Stijgende vraag naar aromawortels en andere gewassen voor de biobased economie
Verschillende economische sectoren keren zich af van chemische smaak-, geur- en kleurstoffen. Daar liggen nieuwe kansen voor de landbouw, onder meer met de lokale teelt van aromawortels.
Er zijn wel wat landbouwers die overwegen om over te schakelen van maïs en granen naar een eerder alternatieve teelt. Allemaal worden die geconfronteerd met dezelfde vragen: welke aanpassingen moet ik doen, verdien ik dan nog wel genoeg, wie zal mijn oogst afnemen en tegen welke prijs, welke risico’s loop ik, … Een nieuwe keten opbouwen verloopt niet altijd van een leien dakje. Vaak kan er maar lokale afname en verwerking zijn als er genoeg aanbod is, maar aan de aanbodzijde wil men enkel starten als er een garantie op afname is. En een keten is vaak langer dan één schakel tussen landbouwer en afnemer.
Om toch alvast die 2 schakels bij elkaar te brengen, startte de Vlaamse overheid het platform B2BE Facilitator voor de bio-economie. “De ondertussen zowat klassieke interesses bij landbouwers die hiervoor open staan zijn biomassa in het algemeen, hennep, olifantsgras en schapenwol. Eén van de succesverhalen van het platform is de sector van de aromatische wortels”, vertelt Jasmine Versyck, business developper in Bioeconomics bij de B2BE Facilitator.
Terugkeer naar plantaardig
De teelt van mierikswortel en angelicawortel in Vlaanderen gaat tot vele eeuwen terug. Angelica- of engelwortel werd indertijd vooral gebruikt als medicijn. Vandaag zien we aan de vraagzijde een nieuwe interesse voor wortels van angelica, mierik en lavas. Zowel in de voedingssector als in de geneesmiddelenindustrie en de cosmetica wil men verduurzamen en dus terugkeren van chemische naar plantaardige ingrediënten.
Eén van de afnemers is Sotecna. Deze onderneming verwerkt lokaal geteelde aromawortels tot etherische olie die geleverd wordt aan producenten van bouillonblokjes, gin en andere likeuren, cosmetica, geneesmiddelen en producten tegen winderigheid bij paarden.
Bij de oogst met een aangepaste aardappelrooier worden de wortels gescheiden van het loof. “Daarna worden de wortels gewassen en getransporteerd naar de fabriek. Daar worden ze gemalen en dan met stoom gedestilleerd tot een olie die dan nog verder geraffineerd wordt”, duidt Stefaan Vandaele van Sotecna.
Bedrijvencluster oprichten
“Tot nu voerden we het grootste deel van onze biomassa in, maar de aanvoer varieert sterk in volume en oliegehalte. We willen naar de toekomst meer lokale kennis en expertise ontwikkelen en verankeren in een cluster van bedrijven”, zegt Vandaele.
Het loof, de stengels en het zaad van angelica-planten zouden eveneens kunnen gevaloriseerd worden, maar daar zijn in Vlaanderen voorlopig geen afnemers of verwerkers voor. Bij lavas zou men behalve de wortels wel ook het loof kunnen vermarkten, maar het weghalen van het loof vermindert het aromagehalte in de wortel.
Sotecna was vroeger gevestigd in Lessen en werkte daar met een lokale akkerbouwer. Annelise Coessens zet in het dorp op de taalgrens het gemengde bedrijf van haar ouders voort. “Wij hebben 4 ha angelica en 6 ha mierik, naast onze meer klassieke teelten als maïs, tarwe en suikerbieten. Vroeger deden we ook nog lavas, maar met de terugkerende droogteperiodes is dat niet langer interessant. We hebben 40 melkkoeien, vooral omdat we de mest nodig hebben op de akkers”, vertelt Annelise.
Aangepaste aardappelrooier
Het was Annelise’s vader die veel heeft bijgedragen aan de kennis en ervaring voor deze aromawortelteelt, bijvoorbeeld door het aanpassen van zijn eigen aardappelrooier. Die moet nog dieper in de bodem gaan om de wortels zo volledig mogelijk mee te nemen bij de oogst. Niet enkel voor het oogstvolume, ook omdat achtergebleven wortelresten kunnen opschieten tussen de oogst die na de angelica en mierik komen.
Stef Lauwers uit Zemst is 1 van de 4 landbouwers die door de B2BE Facilitator gekoppeld werden aan een afnemer van angelica- en mierikswortel. “Ik kwam bij aromawortels uit toen ik zoek was naar een interessant rotatiegewas. Ik kom uit een landbouwersgezin maar ik heb eerst heel lang iets buiten de sector gedaan vooraleer ik een paar jaar terug toch naar de landbouw ben teruggekeerd. Mijn ouders hadden een gemengd bedrijf met witloof en aardappelen en het afmesten van runderen”, zegt Stef.
