Christophe Denis: Zoals alle landbouwers bewerken wij het land, maar we verkiezen sparren boven graan
Vroeger stond de Semoisvallei bekend om haar tabaksteelt. Vandaag geeft de kerstbomenteelt er het landschap al vele jaren vorm. De fijnsparren, Nordmann- en Fraser-sparren kleuren er dorp na dorp in groene tinten. In Ucimont, tussen Bouillon en Paliseul, teelt Christophe Denis deze feestelijke bomen op een areaal van zo’n 20 ha. Zijn grootvader en vader deden het hem voor.
De kerstboomkweek is een echte familietraditie, die de familie Denis al sinds het begin van de jaren 80 in ere houdt. “Toen mijn grootvader met pensioen ging, bouwde hij geleidelijk zijn veestapel af en startte hij met de kweek van fijnsparren. Die verkocht hij uitsluitend op stam”, herinnert Christophe zich.
Een paar jaar later nam Christophes vader, Michel, de zaak over en bouwde die verder uit. “De prijzen van de sparren zakten en de verkoop op stam had geen toekomst meer... Ofwel moest hij stoppen, ofwel zijn zaak heruitvinden. Papa koos voor het laatste en ging onder meer samenwerken met tuincentra.”
Christophe werkte op zijn beurt ruim 16 jaar lang in de zuivelfabriek van Recogne. “Eerst had ik een viervijfde- en daarna een drievijfdebaan, want de sparrenteelt slorpte steeds meer tijd op.” In 2007 besliste hij om ontslag te nemen en zich volledig aan de landbouw te wijden. “Die 2 jobs combineren was niet langer haalbaar, en ik zag mezelf niet halftijds in de zuivelfabriek werken.”
Fijnspar, nordmann- en fraser-spar
Vandaag levert de landbouwer zijn sparren vooral aan verenigingen, scholen, gemeenten, kerstmarkten, groothandelaars, tuincentra en boomkwekerijen. Die 2 laatste zorgen voor de verkoop aan particulieren. Zijn aanbod evolueerde op basis van de vraag, maar ook van de regelgeving.
“In het begin kweekte mijn grootvader alleen maar fijnsparren. Toen kwam de Nordmann. Eerst groeide die op één perceeltje. Daarna palmde hij het grootste deel van onze gronden in. Zo konden we inspelen op de groeiende vraag van de inkopers. Ik heb ook de Servische spar en de Fraser-spar getest. Die laatste wordt nog hier en daar op een perceel gekweekt. Hij wordt echter aangetast door de bladluis of Adelges picea.” Dat insect veroorzaakt aanzienlijke schade, waardoor de bomen nog onmogelijk te verkopen zijn. Dat zorgt voor verlies. Daardoor denkt de kweker er ernstig over na om met die soort te stoppen.
Alle kerstbomen worden gekapt op de markt gebracht. Vroeger stonden ook bomen met kluit en in potten nog in de catalogus, maar ze konden niet op tegen de wettelijke beperkingen. “De regelgeving rond dat type producten – met name rond de etikettering en de informatie op de etiketten – is bijzonder streng. Bij mij was de vraag ook heel klein. Dus bied ik alleen nog gekapte bomen aan”, legt hij uit.
Hij voegt eraan toe: “Als ook de gekapte bomen onder zo’n regelgeving zouden vallen, vrees ik dat veel kleine telers hun activiteiten zullen moeten stopzetten. We moeten zo al rekening houden met de landbouwwetgeving en de controles van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV).”
Inspelen op de vraag
Voor de bomen worden gekapt en ze onze huizen sieren, hebben ze jarenlange zorg en aandacht nodig. “De productie van de spar verschilt niet van andere teelten. Zoals alle landbouwers bewerken wij het land, maar we verkiezen sparren boven granen, bieten of koolzaad.”
Christophe koopt zijn zaad bij de Union Ardennaise des pépiniéristes, de Waalse federatie van boomkwekers. Die haalt het op haar beurt bij de zaadhandel Comptoir à graines in Marche-en-Famenne. De zaailingen worden gekweekt op borders van een meter breed, op een fijn bed dat met de hand is klaargemaakt. Zo nodig wordt er gesproeid, zodat het zaad sneller gaat kiemen.
