Waar wringt het schoentje met natuurbeheerplannen precies?

Natuurbeheerplannen beschrijven de plannen van terreinbeherende organisaties zoals het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) of Natuurpunt om de natuur op hun percelen te beschermen en uit te breiden. In de IJzer- en Handzamevallei wil Natuur en Bos bijvoorbeeld de leefgebieden van verschillende zeldzame vogelsoorten veilig- stellen, zoals de bruine kiekendief, de kwartelkoning en het porseleinhoen. In ruil daarvoor krijgen ze van de Vlaamse overheid subsidies om die doelen tot een goed einde te brengen.

“De gevolgen van een goedgekeurd natuurbeheerplan zijn groot”, zegt Hendrik Vandamme, voorzitter van het Algemeen Boerensyndicaat (ABS), in een recent edito in de Drietand. “Nieuwe terreinen die onder natuurtype 4 kunnen vallen, zullen op termijn aangekocht worden en de plannen zullen veel impact hebben op wie in de buurt actief is als landbouwer. Stikstof heeft er nu al toe geleid dat er in de feiten een vergunningenstop voor de veehouderij was. Met de goedgekeurde natuurherstelwet heeft een rechter in principe een bijkomende reden om vergunningen te weigeren voor projecten die de kwaliteit van nabij gelegen natuurgebied mogelijk achteruit zouden kunnen doen gaan.”

Protest

Landbouwers zakten op donderdag 29 februari met 170 tractoren in colonne af naar het Vlaams Administratief Centrum (VAC) in Brugge, om op de valreep van de deadline nog tientallen bezwaren in te dienen tegen het natuurbeheerplan van de IJzer- en Handzamevallei. Daar heeft het ANB een bestaand natuurreservaat, het strengste type beheerplan (type4) uitgebreid met 190 ha naar bijna 700 ha. Dit gebied valt gedeeltelijk in VEN-gebied en grotendeels in Vogelrichtlijngebied.

Op 5 maart protesteerden Boerenbond en lokale landbouwers uit de regio Geel en Kasterlee tegen het natuurbeheerplan voor het domein Breeven. Volgens Boerenbond dreigt 300 ha landbouwgebied te verdwijnen indien het plan van Natuurpunt om een natuurreservaat te creëren, goedgekeurd zou worden. Het gaat hier eveneens over een uitbreiding van een bestaand natuurreservaat, van 16,21 ha naar 266,69 ha door de aankoop van 250,48 ha percelen.

Diezelfde dag voerde Boerenbond ook actie in Hasselt tegen het natuurbeheerplan Centraal Haspengouw van Natuur en Bos. “In het voorliggende natuurbeheerplan is het globaal kader maar liefst 1.690 ha. 1.260 ha hiervan ligt in landbouwgebied”, zegt Heidi Pinxten, regioconsulent Zuid-Limburg bij Boerenbond. “Dat is dubbel zoveel als de oppervlakte van het plangebied (n.v.d.r. het beheerplangebied bedraagt ongeveer 640 ha verspreid over 10 gemeenten).”

In Glabbeek diende het gemeentebestuur in overleg met de gemeentelijke landbouwraad bezwaar in tegen het natuurbeheerplan voor de Velpevallei. “Voor de gemeente Glabbeek is maar liefst 164 ha professionele landbouwoppervlakte opgenomen in dit nieuwe natuurbeheerplan en het bijhorende aangeduide globaal kader voor de Velpevallei. Concreet is in onze landbouwgemeente 125 van die 164 ha vandaag in gebruik van professionele landbouwers en zijn het gronden die volledig buiten de beheerde eenheden liggen van het ANB”, zegt Leen Schrevens, voorzitter van de Landbouwraad in Glabbeek. “Het agrarische gebied staat reeds vanuit verschillende hoeken ernstig onder druk. Het is dan ook niet te begrijpen dat de landbouwsector met dit natuurbeheerplan weer aangevallen wordt. Wij vragen dan ook in ons bezwaar dat dit natuurbeheerplan en het bijhorende globaal kader worden aangepast en dat de hoogwaardige professionele landbouwgronden hieruit worden geschrapt. Voor het betrokken gebied is reeds op Vlaams (VEN) en op Europees (SBZ) niveau natuurgebied afgebakend, en heel wat groene bestemmingen op het gewestplan. Het zou dan ook het meest respectvol zijn om de contouren van het beheerplan binnen deze afbakening te houden zodat het agrarisch gebied in deze regio niet nog meer onder druk komt te staan.”

