Preventieve gezondheidszorg (deel 1): ziekten van A(bortus) tot Z(woegerziekte)

Het demonstatieproject eindigde op 31 mei , na een looptijd van 2 jaar. De partners in dit project zijn de vzw Vlaamse Schapenhouderij (VSH; coördinator), Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ) en KU Leuven. Het project wordt gefinancierd door Vlaanderen en Europa. Het focust op 4 ziektefenomenen : blauwtong, zwoegerziekte, listeriose en rotkreupel. Daaraan gekoppeld komen het abortusprotocol, het vaccinatiebeleid, de klauwverzorging en ergonomie nadrukkelijk in beeld. In dit artikel gaan we niet in op de rotkreupelproblematiek en de klauwverzorging, daar komen we later in deel 2 op terug. Eva Van Mael (DGZ) belichtte de 3 ziekten blauwtong, zwoegerziekte en listeria.

Blauwtong

Blauwtong wordt veroorzaakt door een virus dat door muggen (knutten) van het ene dier op het andere wordt overgedragen. Origineel kwam de ziekte voor in Afrika, waar wel 27 serotypes bestaan. In België veroorzaakte het serotype 8 in de jaren 2006-2008 voor onze schapenhouderij een diepe crisis, met verliezen van 25 tot 30% van de dieren. Er zijn een hele reeks symptomen, maar ofwel sterft het dier, ofwel is er een traag herstel.

Behandeling laat toe om koorts en pijn te verzachten. Er was eerst een verplichte vaccinatie, maar de jongste jaren gebeurt vaccineren vrijwillig. Voorkomen kan door insectenbestrijding, maar vaccineren is bij dreiging absoluut noodzakelijk om verliezen te beperken. De jongste jaren circuleert er terug blauwtong in België, nadat het een tijdje omwille van de vaccinatie verdwenen was. Het risico blijft dus bestaan. Deze ziekte is aangifteplichtig.

Listeriose

Deze ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Listeria monocytogenes , die abortus en hersenontsteking veroorzaakt bij schapen. Besmet kuilvoeder is hier meestal de boosdoener. Schimmelplekken in de kuil, maar ook kuilvoeder met veel grond, of zelfs zeer kort begraasd gras kunnen tot listeriabesmetting leiden. Zeer dikwijls zien we schimmelvorming aan de randen van een kuil, of bij waterinfiltratie in pakken voordroog. Hier moet men deze aangetaste plekken grondig verwijderen vooraleer het voeder bij de dieren te brengen. De aantasting kan één enkel dier betreffen, maar kan ook leiden tot een bedrijfsprobleem. De dieren die aangetast zijn, zijn suf, houden de kop scheef of/en lopen in cirkeltjes.

Er is geen vaccinatie mogelijk, behandeling met antibiotica verloopt moeilijk en meestal sterven de dieren na enkele dagen. Op ons eigen bedrijf hebben we jaren terug een uitbraak meegemaakt en het devies is hier duidelijk ‘veel beter voorkomen dan genezen’, want genezen is er quasi niet bij.

Zwoegerziekte

Bij zwoegerziekte gaat het om een aantasting door een virus Visna-Maedi. Besmetting gebeurt meestal bij de geboorte, via biest en bloed van een aangetaste moeder. De ziekteverschijnselen vertonen zich pas na anderhalf tot 4 jaar en verlopen progressief, hetzij via zenuwstoornissen of/en via ademhalingsstoornissen.

De ziekte verloopt traag, met als symptomen achterblijven, moeilijke ademhaling, hoest, vermageren en finaal de dood. Er is geen behandeling/medicatie mogelijk. Aantasting kan nagegaan worden via Elisa- of pcr-testen. Negatief geteste dieren kunnen later echter toch positief blijken. Bloedonderzoek op bedrijfsniveau is een goede indicator voor al of niet aanwezigheid ervan. Ook hier is preventie aan de orde: moederloze opfok van de lammeren bij bedrijfsaantasting, opletten bij aankoop, snel verwijderen van aangetaste dieren en er bestaat ook een bestrijdingsprogramma, dat vooral in stamboekmiddens toegepast wordt. Je dierenarts zal je hierbij begeleiden.

Abortus en vaccinaties

Medewerkers van de firma Hipra gingen vervolgens dieper in op vaccinatiemogelijkheden om een abortusstorm op bedrijfsniveau te voorkomen/bestrijden. De firma Hipra is een Spaans bedrijf (met bij ons een vestiging in de Gentse regio), dat zich gespecialiseerd heeft in de ontwikkeling van vaccins, onder andere voor kleine herkauwers. Concreet gaat het bijvoorbeeld om vaccins tegen chlamidia. Recent is er echter ook Vimco op de markt gekomen, een vaccin ter voorkoming van uierontsteking, en meer specifiek blauwuier.

Abortus komt op elk bedrijf wel eens voor. Wanneer op jaarbasis minder dan 5% van de moeders aborteert, is er geen probleem. Wanneer dit tussen 5 en 10% ligt, dan branden de oranje knipperlichten, en wanneer meer dan 10% van de moeders verwerpt, is er sprake van een uitbraak.

Men spreekt van abortus bij diverse situaties: bij embryonale resorptie (vroeg in de dracht), bij dode foetussen of bij de geboorte van zwakke en premature lammeren. De kosten voor een abortus worden geraamd op 250 tot 300 euro voor een melkschaap en op 100 à 150 euro voor een vleesschaap.

