Champagne met een duurzaam druifje

B ij de wijngaarden van Taittinger ontmoeten we wijngaardmanager Vincent Collard. Hij trad in 1981 toe tot het Champagnehuis, waar hij eerder werkte onder zijn vader, François Collard. Als kind leerde zijn vader hem over de verzorging van de wijnstokken. Later studeerde hij Biologie en behaalde hij het diploma Oenologie, waarbij hij zich verdiepte in de wijnbouwtechnische wetenschap. Hij is de wijngaardmanager van de vierde generatie en zet de familietraditie voort door in 1986 manager van het domein van Taittinger te worden.

Samen met Christelle Rinville beheert hij de 288 hectare Taittinger wijngaarden, die over 4 locaties gespreid zijn, met verantwoorde landbouwpraktijken, met respect voor traditie en milieu.

Herbiciden minderen voor het milieu

Hun teeltmethodes zijn vrij traditioneel, maar over de laatste 20 jaar was er wel wat veranderd en verbeterd. “Ik denk dat we nu op het beste punt zitten in de tijd als het om het verzorgen van de wijngaard”, klinkt het.

In het begin van de jaren 90 begon de familie verontrustende zaken te zien, zoals de vervuiling van de watertafel. “We zagen dit toen ook als de eerste tekenen van klimaatopwarming. We wilden moeite doen om die vervuiling te verminderen, en daarom dachten we na om op een andere manier om te gaan met ons land en de bodem.” Echter, dat vraagt tijd. Die overgang nam uiteindelijk zo'n 10 jaar in beslag. “We verminderden de hoeveelheid herbiciden door de behandelde oppervlakte te verminderen. Nu worden de herbiciden volledig geband van de percelen en gebruiken we nog enkel mechanische onkruidbestrijding.”

Nieuwe methoden ontwikkelen

Met die switch naar nieuwe methoden was het een kunst om een nieuw evenwicht te vinden in de wijngaarden. “Onze eerste stap is het mechanisch verwijderen van het onkruid net onder de wijnstokken en de onkruiden te laten staan tussen de wijnstokken in de rijen zelf. Dat heeft enkele jaren gewerkt, maar na 5 à 6 jaar zagen we dat de wijnstokken er toch onder leden.” Daarom beslisten ze om de oppervlakte gras te verminderen. Dit deden ze door één rij met gras te behouden en dan mechanisch het gras te verwijderen in de volgende rij. Om de rij was er gras.

In het algemeen merkt Collard wel een verlaging in opbrengst op sinds ze begonnen met mechanisch onkruid te verwijderen. Er is echter wel variatie in opbrengst. De belangrijkste factor volgens hem van de variatie in opbrengst is de natuur en het weer. “Vorig jaar hadden we een goede oogst. Dit jaar hadden we 10.000 kg per ha, wat ons erg gelukkig maakte.”

Arbeid afstemmen

De moeilijkheid volgens Collard is de arbeid. De werknemers prefereren braak land dat hard en proper is, boven een bodem die bewerkt is en gemakkelijk modderig wordt. “Nu stoppen we met ploegen en bewerken van de rijen vanaf midden augustus. We laten de onkruiden en het gras ontwikkelen en daarom zien we in oktober nog rijen met gras en onkruid. Ik wil benadrukken dat de werknemers zoeken naar voldoening in hun werk. In het begin waren we bezorgd, maar na enkele moeilijke jaren toen we onze weg nog zochten, weten ze dat we onze methoden beheersen en het onkruid bestrijden. We hebben de herbiciden nu compleet uitgefaseerd, wat een enorme vooruitgang is”

In het bedrijf is arbeid de hoogste kost. 80% van de kosten is gerelateerd aan arbeid. “Dan gaat het van werkgeversbijdrage tot salarissen en veiligheidskledij.” Doorheen het jaar wordt vooral lokale arbeid ingezet. Omdat de percelen manueel moeten worden geoogst, is er tijdens de oogsttijd wel extra mankracht nodig. “We werken samen met organisaties die seizoensarbeiders aanbrengen, bijvoorbeeld uit Polen of Bulgarije. Ze komen vooral uit Oost-Europa.”