“Nu heb ik behalve graan, maïs en koolzaad sinds vorig jaar 2 ha mierik en 2 ha engelwortel, dat ik op contract kweekt. Er is een volume afgesproken dat geoogst moet worden en de uiteindelijke prijs hangt onder meer af van het gehalte aan olie dat in de wortels zit.”
Engelwortel is een gewas dat pas het tweede jaar geoogst wordt. “Het planten is arbeidsintensief en bij het opschieten moet er geschoffeld worden en is er 1 keer gewasbescherming nodig. Omdat het een tweejarige plant is, moet je wel wat onkruid kunnen verdragen op je akker”, vertelt Stef.
Mierikswortel heeft een opbrengst van 8 tot 10 ton per ha. Engelwortel is goed voor 7 tot 8 ton per ha en lavaswortel levert in goede omstandigheden 10 tot 15 ha op.
Pas verdienen in tweede jaar
“Als je het vergelijkt met 2 jaar granen op dezelfde oppervlakte, dan leveren de aromawortels meer op, ook omdat er over de 2 jaren gezien minder bewerkingen nodig zijn. Je moet er wel rekening mee houden dat je pas in het tweede jaar na het zaaien oogst en dus 2 jaar moet wachten vooraleer je iets verdient. Zelf heb ik nu het probleem dat ik als beginnende akkerbouwer niet in aanmerking kom voor bepaalde maatregelen omdat mijn inkomen uit landbouw niet hoog genoeg ligt en dat komt omdat ik het deel van de aromawortels nog niet geoogst heb omdat ik die pas vorig jaar geplant heb”, duidt Stef.
Zoals Stef Lauwers zijn er via het Aromaroots-project al nog 3 andere landbouwers gestart met aromawortels. Zij zijn goed voor 6,5 ha mierik en 4,4 ha angelicawortel die volgend jaar geoogst zal worden. Twaalf anderen zijn geïnteresseerd om in hun voetsporen te volgen.
Steeds meer interesse
Dit jaar wordt in ons land een kleine 10 ha angelica geoogst maar de interesse bij afnemers en telers stijgt elk jaar. De booming business in de aromawortels staat symbool voor de vergroening van de Vlaamse economie. In 2020 was 34% of één derde van de fysieke Vlaamse economie (dus zonder diensten) gebaseerd op niet-fossiele grondstoffen. De farmaceutische industrie is koploper met een aandeel biobased grondstoffen dat in 2020 al bijna 50% bedroeg. Ook de groene chemie groeit sterk (+24%). De totale biobased economie groeide op 5 jaar tijd 3 keer zo snel (+21%) als de klassieke, fysieke economie (+6%). Minister van Landbouw Jo Brouns ziet in deze evolutie de bevestiging voor de inspanningen in het Vlaamse beleid voor de bio-economie.
Expertise opgebouwd
Jo Brouns:
ILVO en VITO voeren elk jaar in opdracht van de B2BE Facilitator en het departement EWI een economische monitoringstudie uit van de bio-economie in Vlaanderen. In de update van 2023, op basis van data uit 2019 en deels 2020, werden de cijfers uit de chemische sector extra uitgediept.
Sectoren met een belangrijk aandeel biobased waarbij de meeste indicatoren – waaronder toegevoegde waarde, omzet, tewerkstelling en arbeidsproductiviteit – stijgen t.o.v. 2018 zijn landbouw, voeding, farma en afvalverwerking. Van alle bio-economische sectoren levert farma de op één na hoogste toegevoegde waarde. Ook de chemische sector scoort goed.
“We zien een stijging in de toegevoegde waarde van de biogebaseerde delen van de chemie tussen 2016 en 2020 (+24%). Maar in tegenstelling tot de farma daalt de toegevoegde waarde van de volledige chemiesector met 10%”, zegt Dieter Cuypers van VITO.
De Vlaamse regering trok in 2021 20 miljoen euro uit voor onderzoek, innovatie en samenwerking tussen industrie en landbouw. “Het beleidsplan bio-economie is een stimulans geweest en heeft het thema bio-economie op de agenda gezet”, stelt Dries Maes van Vlaanderen Circulair.
Vlaanderen Circulair heeft 6 werkpaden voor de toekomst. Een voorbeeld hiervan is Vezel 2.0, waarin de uitbouw van vezelketens rond hennep, vlas of miscanthus voor verduurzaming van de bouw centraal staan. Een ander werkpad gaat over het ontwikkelen van bio-chemicaliën die bijdragen aan een groene Vlaamse chemie.