Dit zijn niet de enige natuurbeheerplannen die momenteel voorliggen voor openbare consultatie. Bij het ter perse gaan van dit artikel waren er 9 natuurbeheerplannen te raadplegen op de website van het ANB.

Globale kaders

Maar waar wringt het schoentje voor landbouwers bij deze natuurbeheerplannen precies? Boerenbond riep lokale besturen onlangs in een brief op om ‘bij te dragen aan de bescherming van landbouwgrond’ en om ‘een kritische houding aan te nemen ten opzichte van de vaak zeer ruime globale kaders in agrarisch gebied binnen natuurbeheerplannen’.

Die globale kaders kunnen beheerders aanduiden rond de percelen in eigen bezit en zijn gebieden die in de toekomst interessant zouden zijn voor een uitbreiding van het natuurreservaat. “Binnen het globale kader wordt een beheervisie beschreven waar je op lange termijn (50 tot 100 jaar) naartoe wil met het gebied”, aldus Natuur en Bos-woordvoerder Frank Van Swalm. Maar vooral die ruimere perimeters zijn een doorn in het oog van boeren die actie voeren tegen een bepaald natuurherstelplan, zoals dat voor de IJzer- en Handzamevallei.

“Vandaag zijn er nog geen concrete gevolgen voor die gebieden in het globale kader, maar het is een intentieverklaring van het ANB waarmee ze zeggen ‘dat is in de toekomst van ons’”, zei Stijn Vandenalotte, landbouwer uit de getroffen streek en een van de organisatoren van een actie tegen het natuurbeheerplan op donderdag 29 februari in Brugge. “Tot 4.000 ha landbouwgebied willen ze zo in natuur veranderen. Voor de landbouw is dat een oorlogsverklaring.”

“Uiteindelijk willen ze heel dat gebied inkleuren als natuurreservaat, niet alleen de 190 ha die ze de laatste jaren aangekocht hebben”, meent Johan Debruyne, lid van de landbouwraad van Diksmuide, een van de gemeentes in het gebied van het natuurbeheerplan IJzer- en Handzamevallei. “De percelen die in die perimeter liggen, zullen voor landbouwers waardeloos worden. Natuurbeheerders kopen ze allemaal op en er zullen beperkingen voor bijvoorbeeld mest opgelegd worden in die percelen.”

Volgens het ANB heeft de ligging in het ruimer globaal kader ‘geen enkel gevolg voor het huidige grondgebruik, en legt het geen bijkomende beperkingen op’. “De beheermaatregelen in het natuurbeheerplan gelden enkel voor de effectief deelnemende percelen, die al in eigendom of beheer van de indiener van het beheerplan zijn. Alle bestaande rechten op gronden in eigendom of verpacht aan landbouwers blijven in dit ruimer globaal kader behouden”, zegt Van Swalm.

Tot 90% terugbetaald

Beheerders van een natuurreservaat, een natuurbeheerplan type 4, kunnen echter tot 90% van de aankoopkosten voor percelen in het globale kader terugbetaald krijgen als subsidie. “Natuurbeheerders hebben zo een concurrentieel voordeel op jonge boeren om landbouwgronden in die perimeter te kopen”, zei Bart Van Hulle, Vlaams parlementslid voor Open Vld tijdens het boerenprotest op 29 februari in Brugge.