“De bomen blijven 4 tot 5 jaar in de kwekerijen voor ze op de landbouwpercelen worden uitgeplant. We moeten dus lang vooraf op de vraag anticiperen, willen we overproductie vermijden. Maar dat is niet altijd vanzelfsprekend...” Zodra de sparren zijn verplant, blijven ze verschillende jaren staan en worden ze volgens hun groei geoogst. Sommige bomen worden dus vrij snel na het verplanten gekapt, andere pas na 7, 8 of zelfs 10 jaar.
Die opeenvolgende oogsten hebben een dubbel doel. Enerzijds kunnen de kwekers daarmee inspelen op de vraag, door bomen van diverse grootte aan te bieden. Anderzijds komt er zo ook ruimte vrij, zodat andere bomen verder kunnen groeien.
Zo weinig mogelijk onkruidbestrijding
De bomen worden nauwlettend verzorgd, zonder te overdrijven. “Ik heb mijn werkwijze een beetje herzien. De sparren worden meestal gesnoeid, zodat ze vanuit decoratief oogpunt zeker genoeg volume en dichtheid krijgen. Elke snoeibeurt zorgt er echter voor dat de bomen gemakkelijker kunnen worden aangetast door schimmels en insecten. Dan moeten we gewasbeschermingsmiddelen gebruiken. Sinds ik het aantal snoeibeurten heb afgebouwd, hebben we er minder last van. We moeten nog maar zelden de sproeier inzetten.”
Op het einde van de lente wordt een stikstofhoudende meststof aangebracht. “Die geeft de sparren hun prachtige groene kleur, die de klanten zo op prijs stellen. Ze is echter niet noodzakelijk voor de ontwikkeling van de bomen. De mest laat ze wel beter groeien. Daardoor moeten we snoeien en uiteindelijk ook fytosanitaire producten gebruiken, die sommige particulieren afkeuren. De kweek van de spar is paradoxaal... Het is soms een uitdaging om onze klanten duidelijk te maken dat het ene het andere met zich meebrengt.”
Er wordt geen enkele chemische onkruidbestrijder gebruikt. Er gebeuren alleen enkele mechanische en gerichte ingrepen. "In de droge jaren, zoals dit jaar, zorgt de vegetatie voor schaduw. Die houdt de bodem vochtig. Dat we een dicht bladerdak blijven hebben, speelt in ons voordeel.”
De oogst: een hele organisatie...
Eind oktober begint de oogst. Naargelang de diameter van hun stam worden de bomen geveld met de bosmaaier of met de kettingzaag. Daarna worden ze afgevoerd en in een beschermend net gewikkeld, klaar voor het transport. Om aan alle smaken en budgetten tegemoet te komen, worden de sparren volgens de dichtheid van hun vertakking, hun kleur en vorm onderverdeeld. De fijnsparren en Frasersparren worden in 2 en de Nordmannen in 3 categorieën opgesplitst. Daarna gaan ze naar de inkopers.
"Dat vergt een hele organisatie. We moeten het kappen over het hele seizoen spreiden. Zo kunnen we de beschikbaarheid van de bomen garanderen en tijdig aan de vraag van de klanten voldoen. Die moeten genoeg tijd krijgen om de sparren door te verkopen.” Het seizoen loopt gewoonlijk half december op zijn einde.
Het duurt enkele jaren voor een perceel volledig is geoogst. Daarna begint een nieuwe cyclus. De grond wordt schoongemaakt, bewerkt met de bosfrees en de landbouwfrees en ten slotte gewalst. Vervolgens kunnen de zaailingen uit de kwekerij worden uitgeplant. Vóór of na de herbeplanting wordt een grondverbeteraar aangebracht. Dat hangt af van de planning en de weersomstandigheden. “Een goed beheer van de kwekerij is essentieel, om de percelen op het juiste ogenblik te herbeplanten.”
… in het bijzondere jaar 2020
Dit jaareinde is door de coronacrisis erg verstoord. “Ik ben op dezelfde datum als anders beginnen te oogsten, terwijl ik goed wist dat het vroeger afgelopen zou zijn. Anderen kozen ervoor om later te beginnen kappen en hun seizoen in december te beëindigen”, legt Christophe uit.
Hij voegt eraan toe: “Ik verkoop de helft minder dan de vorige jaren... De Franse markt was voor ons wekenlang gesloten. De gemeenten richtten zich toen tot Franse kwekers, waardoor wij dus inkomstenverlies lijden. Dit jaar is vrij bijzonder, maar de kerstbomenmarkt heeft altijd al hoogten en laagten gekend. Wij moeten ons voortdurend aanpassen om de teelt rendabel te houden.”