Ook minderen met gewasbescherming

Toch vonden ze dat ze meer moesten doen en zo startten ze in 2008-2009 met na te denken over hoe te minderen in gewasbeschermingsmiddelen. Daarom wilden ze onderzoeken hoe de gewasbeschermingsmiddelen te doseren. “We bekeken dat in het lab en op onze proefveldjes. We weten dat er geen lineair verband is tussen dosis en efficiëntie van de gewasbeschermingsmiddelen. Het is mogelijk om de dosis te verkleinen en geen proportionele afname te hebben in efficiëntie.”

Zo zagen ze dat de dosis tot de helft gereduceerd kon worden en het product toch nog voor 90% efficiënt zou zijn. “We hebben een proef gedaan in een wijngaard in 2008 en deden verder in 2009. We zagen dat er minder valse meeldauw was. Vanaf toen trokken we de toepassing met de reductie van dosis van gewasbeschermingsmiddelen op alle wijngaarden door.” Alleen in 2016, toen het weer zo slecht was dat er veel meeldauw was, waren ze genoodzaakt de volle dosis te gebruiken.

Soms niet, soms wel toepassen

Bovendien heeft de familie een deel van de wijngaard waarop ze biologisch teelt. Het gaat met name om 30 ha dichtbij Reims. “De vraag is niet of mechanische of biologische technieken beter of slechter zijn, het is gewoon een andere manier van werken. Wanneer we werken met een verlaagde dosis, passen we nog steeds toe met dezelfde frequentie als bij de normale dosis van vroeger.”

Qua bemesting gebruiken ze ook enkel de middelen die aanvaard worden in biologische landbouw. “Wanneer je de bodem bewerkt en mechanisch het onkruid verwijdert, is het zelfs belangrijk om bemesting te gebruiken”, klinkt het.

In het algemeen heeft Frankrijk indicatoren voor de behandelingsfrequentie. Het IFT (Indicateur de Fréquence de Traitements phytosanitaires - Indicator voor de frequentie van fytosanitaire behandelingen) is een officiële Franse methode dat werkt met een puntensysteem. “Je telt 1 punt voor 1 product op volle dosis in een behandeling. Als er 2 producten moeten worden toegepast in een volle dosis, is dat twee punten. Een halve dosis is een half punt.”

Voor een landbouwer maakt de IFT het mogelijk om zijn vooruitgang te evalueren in termen van vermindering van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Het maakt het ook mogelijk om de praktijken te situeren ten opzichte van die van het grondgebied en om mogelijke verbeteringen te identificeren.

Seksuele verwarring en glyfosaat

Er zijn heel wat mogelijkheden om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te reduceren. “Toen we insecticiden uitsloten beschermden we onze wijngaarden met een methode die gebaseerd is op feromonen die voor seksuele verwarring zorgen tussen de insecten.”

Of ze nog meer kunnen doen, dat blijft een vraag. Soms lijkt een technische oplossing niet mogelijk. “Wanneer we een zieke wijnstok moeten ontwortelen en eruit trekken, moeten we dat doen als een tandarts en heel de wortel verwijderen. Het wortelsysteem moet gedood worden om het verspreiden van de virussen te vermijden. Om dat te doen hebben we geen andere keuze dan glyfosaat te gebruiken. Glyfosaat heeft een impact op de duurzaamheid van de teelten, maar dit doen we slechts op heel kleine oppervlakte bij wijnstokken die ziek zijn. In totaal gaat het om 5 tot 6 ha van de 300 ha per jaar.”

‘Zero pesticides’ niet realistisch

De Franse Minister van Landbouw en Voeding Didier Guillaume wil in zijn beleid gewasbeschermingsmiddelen afbouwen naar ‘Zero Pesticides’. Dat is niet realistisch volgens Collard. “Geen pesticiden gebruiken is mogelijk als je 3 vierkante meter hebt, maar niet als je de planeet wil voeden. Heel het debat over pesticiden en het pesticidevrij worden, toont aan dat een groot deel van de bevolking, vooral in steden, de link kwijt is met het platteland. 50 jaar terug kende iedereen wel iemand op het platteland. Dat is niet meer het geval. Ze idealiseren het platteland en realiseren niet dat het niet alleen gaat om de mooie vogeltjes en de prachtige bloemetjes.”

Marlies Vleugels