Volgens Koenraad Van Meerbeek, professor conservatie-ecologie aan de KU Leuven, gaan terreinbeherende organisaties zoals Natuurpunt echter zelden uitbreiden naar goede landbouwgronden. “Die gronden zijn weinig interessant voor natuur, omdat ze te rijk zijn en omdat ze te veel nutriënten bevatten. De natuurgebieden worden eerder uitgebreid naar voor de landbouw marginalere gronden, zoals bijvoorbeeld overstromingsgevoelige gronden.”

“Deze en andere subsidies zijn er ook met een duidelijke reden”, zegt Van Meerbeek. “De Vlaamse overheid moet bepaalde Europese natuurdoelstellingen, zoals Natura 2000, halen. Natuurpunt en andere organisaties, maar ook particulieren, nemen een deel van die rol over en krijgen daar subsidies voor in ruil om de doelstellingen te halen. Natuurpunt doet dit enorm efficiënt, omdat zij met veel vrijwilligers werken. Stel, je schaft die subsidies af, dan zou dat de Vlaamse belastingbetaler meer kosten om dezelfde doelstellingen te behalen.”

Andere landbouwers klaagden tijdens het protest in Brugge dat terreinbeherende organisaties recht op voorverkoop zouden krijgen in het gebied van de globale kaders. “De indiener van een natuurbeheerplan heeft geen voorkooprecht binnen het globaal kader, met uitzondering van terreinen die ze huren of in erfpacht hebben binnen het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) of binnen de afbakening van een natuurinrichtingsproject”, verduidelijkt het ANB als reactie hierop.

Niet transparant

Ingediende natuurbeheerplannen worden 30 dagen lang openbaar gemaakt, zodat mensen deze kunnen inkijken en eventueel bezwaar kunnen indienen. Sinds 2020 zijn alle documenten van zo’n beheerplan bijvoorbeeld te vinden op de website van het ANB. Het begin van de consultatieperiode moet aangekondigd worden op een van de volgende 3 manieren: in minstens 1 regionale krant, via gemeentelijke informatiekanalen, of door middel van aanplakking ter plaatse.

Maar dit gebeurt volgens protesterende landbouwers niet transparant genoeg. “We weten nog maar 3 dagen van het natuurbeheerplan. Dat werd nergens goed genoeg aangekondigd”, zei Stijn op het protest in Brugge, dat op de dag van de deadline viel. “Als wij ons huis verbouwen, moet je je buren een aangetekend schrijven bezorgen. Maar het ANB staat blijkbaar boven de wet. De getroffen boeren en eigenaars van de percelen zouden aangeschreven moeten worden als er zo’n natuurbeheerplan dreigt aan te komen”

“De eigenaars en gebruikers in de omgeving van nieuwe natuurbeheerplannen rechtstreeks op de hoogte brengen van de consultatie is praktisch niet haalbaar, omdat de eigendomsstructuur beschermd is door de algemene verordening rond gegevensbescherming”, zegt Van Swalm. Vlaams minister van Omgeving Demir kondigde onlangs een wetswijziging aan, waardoor alle drie bovengenoemde kanalen gebruikt moeten worden bij de publieke consultatie.

Landbouwers en hun belangenorganisaties vragen ook meer inspraak en terugkoppeling na de consultatieperiode. Op dit moment is niet duidelijk op welke manier er precies met hun bezwaren rekening gehouden wordt. Volgens het ANB maken de indieners van de beheerplannen een verslag waarin ze vermelden ‘op welke manier en waar er al dan niet rekening gehouden wordt met de opmerkingen en bezwaren vanuit de publieke consultatie’. Dat verslag kan na goedkeuring ook samen met het natuurbeheerplan geraadpleegd worden.

