Startpagina Tuin

Duurzaam brandhout maken van knotbomen

De houtkachel en zijn brandstof staan al enkele jaren ter discussie. Zonder ons in deze discussie te willen mengen, mogen we toch wel stellen dat het stoken met hout van oudsher deel uitmaakt van het leven op het platteland. Meer nog, dankzij de houtstook ontstonden de knot- en hakbomen (vroeger hakhoutstoven genoemd), die zo kenmerkend zijn voor onze contreien.

Leestijd : 5 min

M its het respecteren van een aantal regels voor goed brandhout (duurzaam geteeld en voldoende droog) en een goede verbranding (een goede houtkachel), zou dit ook in onze tijd geen probleem mogen opleveren voor de omgeving. Toen de mens zo'n 500.000 jaar geleden het vuur onder controle kreeg, was hout de enige energiebron. Hout bleef tot de jaren 1800 de belangrijkste energiebron. Met de opkomst van de industrie zou het langzaam terrein verliezen ten gunste van steenkool en later van de olieproducten.

Gelinkt aan platteland

Op het platteland is het gebruik van brandhout als energiebron voor verwarming nooit verdwenen. Wel is het zo dat in periodes met lagere energieprijzen de aandacht voor brandhout afneemt om dan weer toe te nemen in periodes met, zoals nu, stijgende energieprijzen. En zoals het er nu naar uitziet, zal de energieprijs niet (meer) dalen in de (nabije) toekomst. Voor industriële toepassing van energie uit hout, kijkt men nu meer en meer naar Miscanthus en korteomloophout, omdat dit mechanisch (lees ergonomisch en tijdbesparend) geoogst kan worden. Het traditionele hakhout en knothout is meer geschikt voor particulier gebruik en dankzij de moderne technologie (kettingzagen en houtklievers) is het oogsten en verwerken een stuk minder tijdrovend en arbeidsintensief geworden.

Hout uit de tuin

Natuurlijk is niet iedere tuin geschikt als bron voor brandhout, maar wie toch van plan is om in de tuin enkele bomen aan te planten, kan overwegen om inheemse soorten aan te planten die geschikt zijn voor de productie van brandhout. Mits een goede inplanting geven knotbomen of hakhout vaak minder problemen met schaduw en burenlast dan ongesnoeide exemplaren. Hou wel rekening met een minimum plantafstand van 2 meter tot de perceelgrens. Sierbomen, waaronder ook fruitbomen, zijn niet geschikt als knot- of hakboom, omdat deze meestal veredeld zijn bovenaan de stam. Bij het knotten of hakken wordt de veredeling weggesnoeid en blijft er van de specifieke sierwaarde van de boom niets meer over. Ook volledig uitgegroeide, volwassen bomen overleven knotten meestal niet, kandelaberen (iedere tak apart inkorten), kan eventueel wel.

Hakhout en knotbomen

Knotbomen zijn bomen waar op jonge leeftijd de kop wordt van verwijderd, met als gevolg dat de boom op die hoogte een takkenstelsel gaat vormen. Het knotten kan in principe op elke hoogte gebeuren, afhankelijk van het gewenste tuinbeeld. Vroeger werd meestal geknot op een hoogte die net buiten het bereik van het vee lag, zodat deze het nieuw uitlopende loof na een knotbeurt niet konden afbijten.

Bij hakhout daarentegen laat men de boom eerst enkele jaren gewoon doorgroeien (afhankelijk van de soort 7 à 12 jaar) om hem dan net boven de grond te knotten (af te zagen). Eigenlijk krijgen we op die manier een knotboom zonder stam. In de regel laat men een stomp staan die ongeveer even hoog is als de diameter van de afgezaagde boom of tak. Het jaar na het terugsnoeien van de boom zullen uit deze stomp nieuwe scheuten opschieten, op die manier ontstaat een zogenaamde hakhoutstoel of hakhoutstoof, die in cyclussen van 5 à 15 jaar (afhankelijk van de boomsoort) telkens nieuw brandhout oplevert. Opgelet, als je een boom eenmaal hakt of knot, moet je dit blijven doen, anders worden de takken te zwaar en gaan uitscheuren.

