75ste jaargang Landbouwleven: MacSharry-hervorming van 1992
Na de roemruchte Mansholt-betoging van 1971 trekken we deze keer de draad door naar de MacSharry-hervorming van 1992: het moment waarop de Europese Commissie de pijnlijke ingreep doorvoerde die in 1968 al was voorgesteld, maar politiek onmogelijk bleek. Historici spreken niet voor niets van een tweeluik: Mansholt was de dokter die de juiste diagnose stelde, MacSharry de chirurg die uiteindelijk durfde snijden.
Mansholt, een plan dat zijn tijd vooruit was
Toen Sicco Mansholt, Nederlands landbouwcommissaris, eind jaren 60 zijn Memorandum Landbouw 1980 voorstelde, legde hij de zwakke plekken van het jonge Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) bloot. Wat in de beginjaren nog een succesverhaal leek – stabiele prijzen, gegarandeerd inkomen – mondde al snel uit in gigantische overschotten. Boterbergen, melkplassen en wijnmeren groeiden, terwijl kleine boeren met lage productiviteit moeilijk het hoofd boven water hielden.
Mansholt wilde ingrijpen bij de wortel: 5 miljoen ha landbouwgrond uit productie, massale schaalvergroting, vervroegde uittreding en omscholing voor wie geen toekomst meer zag op de boerderij. Het politieke verzet was echter te groot. In 1971 stroomden bijna 100.000 boeren naar Brussel om te protesteren tegen de plannen die kleine familiebedrijven dreigden weg te vagen. Wat overbleef, waren afgezwakte structuurrichtlijnen die het probleem van de overschotten niet oplosten.
Een crisis die steeds groter werd
De jaren 80 toonden dat Mansholt zijn tijd vooruit was. Het Europese landbouwbudget liep uit de hand. De opslag van overschotten vrat tot de helft van de EU-begroting op. Daarbovenop dreigde de wereldhandelsagenda vast te lopen: de Verenigde Staten en de Cairns-groep eisten dat Europa zijn exportsubsidies terugschroefde. Met de Duitse hereniging in zicht en een dure landbouwrekening groeide bij de grote nettobetalers zoals Duitsland en het Verenigd Koninkrijk de roep om besparingen. De patiënt – het Europese landbouwbeleid – lag op de intensieve zorg.
De operatie van MacSharry
In die context greep de Ierse commissaris Ray MacSharry zijn kans. Onder druk van een mislukte GATT (General Agreement on Tariffs and Trade)-top, oplopende budgetten en een ongebruikelijke coalitie van zuinige lidstaten werkte hij een hervormingspakket uit dat de kern van het GLB zou hertekenen. Ook deze keer lieten de boeren zich niet ongehoord. Zo verzamelden tussen de 150.000 à 200. 000 boeren in Parijs om hun stem te laten horen. Ondanks de protesten slaagde MacSharry erin om zijn plan grotendeels door te drukken. Op 21 mei 1992 stemde de Landbouwraad in met wat de geschiedenis inging als de MacSharry-hervorming.
De operatie was ingrijpend: de gegarandeerde interventieprijzen voor granen gingen met ongeveer 30% omlaag, voor rundvlees met 15%. Daartegenover kwam directe inkomenssteun voor boeren, berekend op basis van een historische referentie. Wie in het verleden veel produceerde, kreeg een hogere premie. Ook moest 15% van het areaal verplicht braak liggen om de overschotten af te remmen.
Opvallend waren de ‘begeleidende maatregelen’ die in de marge werden ingevoerd: een regeling voor vervroegde stopzetting, herbebossing en voor het eerst een Europese agromilieusteun. Die elementen gingen rechtstreeks terug op de notities van Mansholt, maar die kreeg hij toen niet doorgevoerd.
Van prijssteun naar inkomenssteun
De kern van de MacSharry-operatie was dat de boer niet langer afhankelijk was van kunstmatig hoge prijzen. Voortaan betaalde de overheid de rekening, niet de consument via de winkelprijs. Dat maakte de EU flexibeler in de wereldhandel en de weg vrij voor het Uruguay-akkoord en de oprichting van de World Trade Organization (WTO, Wereldhandelsorganisatie) in 1995.
Een erfenis die nog altijd doorwerkt
De MacSharry-hervorming legde de basis voor het tweepijlermodel dat we nu nog steeds kennen: inkomenssteun (Pijler I) en plattelandsontwikkeling (Pijler II). Latere hervormingen zoals Agenda 2000, Fischler in 2003 en de Health Check van 2008 bouwden voort op deze paradigmashift. De kritiek blijft: nog altijd slorpen grote bedrijven het gros van de steun op, en de milieuwinst blijft volgens veel wetenschappers beperkt.
Toch geldt MacSharry als de chirurg die durfde snijden waar Mansholt dat niet mocht. Samen vormen ze het bewijs dat structurele modernisering tijd en politieke moed vraagt. Vandaag de dag staat het GLB opnieuw voor moeilijke keuzes rond klimaat, natuur en betaalbare voedselproductie. De les van toen? Een juiste diagnose is één ding, een geslaagde operatie nog iets anders. Wie te lang wacht, riskeert dat de kwaal alleen maar erger wordt.