Aanvrager, behandelaar en beslisser

Het stoort critici van de procedure van natuurbeheerplannen ook dat het ANB vaak zelf de terreinbeherende organisatie is die een dossier indient, en die een dossier daarna ook moet behandelen en evalueren. Dat is ook zo voor het natuurbeheerplan in de Velpevallei, dat volgens Peter Reekmans, burgemeester van Glabbeek (Dorpspartij), ‘een eenzijdige visie is van Natuur en Bos, dat in dit dossier zowel aanvrager, behandelaar als beslisser is’.

De behandeling van natuurbeheerplannen gebeurt binnen Natuur en Bos echter volledig gescheiden, beweert Van Swalm. Zo stelt de afdeling Terreinbeheer de natuurbeheerplannen op, terwijl de afdeling Adviezen, Vergunningen, Erkenningen en Subsidies die goedkeurt.

“Om de onafhankelijkheid tussen deze afdelingen te bewaken is er een deontologische code van toepassing”, zegt Van Swalm. “Integriteit is immers een belangrijke kwaliteit die de Vlaamse overheid als organisatie nastreeft.”

Vlaams landbouwakkoord

“Nauwelijks 14 dagen geleden werd er een akkoord afgesloten tussen de Vlaamse regering en de landbouworganisaties. Hierbij engageerde de Vlaamse regering zich ertoe om voortaan geen gronden meer te kopen in herbestemd agrarisch gebied (HAG) en tot 1 oktober ook niet meer in agrarisch gebied, mits enkele uitzonderingen. Boerenbond stelt echter vast dat het ANB in het globale kader van dit natuurbeheerplan ( n.v.d.r. Centraal Haspengouw ) meer dan 100 ha HAG heeft opgenomen”, zegt Pinxten. Volgens de landbouworganisaties zouden natuurbeheerplannen in strijd zijn met op zijn minst ‘de geest’ van het Vlaams landbouwakkoord.

“Het akkoord tot pauzeknop is een tijdelijke maatregel”, werpt Van Swalm op. “Een natuurbeheerplan wordt voor 24 jaar goedgekeurd. Indien er na 1 oktober bijkomende kaders of afspraken gemaakt worden, zullen deze ook toegepast worden op de lopende natuurbeheerplannen.”

Volgens Van Meerbeek richten landbouwers hun pijlen op de verkeerde sector. “Natuur neemt in vergelijking met andere sectoren weinig landbouwgrond in. Slechts 1,2% van de afgebakende agrarische gebieden heeft een natuurbeheerplan, een luttele 0,2% van de recent herbevestigde agrarische gebieden. 12% van het landbouwgebied is daarentegen in gebruik als paardenweide en dan is er ook nog de omzetting van landbouwgrond naar industrie en woningbouw.”

“Ik zie zelf geen tegenstelling tussen landbouw en natuur. Natuurpunt werkt lokaal bijvoorbeeld heel goed samen met de landbouwsector. Boeren staan ook voor bepaalde uitdagingen in de toekomst, zoals droogte, erosie en overstromingsgevaar, waar natuur aan een oplossing kan bijdragen”, zegt hij. Een stop op de aankoop van landbouwgrond voor de inrichting van natuurgebied is volgens Van Meerbeek dan ook geen oplossing voor de problemen waar landbouwers mee kampen. “Ik steun de boeren 100% in hun vraag voor eerlijke verloning voor hun werk en producten, maar daar heeft de natuur niets mee te maken. Dat heeft te maken met het huidige landbouwmodel dat op massaproductie is gericht. Als je het aanbod verhoogt (zonder dat de vraag volgt), dan verlagen de prijzen en gaan de multinationals in de voedselketen met de winsten lopen.”

Van Hulle meent dat natuurbeheerplannen best volledig afgeschaft worden. “Natuur zou in plaats daarvan ingevuld moeten worden via ruimtelijke uitvoeringsplannen, zoals dat in bijna alle andere gevallen ook gebeurt. De plannen zijn dan ook direct gedragen door de gemeenteraad, provincieraad, of de Vlaamse overheid, die die moeten goedkeu ren.”

Thor Deyaert