De Vlaamse steden en gemeenten moeten het sinds 2015 stellen zonder chemische onkruidbestrijding, de Waalse volgen in 2019. Alternatieve manieren om onkruid te bestrijden, zoals branden, vragen een zekere investering. Soms komen er ook veiligheidsrisico’s bij kijken. Ten slotte loont het de moeite om niet alleen de initiële kostprijs, maar ook het verbruik en de nodige arbeid grondig te evalueren.
Welke alternatieven zijn er?
Onkruid borstelen heeft vlot ingang gevonden als alternatief voor chemische onkruidbestrijding op straat. Ook het wegbranden van onkruid is allang geen opmerkelijk zicht meer. Toepassingen met hete lucht, stoom en vooral heet water daarentegen zijn minder gekend. Deze zijn ook duurder in aankoop (in stijgende lijn) dan borstelen en branden.
Daar staat tegenover dat heet water, de duurste in het rijtje, net het minste gebruikskosten vraagt. Van de opgenoemde alternatieven vraagt branden het meeste brandstof en arbeid. Bovendien houdt werken met een open vlam steeds een risico in. Er valt dus een verschuiving, weg van het branden, te verwachten.
Heet water neemt over
Gino Claeys is vertegenwoordiger bij Van Dyck Marcel NV, een leverancier van machines voor tuin-, park-, bos- en wegenonderhoud. Hij ziet die evolutie wel degelijk in de verkoopcijfers. “Tot 2014 kocht pakweg 70 % van de gebruikers branders. Nu zijn die verhoudingen sterk verschoven. 30 % koopt heetwatermachines. Borstels dragen in 25 % van de gevallen de voorkeur van de klanten weg. Hete lucht, stoom en branders nemen elk 15 % van de verkochte onkruidbestrijdingstoepassingen in.”
In Nederland liggen de verhoudingen net iets anders. Daar wordt in 30 % van de gevallen naar heet water gegrepen, en in nog eens 30 % naar hete lucht. Dat het op warmte gebaseerde technieken zijn had u vast al door, maar hoe zitten ze nu precies in elkaar?
Heet, heter, heetst
Plantencellen gaan kapot wanneer ze een temperatuur van minstens 58 °C bereiken. Een brander probeert dat doel te bereiken met een stootvlam. De vlam zelf is makkelijk 1.800 °C heet, de lucht errond 600 °C. Toch halen de plantencellen die 600 °C niet, omdat ze beschermd worden door isolerende laagjes lucht die rond de bladeren blijven hangen. Aangezien het temperatuurverschil tussen de lucht en de blaadjes zo groot is, warmen de plantencellen desondanks snel genoeg op tot 58 °C wanneer je met een brander passeert.
Dat lijkt natuurlijk een beetje zonde van die hoge temperatuur. Een heteluchtmachine verwarmt de lucht plaatselijk tot 90 °C, wat een pak minder energie kost. De krachtige ventilator jaagt de verhitte lucht doorheen een wervelplaat om ze turbulent te maken. Zo blaast ze de isolerende luchtlaagjes rond de blaadjes weg, en krijgt de plant zonder bescherming de volle laag.
Vergelijkbaar resultaat
Een andere manier om die isolerende laagjes lucht te slim af te zijn, is werken met stoom. Wanneer die op het blad van een plant terechtkomt, condenseert ze tot water. Daarbij komt zogenaamde verdampingswarmte vrij. Samen met de grote hoeveelheid warmte in de stoom zelf is dat vaak voldoende om de plantencellen tot diep vanbinnen kapot te maken.
Heet water omzeilt de isolerende luchtbarrière helemaal. Vergeleken met lucht of stoom kan water de warmte 20 tot 25 keer sneller overdragen. Bovendien houdt heet water per °C ook viermaal zoveel warmte vast als hete lucht. In theorie kun je met al deze technieken een vergelijkbaar resultaat behalen, maar in de praktijk moet je natuurlijk rekening houden met verbruik, arbeidsduur en werkomstandigheden.
Grote verschillen
Aangezien enkel de bovengrondse delen van de plant afsterven zijn er meestal vervolgbehandelingen nodig om de ondergrondse reserves uit te putten en de plant definitief af te doden. Ook moet je traag werken om de onkruiden voldoende lang bloot te stellen aan de behandeling. Hoelang precies hangt ook weer af van de toepassing. Ten slotte vragen deze toepassingen veel energie. Soms moet je meer warmte toevoegen dan anders.
Uit Nederlands onderzoek bleek dat voor eenzelfde resultaat met de heteluchtmachine zowel als met de brander 6 tot 8 behandelingen per jaar nodig waren, terwijl er met heet water en met borstelen slechts 3 tot 4 moesten gebeuren. Het onderzoek dat de Universiteit Gent uitvoerde in samenwerking met het Opzoekingscentrum voor de Wegenbouw (OCW) toont eveneens gunstigere cijfers voor behandeling met heet water dan voor hete lucht.
Combineren
Ook het weer en de omgeving spelen een grote rol in de effectiviteit van de onkruidbestrijding. Een ruwe ondergrond kan de turbulente luchtstroom van heteluchtmachines en - in mindere mate - branders verstoren. Ook winderig weer hindert hun werking, terwijl nat weer alle warmte-toepassingen buitenspel zet.
Dichtgroeiend onkruid schermt belangrijke delen af voor warmtebehandelingen, en met haartjes begroeide plantjes zijn extra resistent tegen heteluchtbehandeling. Dorre vegetatie sluit het gebruik van branders helemaal uit, uiteraard wegens brandgevaar.
De belangrijkste conclusie uit het Belgische onderzoek is dat de combinatie van verschillende technieken de sleutel tot succes is. Dat is niet alleen handig bij wisselende omstandigheden, maar ook omdat een eenzijdige behandeling leidt tot een verschuiving in de onkruidsoorten die voorkomen. De moeilijkst bestrijdbare blijven over en gaan domineren, wat tot meer behandelingen noopt.
Overzicht
De heer Claeys overloopt waarom klanten kiezen voor elk van de aangeboden technieken. “Branders blijven het meest vertrouwd, zijn goedkoop in aankoop en compact,” somt hij op, “maar tegelijk zijn ze duur in verbruik en moet je de behandeling vaak herhalen.” Toepassingen met hete lucht verbruiken minder en voelen veiliger aan. “Toch moet je ook hier rekening houden met het vaak herhalen van de behandeling, wat het aantal arbeidsuren de hoogte injaagt.”
“Stoommachines zijn effectief veiliger, en hebben ook een reinigingsfunctie”, gaat de heer Claeys verder. Hier maakt hij dezelfde opmerking over arbeidsduur. Bovendien is de machine duur in aankoop en verbruikt ze veel energie. Voor hem springt behandeling met heet water erbovenuit: “Het is veilig in gebruik, vraagt minder arbeid en is overal toepasbaar. De aankoopprijs is relatief hoog, maar het verbruik kan nog eens sterk gereduceerd worden - zo’n vijf keer minder - door het inzetten van sensoren, zodat de machine alleen behandelt wanneer het onkruid detecteert.”
D.C.
