Opinie: tijd voor een nieuw pact tussen mens en natuur

Grote veranderingen zijn van alle tijden. Van de Germanen die de Rubicon overstaken tot de tijd van ontdekkingsreizen: onze Westerse geschiedenis leest als een aaneenschakeling van veranderingen en een zoektocht naar oplossingen. Neem bijvoorbeeld de 18de eeuw in Europa. De industriële revolutie moest nog goed en wel beginnen, maar verlichte vorsten, geïnformeerd door de beste experten en niet bekommerd om democratische reflexen, gingen de verandering te lijf met diepgaande, opgelegde hervormingen. In onze contreien maakte keizer-koster Jozef II het zo bont dat zijn naam tot vandaag gelijk staat met een verregaande regeldrift en paternalistische hervormingspolitiek. Jozef werd in de Lage Landen gauw buitengedragen. Niet veel later volgde de Franse Revolutie.

Periode van verandering

Vandaag, 250 jaar later, staan we opnieuw voor een periode van verandering. De aarde warmt op. Om goed te leven in een veranderend klimaat zullen we ons allemaal een beetje moeten aanpassen. Als we ons best doen, wordt de 21ste eeuw de tijd waarin fossiele energie tot de voltooide verleden tijd gaat behoren en houden we het hier aangenaam, gezond en leefbaar voor ons allemaal. Ten minste, als de hedendaagse keizer-kosters niet overdrijven, want het spook van Jozef II waait weer door onze contreien. Regelneverij en kafkaiaanse verplichtingen nemen de bovenhand op wat een positieve, innovatieve maatschappelijke omwenteling zou moeten zijn.

De intenties en doelstellingen zijn goed bedoeld. Het probleem is een overkill aan regels, deadlines, verplichtingen en verbodsbepalingen, opgelegd zonder rekening te houden met de mensen om wie dit alles uiteindelijk toch draait. Want in tegenstelling tot wat sommigen u voorhouden, draait klimaatverandering om de wil om een betere menselijke toekomst te hebben. Voor de planeet op zich hoeft u het niet te doen, die draait ook zonder ons wel door.

Mensen moeten dus centraal staan in veranderingstrajecten, ook als het over klimaat en natuur gaat. Dat vergeten keizer-kosters wel eens. Neem het voorbeeld van de ‘computer says no’-stikstofaanpak van minister Demir of de ‘Nature Restore Law” van keizer-koster Timmermans. Zijn ‘natuurherstelwet’ komt als het zoveelste laagje bovenop de lasagne aan inspanningen die we samen doen goed te kunnen leven in een warmer klimaat.

Het uitgangspunt is nobel – wie kan er nu tegen natuurherstel zijn? - maar wie onder die handige communicatieve, emotionele laag kijkt, ziet meer regels dan doelstellingen. Veel verlicht ‘despotisme’ en weinig zin voor realiteit. Dat was in het stikstofdossier precies hetzelfde. Alleen al het woord deed mensen naar adem snakken, terwijl de natuur – en dus ook het menselijke leven – nota bene stikstof nodig heeft.

Terug naar de 18de eeuw?

Neem bijvoorbeeld ook het woord ‘herstel’ uit de natuurherstelwet. Dat geeft de indruk dat de natuur een toestand is, die alleen achteruit kan gaan en hersteld moet worden. Alsof natuur slechts één modus heeft en we ‘terug’ moeten naar de toestand van vroeger. Vroeger, dat is dan de pre-industriële tijd, de heilzame 18de eeuw waarin met harde hand in het belang van het volk, orde op zaken werd gesteld. Niet toevallig dateren de zogenaamde ‘Ferrariskaarten’ uit de Oostenrijkse periode uit de 18de eeuw. In Vlaanderen zijn ze voor velen het ideaal waar we ‘terug’ naartoe moeten. De doelstellingen voor leefgebieden van fauna en flora (habitats) en natuurherstel zijn op de 18de eeuw gebaseerd.

Zolang die doelstellingen niet gehaald worden, krijgen we ‘meer, meer, meer’ en steeds strengere regels opgelegd. Als de volksvertegenwoordiging niet mee wil, dan wordt de rechter erbij gehaald.

Uiteraard is biodiversiteit belangrijk voor ons allemaal, voor het ecosysteem waarvan mens en natuur deel uitmaken. Toch vraag ik me af waarom het ideaal van de 18de eeuw er willens nillens wordt doorgeduwd?

