Startpagina Vleesvee

Project ‘Loslopend Vee’ kent succesvolle start

In Balen en Mol startte in juli 2020 het project ‘Loslopend Vee’. Koeien, schapen en geiten staan daar niet meer binnen in fysieke, maar binnen virtuele omheiningen. De grenzen van het gebied worden voorgeprogrammeerd via gps-coördinaten. Via een halsband die de dieren krijgen, klinkt een geluidssignaal als ze de virtuele grens naderen. Als ze daarna nog verder richting de grens lopen, ontvangen ze een kleine elektrische schok. De grenzen kunnen bij dit systeem gemakkelijk verlegd worden via nieuwe gps-coördinaten.

Leestijd : 8 min

Robin Mens, veehouder uit Balen, startte het project met zijn Aberdeen-runderen. Het innovatieve systeem komt uit Noorwegen en werd ontwikkeld door de firma Nofence. Dankzij de halsbanden hoeven geen omheiningen meer geplaatst te worden. Zo kunnen landbouwers en natuurbeheerders samenwerken. Vaak heeft de landbouwer grond te kort, en heeft de natuurbeheerder nood aan grazers op zijn land, maar omheiningen ontsieren het landschap. Verder kan het project bijdragen aan dierenwelzijn, natuurbeheer, landschapskwaliteit, kwalitatief natuurvlees, recreatie, klimaat en biodiversiteit.

Virtuele afrastering met halsbanden

Loopt een dier na 3 schokken toch voorbij de virtuele grens, dan krijgt Robin een melding op zijn smartphone dat één van zijn runderen is ontsnapt. Via de gps-locatie kan hij het dier gemakkelijk terugvinden. De elektrische prikkeling die de runderen ontvangen bij het overschrijden van de grens (0,2 Joule voor runderen, 0,1 Joule voor schapen en geiten) is 25 tot 100 keer zwakker dan de schok gegenereerd door klassieke schrikdraadapparaten.

Naast Robin, doet ook een collega-veehouder uit Mol hetzelfde met zijn geiten en schapen in het natuurgebied De Maat. Nofence heeft verschillende halsbanden ontwikkeld voor kleine en grote grazers. Beide halsbanden bevatten een oplaadbare batterij en zonnecellen om de gebruiksduur te verlengen. De halsbanden beschikken over een gps-ontvanger, een bewegingssensor, mobiel netwerk en bluetooth.

De halsband bevat een gps en wordt opgeladen met zonnepanelen.
De halsband bevat een gps en wordt opgeladen met zonnepanelen. - Foto: Bart Vanbroekhoven, Kemp vzw

Werking van de app

Robin toont de app Nofence op zijn smartphone. Daarmee kan hij heel gemakkelijk de afbakening instellen van het stuk grond waar de runderen op mogen lopen. Momenteel is dat een stuk van 20 ha, maar hij kan de afbakening steeds veranderen. Zo kan hij ook een klein stuk vegetatie virtueel omheinen zodat de runderen daar niet aankomen.

“De app is zeer gebruiksvriendelijk. Als ik hem open, zie ik meteen waar alle runderen staan. Momenteel zijn dat 9 koeien en één stier. Als ik dan één dier aanklik, krijg ik een overzicht van waar dat dier vandaag is geweest en hoe vaak de halsband een geluidssignaal of elektrische schok gaf. Ik ben ervan overtuigd dat ook oudere boeren er goed mee kunnen werken na wat uitleg.”

Zoektocht naar grond

Robin doet met zijn koeien al jaren aan natuurbegrazing. “Ik koos voor Aberdeen-runderen, want die zijn perfect voor extensieve veeteelt. Ze gedijen het best in natuurgebieden met een grote variëteit aan kruiden en grassoorten. Ze zijn heel zelfredzaam en kunnen eigenlijk het hele jaar buitenstaan. Ze doen het goed op arme, onbemeste graslanden en hebben daardoor ook geen bijvoeding nodig.

Landbouwgrond was moeilijk te vinden, want een groot varkensbedrijf hier in de buurt bezit bijna alle gronden. Vlakbij mijn bedrijf is er een habitatgebied van 302 ha. Om mijn runderen daar te laten grazen, ben ik gaan praten met het Agentschap Natuur en Bos, maar zij zagen liever geen omheining en wilden geen vertrappelde gronden. Aan die eisen kan rotatiebegrazing met virtuele grenzen voldoen.

