Amcra 2016: Optimisme heerst, maar extra inspanningen nodig

Een jaar nadat Amcra, het expertisecentrum voor antibioticarestistentie, en haar partners een convenant sloten met de federale overheid, kan de organisatie bemoedigende cijfers voorleggen. Met een daling van 4,8  % ziet ze opgelucht de trend naar minder antibiotica bevestigd, na de eenmalige stijging in 2014. De grootste dalingen deden zich voor bij de kritische antibiotica (-53  %) en de premixen (-29  %).

Volgens de laatste cijfers van het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA), daterend van 2014, scoort België niet erg goed. In een vergelijking van de 27 lidstaten nam het de zesde plaats in wat betreft antibioticagebruik. Aan de andere kant van het spectrum vinden we de Scandinavische landen en Ijsland. Zij gebruiken de minste antibiotica.

Antibioticaresistentie

“Het gevaar van antibioticaresistentie heeft niets te maken met residuen”, benadrukte dr. Jean-François Heymans, verbonden aan het Federaal Agenschap Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Het gaat hier om bacteriën die resistentie tegen antibiotica verwerven en daardoor moeilijk te behandelen infecties veroorzaken bij mens en dier. Dit probleem is omkeerbaar. Om het te bestrijden is het belangrijk de gebruikte hoeveelheden antibiotica te beperken.”

Daarvoor is de vzw Amcra in het leven geroepen. De drie voornaamste doelstellingen van de vereniging zijn de totale hoeveelheid gebruikte antibiotica met de helft te verminderen tegen 2020, gebruik van de kritisch belangrijke antibiotica afbouwen met 75  % in dezelfde tijdsspanne en tegen 2017 het gebruik van met antibiotica gemedicineerde voeders met de helft terugdringen. Als referentiejaar geldt 2011.

Antibiotica uit de mix

De voederfabrikanten, dierenartsen en varkensproducenten (99,3  % van de gemedicineerde voeders gaat naar varkens) hebben in 2016 behoorlijk veel gas bijgegeven om hun doelstelling haalbaar te houden. In vergelijking met 2015 behaalde de sector een daling van maar liefst 29  % in het gebruik van antibacteriële voormengsels. In totaal daalde de hoeveelheid antibacteriële premix sinds 2011 met 38,2  %. Hoe hebben ze dit voor elkaar gekregen?

Ten eerste verplichtte mengvoederkoepel Bemefa (recent omgedoopt tot BFA, of Belgian Feed Association) haar leden om vanaf 1 januari 2016 enkel elektronische voorschriften te aanvaarden. Verder leveren de leden geen antibacterieel voeder meer voor mestvarkens ouder dan 15 weken. Ten slotte inventariseert BFA de productie van gemedicineerd voeder en voert ze halfjaarlijkse benchmarkings uit, wat toelaat uitschieters individueel op de vingers te tikken.

“Wat me hier zeer verheugt, is dat het geen communicerende vaten zijn: er is een daling in de gemedicineerde voeders, zonder dat er compensatie is vanuit de farmaceuticals”, merkte professor Dewulf nog op.

Zinkoxide: eruit in 2022

Vanuit Amcra is een werkgroep rond colistine actief. “We wisten dat die molecule onder vuur lag, en dat we moesten inzetten op het beperken ervan”, aldus de voorzitter van Amcra, professor Jeroen Dewulf. Sinds september 2013 kunnen veehouders zinkoxide inschakelen als alternatief. Opvallend is dat naast het gebruik van colistine ook dat van zinkoxide terugloopt in 2016, met 14,7  % t.o.v. 2015. “Het is dus niet gewoon een vervangingsoperatie”, concludeerde de heer Dewulf.

