwater goed peilen. Daarbij mag die laatste niet te laag komen en als het in landbouwgebied is, moet het bewortelbaar zijn.

Soms wordt er een spanningsveld naar boven gehaald tussen landbouw en natuur. Hoe lossen we dit op?

Er zijn voldoende technische oplossingen om beide gebieden naast elkaar te laten bestaan. Het is eigenlijk een thematiek die overroepen wordt. Dramatiek is daar echt niet nodig.

Als laatste vraag een uitsmijter: We zitten in de Maai-Mei-Niet-maand, maar langer gras verdampt toch meer water. Zijn we dan wel goed bezig?

Ik vind het belangrijker om niet te fanatiek te gaan voor een eenzijdig donkergroen kort gemaaide gazon. Dit is veel droogtegevoeliger. Een langere plant heeft een groter wortelstelsel en is zo klimaatrobuuster. Ga je je gazon steeds kort maaien, dan investeert de plant veel in zijn bovengrondse groei ten nadele van de ondergrondse wortelmassa. Ik geloof er wel in dat hoger gras met klaver en madeliefjes een voordeel is.

Tim Decoster

Lees ook in Akkerbouw

Meer artikelen bekijken