Toen ik zocht naar een oplossing, kwam ik dus uit bij het bedrijf Nofence. Na lange onderhandelingen heb ik hen overtuigd om als eerste veehouder in België de technologie te testen. Ik ging op zoek naar projectpartners en kwam zo terecht bij onder andere het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en KU Leuven campus Geel. Zij coördineren en begeleiden het hele onderzoek.

Vaststellingen na een half jaar

Robin zijn runderen wisten al snel hoe het systeem werkte. “Ik krijg nu nog zelden de melding dat er een elektrische schok is gebruikt. Het natuurgebied ‘Scheps’ trekt al jaren veel wandelaars en fietsers aan. Mijn loslopend vee maakt de wandeling nu nog mooier. Er zijn geen omheiningen meer en de mensen kunnen op korte afstand vee spotten. Een infobord waarschuwt wel om altijd minstens 25 m afstand van de dieren te houden. Ik merkte ook al dat veel mensen foto’s van het vee op de Facebookpagina van het natuurgebied posten met heel positieve bijschriften. Dat is leuk om te zien!”

Aberdeen-runderen zijn zeker niet het rustigste of ‘tamste’ ras, en het was dus een uitdaging om deze runderen in een wandelgebied te laten grazen, maar de runderen leken ook ‘hun’ gebied te kennen en lieten wandelaars die op het pad naast hun weide liepen met rust.

Ik heb daarnaast ook gemerkt dat mijn runderen veel minder snel aanzetten door het eiwitarme dieet van het natuurgebied Scheps. Dat zorgt voor een zeer goede dooradering en dus een zeer goede vleeskwaliteit. De Aberdeen Angus Beef is daardoor erg in trek in sterrenrestaurants. De dieren ervaren ook meer vrijheid, wat een positief effect heeft op het dierenwelzijn.”

Dierenwelzijn

Ben Aernouts, professor aan KU Leuven campus Geel, voerde samen met zijn studenten het onderzoek uit: “We kunnen stellen dat zowel de runderen als de schapen en de geiten het principe van de virtuele omheining op zeer korte tijd kenden. Tijdens de eerste dag waren er enkele tekenen van stress te zien omdat de dieren niet wisten van waar de elektrische schokjes kwamen. We zagen bijvoorbeeld dat de schapen en geiten begonnen rond te rennen.

De tweede dag, na een aantal interacties met de virtuele grens, reageerden de dieren steeds rustiger. De dieren legden duidelijk de associatie tussen de geluidssignalen en het krijgen van een elektrische schok. Na het geluidssignaal keerden ze rustig terug totdat het geluid stopte. Ook hadden de dieren al snel terug hun dagelijkse ritme van grazen, herkauwen en rusten hervat.

De runderen hadden op een bepaald moment wel wat stress. Dat was wanneer de oudere kalveren, die geen halsband aan hadden, voorbij de grens liepen. We hoopten dat zij bij de kudde zouden blijven, maar dat was vaak niet het geval. Enkele runderen zijn dan de kalveren achterna gelopen. Dat uitbreken gaf hen stress. Daarom zijn de oudere kalveren na een tijdje van de kudde gescheiden.

De geiten en de schapen zijn een paar keer uitgebroken toen ze opgeschrikt werden door een voorbijganger met een hond. Onder normale omstandigheden blijven die dieren binnen de virtuele grens, maar ze kunnen met dit systeem dus misschien gemakkelijker ontsnappen aan een eventuele predator. Dat moet echter nog verder onderzocht en bevestigd worden.

Nofence heeft een positief effect op het welzijn van grazers én van wilde dieren. In combinatie met natuurbegrazing kunnen de dieren een heel gevarieerd rantsoen binnenkrijgen omdat ze naast gras ook kruiden, struiken en van vruchten van bomen kunnen eten. Verder hebben ze hierdoor veel beweegruimte en de mogelijkheid tot expressie van het kuddegedrag. Wilde dieren kunnen zich daarnaast ook vrij verplaatsen in het gebied zonder daarbij gehinderd te worden door omheiningen.”

De runderen lopen vrij rond op een stuk van 20 ha grond.
De runderen lopen vrij rond op een stuk van 20 ha grond. - Foto: SN

Landschapskwaliteit

Aernouts licht toe dat het op basis van haptellingen (meer dan 300 uren observaties) duidelijk naar voren is gekomen dat de voedselvoorkeur van schapen, geiten en runderen sterk gestuurd kan worden met behulp van de dynamische afrastering: “Het systeem kan effectief ingezet worden voor gerichte begrazing. De beheerder heeft daardoor controle over waar en wanneer de dieren wel en niet mogen grazen en dus welke planten ze eten. Tijdens onze demonstratieproeven hebben we aangetoond dat verschillende begrazingsschema’s probleemloos kunnen toegepast worden met behulp van deze technologie, van rotatiebegrazing over stripbeweiding, tot stootbegrazing en standweiden met zones die niet begraasd mogen worden. Dat biedt natuurlijk heel wat mogelijkheden naar het sturen van de landschapskwaliteit in functie van de productiedoelen, biodiversiteit en de natuurwaarde van de percelen.”