Dat is maar goed ook, want intussen maakte Europa bekend dat het zinkoxide uitfaseert over vijf jaar. Tegen het einde van juli 2022 is het niet meer te gebruiken. Lidstaten mogen sneller gaan indien ze dat wensen. De professor maakte zich sterk dat een combinatie van preventieve maatregelen en voldoende steun en advies voor de meeste bedrijven voldoende zal zijn om de uitfasering op te vangen zonder dat het gebruik van antibiotica weer stijgt.

Kritische antibiotica

Meer goed nieuws voor Amcra en haar partners is de drastische daling (-53,1  % vorig jaar, en -56,1  % sinds 2011) in het gebruik van kritische antibiotica, de zogenaamde rode moleculen. Die zijn zo belangrijk omdat ze nodig zijn om mensen met bacteriële infecties te behandelen. De oranje (bv. tetracyclines en aminopenicillines) en vooral de gele (bv. de meeste penicillines, sulfonamides en eerste generatie cefalosporines) antibiotica zijn van minder belang in de humane geneeskunde.

De spectaculaire daling is voornamelijk te wijten aan het Koninklijk Besluit van vorig jaar, dat kaderde in het convenant dat Amcra en partners met de Belgische overheid sloten. Het laat het gebruik van kritische antibiotica slechts onder strikte voorwaarden toe. Naast een klinisch onderzoek ter plekke moet er ook labowerk gebeuren: de bacteriestam identificeren en een antibiogram uitvoeren. Een rode molecule mag alleen wanneer het het enige werkzame antibioticum is.

“Hier is de wetgever ons duidelijk ter hulp geschoten. Overgaan van autoregulering naar coregulering heeft zijn effect niet gemist, waardoor we plots voor zitten op schema”, oordeelde professor Dewulf.

Meten en analyseren

Een ander luik in hetzelfde Koninklijk Besluit verplicht Sanitel-Med voor de collectie van data over het antibioticagebruik. Belpork vult die databank aan met de gegevens die hun producenten ingeven in AB Register. Die laatste databank is iets gedetailleerder, en een dankbaar studieobject voor de wetenschappelijke eenheid van Amcra. Wat leerde die daaruit?

Dr. Wannes Vanderhaeghen, werkzaam bij Amcra, deelde mee dat ook de resultaten uit AB Register bemoedigend tot redelijk spectaculair zijn. Er blijven echter grote verschillen tussen de bedrijven onderling. Dat maakt dat benchmarking, waarbij uitschieters een antibioticareductieplan op moeten stellen, tot goede resultaten kan leiden. “Mochten we onze doelstellingen niet lijken te halen, dan is die benchmarking een tool die ons ter beschikking staat”, bevestigde professor Dewulf.

Minder resistentie, meer zenuwstoornissen

Sinds dit jaar verzamelt AB Register ook gegevens over pluimvee, maar daar zijn nog geen resultaten van. Onderzoeker Bénédicte Callens, ook verbonden aan Amcra, toonde dat de indicatorbacterie Escherichia coli het meeste resistentie vertoonde in vleeskuikens. Over de voorbije zes jaar daalde het resistentieniveau in zowat alle productiedieren, al zijn de verschillen soms weinig beduidend. Helaas duikt er wel significant meer multiresistentie op. Het aantal E. coli bacteriën met resistentie voor vijf antibiotica neemt toe in de varkens, resistentie voor vier antibiotica komt frequenter voor bij vleeskalveren.

Professor Dewulf kaderde dit: “Je kan niet zomaar verwachten dat een daling in gebruik meteen in dezelfde daling in resistentie resulteert.” Hij en zijn team verwachten volgend jaar een daling van de resistentie, naar aanleiding van het convenant.

Het reduceren van het antibioticagebruik helpt de resistentie in te dijken, zij het langzaam, maar hoe vaart de gezondheid van de dieren erbij? Uit de gegevens in AB Register kon dr. Verhaeghen opmaken dat er een toename is van zenuwstoornissen bij varkens. Die zijn nu eenmaal moeilijker te behandelen zonder antibiotica.

Meer informatie op de website van Amcra: www.amcra.be.

D.C.