Geschikte hak- of knotsoorten

Hieronder een overzicht van welke bomen zich het best voelen op de verschillende bodemtypes, met de aanduiding of het snelle (1), matige (2) of trage groeiers (3) zijn.

Voor natte en zware gronden : wilg (1) (Salix spp.), zwarte els (1) (Alnus glutinosa), populier (1) (Populus spp.), haagbeuk (3) (Carpinus betulus), gewone es (1) (Fraxinus excelsior), gewone esdoorn (1) (Acer pseudoplatanus).

Voor zandleem- en leemgronden : haagbeuk, gewone es, populier, zomereik (3) (Quercus robur), wintereik (3) (Quercus petrea), gewone esdoorn, linde (2) (Tillia spp.), tamme kastanje (2) Castanea sativa), hazelnoot (2) (Corylus avellana)

Voor zandgronden : zomereik, wintereik, hazelaar en tamme kastanje.

Voor droge gronden : veldesdoorn (2) (Acer campestre), wintereik en boswilg (1) (Salix caprea).

Wanneer knotten?

Wanneer we gezonde knotbomen willen behouden, is het nodig om ze regelmatig te knotten. Hierdoor ontstaat de typische, grillige knot. Bij snelle groeiers zoals wilg en populier is de omlooptijd 5 tot 7 jaar, bij matige groeiers 7 tot 9 jaar en voor trage groeiers 9 tot 15 jaar. Een kortere omlooptijd is af te raden omdat de boom dan kan uitgeput geraken, te lang wachten kan aanleiding geven tot het uitscheuren van de takken. Knotten gebeurt wanneer de boom in rust is en als het niet te hard vriest. Zaag de takken niet horizontaal maar schuin, zo kan het regenwater gemakkelijk van de snoeiplaats af lopen. Zorg voor een glad snoeioppervlak om kans op het inrotten van de knot te vermijden.

Planten van hak- of knotbomen

Voor het aanplanten van bovengenoemde soorten koopt men het best geworteld plantgoed aan bij een tuincentrum. Al deze soorten worden opgekweekt uit zaad en het is echt niet nodig om reeds doorgekweekte grotere bomen te kopen. Bestel bij het tuincentrum plantgoed van deze bomen in de maat 100-125 of 125-150. Deze bomen raken gemakkelijk aan de groei en volstaan ruimschoots voor het opkweken van hakbomen.

Uitzondering zijn wilg en populier die zich eenvoudig laten vermeerderen door winterstek (zie Landbouwleven 23/12/2011). Wilg en populier laten zich ook vermeerderen door poten, dit zijn niets meer dan rechte, lange (+- 3 m) afgezaagde stukken tak van minstens 5 cm doormeter. Als men zo een poot tijdens de winterperiode ongeveer 75 cm diep in de grond steekt en stevig vastzet, gaat deze spontaan wortelen en in het voorjaar zullen over de hele lengte van de poot knoppen beginnen uit te lopen. Deze uitlopende knoppen, behalve deze helemaal bovenaan, dienen regelmatig verwijderd te worden, zodat de boom alle energie kan steken in het vormen van wortels en uitlopers bovenaan de poot. Na 3 à 4 jaar wordt de poot voor de eerste keer geknot en vanaf dan kan men om de 5 à 7 jaar brandhout oogsten.

GB

Lees ook in Tuin

Het nieuwe moestuinseizoen staat voor de deur

Tuin Door de zachte temperaturen belooft het in 2024 een vroeg seizoen te worden. De enthousiaste moestuinier voelt zich in deze periode zoals een kind in de weken voor Sinterklaas: voorzichtig bladerend door de catalogi van zaadhuizen en tuincentra op zoek naar nieuwigheden en curiosa, hier en daar aankruisend welk ras of soort men in het komende seizoen wel eens wil uit proberen.
Meer artikelen bekijken