Milieu en klimaat

“Het is geweten dat de uitstoot van CO2 onder andere opgevangen wordt door opslag van koolstof in bodem en vegetatie. Dat is moeilijker op percelen die regelmatig bewerkt worden, maar in natuurgebieden schuilt er een enorm potentieel. Met dit project kunnen we aan precisiemanagement doen in functie van de omgeving, en dat zonder veel fysiek werk. De technologie voor virtuele afrastering biedt dus de ideale oplossing. Uiteraard zal de exacte impact van deze technologie op milieu en klimaat slechts merkbaar zijn over een langere periode en kunnen we nog geen exacte uitspraken doen op basis van deze korte proefperiode van 6 maanden.”

Verschillen bij koeien, geiten en schapen

De 3 diersoorten kregen het principe van virtuele afrastering zeer snel en goed onder de knie, maar er werden wel wat verschillen waargenomen. Zo reageerden de runderen in het begin minder alert op de geluidssignalen. Ook de eerste reactie op de elektrische schok was anders. De schapen en geiten reageerden door rond te rennen, terwijl de runderen typisch enkele passen achterwaarts zetten. Maar de reactie op de geluidssignalen evolueerden bij de 3 diersoorten voornamelijk naar rustig omdraaien en terug stappen totdat het geluidssignaal stopte.

Daarnaast ontvingen de runderen veel meer geluidssignalen. Dat was waarschijnlijk enerzijds te wijten aan het feit dat zij in verhouding op een kleinere, meer uitdagende oppervlakte stonden. Maar anderzijds was ook te zien dat de runderen veel vaker de grenzen gingen opzoeken.

De batterijen van de gps-ontvangers gingen bij de schapen en de geiten gedurende de zomer ongeveer 4 weken mee. De zonnepaneeltjes konden het verbruik grotendeels aanvullen. Bij het korten van de dagen in het najaar werd de batterijduur verkort tot ongeveer 2 à 3 weken. Door de grotere batterij en zonnepanelen gingen de halsbanden van de runderen veel langer mee. Tijdens de zomerperiode werd het verbruik helemaal gecompenseerd door de energie opgewekt door de zonnepanelen. In het najaar hebben we de batterijen ondertussen één keer moeten vervangen.

Primeur in België

Het is de eerste keer dat dergelijke technologie wordt getest op Belgische bodem. Er ging tijdens de demonstratieproeven dus ook heel wat aandacht naar de haalbaarheid op relatief kleine percelen en de betrouwbaarheid van het mobiele netwerk en de gps-signalen in afgelegen natuurgebieden.

Volgens veehouder Robin vallen de kosten wel mee: “Een halsband met sensor kost 300 euro. Daarna betaal je per graasdag 0,35-0,37 euro per koe. Die prijs valt mee als je de vergelijking maakt met een rund op stal. Dan geef je ze nog ruwvoeder en krachtvoeder, heb je mestafzet, enzoverder. Die kosten zijn er allemaal niet met deze werkmethode.”

De toekomst van het project

Aernouts vertelt dat ze in 2021 de proeven van 2020 zullen herhalen om na te gaan of ze hun bevindingen en resultaten kunnen bevestigen. “We zullen een aantal vervolgprojecten opzetten waarin we onderzoek voeren naar de reactie van de grazers en het respecteren van de virtuele grenzen onder stresserende en uitzonderlijke situaties. Bovendien willen we ook bestuderen hoe deze technologie kan gebruikt worden voor stripbeweiden en ophalen van melkkoeien, al dan niet in combinatie met automatische melksystemen.”

Alle observaties werden uitgevoerd door studenten Master in de Biowetenschappen aan KU Leuven campus Geel en Master in de bio-ingenieurswetenschappen aan de KU Leuven in Leuven. Deze observaties werden uitgevoerd in het kader van hun masterproef. Evy Tuytelaers en Paulien Vanderghinste observeerden het welzijn en het gedrag van de dieren, terwijl Liese Sanchez en Noor Verbeke de impact van de gestuurde begrazing op de omgeving en de biodiversiteit bekeken.

Sanne Nuyts

Lees ook in Vleesvee

Meer artikelen bekijken