Oorzaken van abortus

De oorzaken van een abortus kunnen zeer divers zijn en al of niet het gevolg zijn van een infectie, maar bij een infectie zijn er nog tal van mogelijke veroorzakers: bacteriën, schimmels, virussen of parasieten. Bij een abortus is het daarom aangewezen om via je dierenarts een onderzoek te laten uitvoeren bij DGZ naar de oorzaak. Hiertoe is er al een tijd terug een abortusprotocol ontwikkeld. Men analyseert bloed, de foetus en de nageboorte. Uit de resultaten 2020 komen vooral chlamidia en toxoplasma als hoofdverantwoordelijken voor een abortus bij schapen naar voren.

Vervolgens werd dieper ingegaan op een infectie door chlamidia. Deze kiem kan het bedrijf binnenkomen door aankoop van ooilammeren of ooien uit een besmette kudde, maar ook de ram kan chlamidia overdragen. Wanneer ooien aangetast worden op het ogenblik dat ze niet drachtig zijn, of wanneer meer dan 90 dagen drachtig zijn, dan nestelt de kiem zich latent in het lichaam en zal pas bij een volgende dracht abortus optreden. Voor ooien geïnfecteerd binnen de 90 dagen van de dracht treedt wel abortus tijdens deze dracht op. Tijdens de voordracht werden diverse praktijksituaties voorgelegd en gedemonstreerd.

Wat valt er te doen indien er na analyse een besmetting vastgesteld wordt? In eerste orde moet men alle bioveiligheidsmaatregelen toepassen om de verdere verspreiding binnen en buiten het bedrijf in te dijken. Ook kordaat optreden bij elke abortus: snelle verwijdering en vernietiging van placenta en foetussen, isolatie van de aborterende dieren, grondig ontsmetten van het hok waar de abortus heeft plaatsgehad. En om alles terug onder controle te krijgen, kunnen alle dieren gevaccineerd worden. Uit praktijkervaringen op een relatief groot bedrijf blijkt dat zelfs met (jaarlijkse) vaccinatie het een drietal jaar duurt vooraleer de bedrijfssituatie weer genormaliseerd is. Dus ook hier weer is preventie meer dan ooit aan de orde om economische rampen te voorkomen.

Ergonomie

Tijdens het project werden ook een reeks video-opnames gerealiseerd in het kader van ergonomie/de lichaamsbelasting, onder andere om te tonen hoe men de schapen het best vasthoudt om klauwverzorging te doen of om ze te scheren, zonder daarbij het eigen lichaam en vooral de rug overmatig te belasten.

In een eerste beeldenreeks werd de theorie van het heffen toegelicht: voeten op heupbreedte plaatsen, benen plooien en heffen met rechte rug, terwijl de last dicht bij het lichaam gehouden wordt. In deel 2 wordt getoond hoe men een schaap in zithouding kan brengen. Dat is de courante houding om zonder ondersteunende hulp van toestellen de klauwen na te kijken of om het schaap te scheren. Men draait de kop met de ene hand opzij en met de andere hand drukt men het bekken richting de grond, zodat het schaap kantelt en in zithouding komt. Bij geiten past men de ‘flip’ toe, waarbij men door het wegtrekken van de dichtstbijzijnde voor- en achterpoot de geit op haar zij legt om de klauwen na te kijken.

In een derde video werden de diverse toestellen die de werklast aanzienlijk kunnen verlichten gedemonstreerd (dit wordt later in het praktijk gedeelte nog herhaald, zie volgend artikel). Achtereenvolgend komen de schapenstoel, de kantelbox of het ophefsysteem voor meerdere dieren tegelijk, in beeld. Voor bedrijven met veel dieren zorgt de aanschaf van dergelijke apparatuur voor een aanzienlijke werkverlichting en -versnelling. Daartegenover staat echter een investeringskost, die varieert tussen enkele honderden tot meerdere duizenden euro’s.

Daarnaast wordt ook getoond hoe men de dieren op een verhoogde werkplek kan plaatsen voor verzorging of hoe men het zich wat gemakkelijker kan maken door al zittend te werken. Finaal worden ook de lumbale riem of het veel duurdere exoskelet gedemonstreerd om het lichaam te ontlasten. In een vierde video wordt de klauwbehandeling gedemonstreerd. Daar komen we in een volgend artikel op terug.

Preventie is belangrijk

Tijdens beide demodagen konden de deelnemers heel wat info mee naar huis nemen omtrent voor de sector belangrijke ziekten en problemen zoals blauwtong, zwoegerziekte of listeria. Eenmaal de dieren hiermee te maken krijgen, is er qua behandeling nog weinig mogelijk en loopt het meestal fataal af. Een voorkomingsbeleid gebaseerd op de basisprincipes van de bioveiligheid (eventueel aangevuld door vaccinatie voor blauwtong) is hier dus duidelijk prioritair. Hetzelfde kan gezegd worden voor de abortusproblematiek, waar chlamidia een belangrijke rol speelt.

Om de schapenhouderij te ondersteunen heeft DGZ trouwens binnen dit project een attentiekalender en een checklist uitgewerkt.

Wat rotkreupel en klauwbehandeling betreft, daar is preventie belangrijk, maar daar is ook bedrijfsmanagement en behandeling wel een noodzakelijk hulpmiddel om de zaken weer op orde te krijgen. Daar komen in een volgend artikel op terug, want met klauwproblemen daar heeft zo wat elk bedrijf mee te maken.

André Calus