Als het klimaat verandert en ons gedrag moet veranderen, dan moet de natuur toch ook mee evolueren? Een warmer klimaat brengt andere, aangepaste vegetatie met zich mee. Andere dieren, andere planten en bomen. Minder ‘inheems’, waarschijnlijk meer van wat we vandaag ‘exoten’ noemen.

Nochtans vermengt het leven zich overal. Alleen in de natuur moet evolutie met alle middelen worden tegengegaan. Ik vraag me soms af – en sta open voor het antwoord – of we de doelstellingen die we onszelf inzake natuurbehoud en natuurherstel opleggen, überhaupt wel haalbaar zijn? Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies gaan hand in hand. Als de temperatuur globaal 2 graden stijgt – en het in Europa waarschijnlijk nog warmer wordt – moeten we dan niet dringend onderzoeken welke klimaatrobuuste natuur we nodig hebben?

Als het stijgen van de temperatuur en dus het verminderen van CO2 in de lucht het hoofddoel is, is de eerste vraag dan niet welke vegetatie ons daarbij helpt? Wat de rol van water is, van hagen, venen en mossen? Waarom zouden we kosten nog moeite sparen om een inheemse boomsoort tegen de ‘natuur’wetten van het klimaat in te laten groeien, als het sneller en beter en beter aangepast kan met andere vegetatie?

Waarom houden we de bouw van windmolens of zonnepanelen op industrieterreinen tegen omdat er spinnen kruipen of vleermuizen vliegen die passen bij een habitat van 250 jaar geleden? Waarom moeten steden 10% meer boomkruinen hebben volgens de nieuwe regelgeving als ook water en ander groen voor verkoeling zorgt?

Adaptatie moet dringen in natuurbeleid opgenomen worden

De Belg Bas Smets won de internationale wedstijd om het plein voor de Notre Dame in Parijs opnieuw aan te leggen. Hij deed dat niet met een bureaucratisch plan voor meer bomen die ofwel van droogte ofwel van nattigheid sterven. Hij deed dat met een visie die rekening houdt met de lessen die we kunnen trekken uit meer exotische gebieden, waar men al lang in het klimaat leeft dat wij morgen krijgen. Kortom: adaptatie is niet alleen een klimaatkwestie, het is een onderwerp dat dringend in het natuurbeleid moet worden opgenomen.

Met de Nature Restore Law dreigt de commissie zich te verliezen in details. Ze legt de focus op het zoveelste lasagneblad en vergeet de totaliteit van het gerecht. In dat gerecht zitten ook andere lagen, verbonden met de saus van klimaatverandering. Het gaat ook om onze strategische voedselvoorziening en landbouw, over economische ruimte en handel, zeker in dichtbevolkte, welvarende gebieden, om culturele en historische landschappen die vandaag door een te enge definitie van natuur worden weggepest.

Als de dieren van de abdij van Averbode na 900 jaar niet meer op de omliggende graslanden mogen grazen, in naam van het dictaat van de natuur, dan is er iets mis met de definitie van natuur, niet met de abdij of de koeien. Als natuur slechts dient om de Ferrariskaarten tot leven te wekken en daarbij de dromen van mensen vergeet, dan is natuur religie geworden.

Hernieuwen en niet herstellen

Wil dat zeggen dat we dan maar niets moeten doen? Integendeel. Wie de mens centraal zet, kiest ook voor een gezonde leefomgeving. Daarbij staan we niet tegenover elkaar, maar gaan natuur en mens hand in hand. In plaats van een Nature Restore Law, hebben we een Renew Nature Law nodig.

Geen herstelwet voor de natuur, maar het vernieuwen van onze relatie met de natuur. Niet eng, maar open en zonder oogkleppen. Een kaderwet die een nieuw pact maakt tussen mens en natuur. Zo een nieuwe natuurwet kiest voor een brede definitie van natuur, waar ook landschappen, klimaatrobuuste fauna en flora, voedselvoorziening… deel van uitmaken. Ze schept een kader dat open staat voor innovatie, ggo’s en vooruitgang en waarin het menselijke vermogen om oplossingen te vinden niet ondergeschikt wordt gemaakt aan nostalgie. Een kader dat beseft dat er ook werkbare ruimte moet zijn voor economie, handel en landbouw.

De strijd voor een gezonde toekomst is staat op het spel. Maak er een positieve strijd van, tegen klimaatontkenners, keizer-kosters en natuurfetisjisten. Een nieuwe strijd voor een gezonde omgeving waar mens én natuur wel bij varen. Renew Nature. Vernieuw je contract met de natuur.

Gwendolyn Rutten, Steven Coenegrachts, Hilde Vautmans en Bart Van Hulle