Het verhaal van de narcis: Een sterke tuinplant met een bloem vol historiek

Door de zachte winter van 2023-2024 werden de eerste bloeiende exemplaren van dit populaire en sterke bolgewas al gespot rond half januari. Hoog tijd dus om deze tuintopper nu in de kijker te zetten, anders dreigen het vijgen na Pasen te worden.

Symboliek

De vroege bloei en felgele kleur – de kleur van levenslust en uitbundigheid – bombarderen de narcis tot symbool van de herboren natuur en vandaar is de link met het paasfeest (wit en geel zijn de kerkelijke kleuren voor Pasen) en de wedergeboorte van Jezus vlug gelegd. Vandaar ook de Nederlandse naam paasbloem of paaslelie. In oosterse landen staat de narcis symbool voor de onmogelijke liefde: geliefden die van elkaar gescheiden zijn, sturen narcissen naar elkaar als teken van hun blijvende liefde. In het Arabisch betekent ‘narcis’ dienaar en dan wordt de licht neerhangende bloem gezien als symbool van bescheidenheid en dienstbaarheid.

Dit in tegenstelling met de Griekse mythe over Narkissos, een jongeling die zo erg in de ban was van zijn eigen schoonheid dat hij geen liefde kon voelen voor andere mensen. Als straf hiervoor werd hij door een Griekse godin veranderd in een prachtige bloem, bleek als zijn huidskleur maar met een geel hart, dat omringd was met brandend oranjerood: “een bloem die eeuwig droomt van ijdelheid en liefde”, de narcis.

Botanisch

De narcis (Narcissus spp.) behoort net als de clivia, de hippeastrum en het sneeuwklokje tot de narcisfamilie (Amaryllidaceae). Dit is een familie van eenzaadlobbige, kruidachtige planten waarvan de meeste vertegenwoordigers in tropische streken (Zuid-Amerika en Afrika) groeien. De narcis is een van de bekendste bolgewassen, waarvan er ongeveer een 30-tal botanische soorten bekend zijn en waarvan er vele duizenden tuincultivars op de markt te verkrijgen zijn.

Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van de narcis is Europa en Noord-Afrika, maar wel hoofdzakelijk in het westen van het Middellandse-zee-gebied, en dan vooral in Spanje en Portugal. In België zijn de wilde narcis en de trompetnarcis inheems. In natuurlijke omstandigheden geven ze de voorkeur aan zonnige tot licht beschaduwde groeiplaatsen op matig vochtige tot vrij natte gronden. Ze worden vaak aangetroffen in wegbermen, op lager gelegen vochtig grasland, in moerasbossen en langs bosranden.

Narcissen in de tuin

Narcissen zijn, in tegenstelling tot vele andere bolgewassen, ideaal voor verwildering in de tuin. Indien ze op de juiste plek aangeplant worden, gedragen ze zich als vaste planten, die jaarlijks opnieuw uitlopen en bloeien en die zich zelfs verder gaan verspreiden in de tuin. De narcisbol is, net zoals de ui, opgebouwd uit vlezige rokken. Rond de rokken zitten bruine droge vliezen die de bol beschermen tegen uitdroging en beschadiging. Onderaan, rond de schijf van de bol, vormen zich ieder jaar nieuwe bolletjes, die na 2 tot 3 jaar volgroeid zijn, gaan bloeien en zelf ook weer nieuwe bolletjes gaan vormen.

Belangrijk is wel dat de bol na de bloei voldoende reservestoffen kan aanmaken en opslaan in de bol, om het volgend jaar opnieuw te kunnen bloeien. Daarom mag het loof pas verwijderd worden als het volledig afgestorven is. Bij narcissen die in een gazon aangeplant zijn, mag men pas maaien als het narcisblad volledig is afgestorven.

De trompet

Er zijn, zoals al eerder gezegd, duizenden cultivars beschikbaar. Het meest opvallende aan de bloem is ‘de trompet’ of ‘de cup’, die ingeplant staat op het bloemdek, dat uit 6 bloemblaadjes bestaat. Afhankelijk van de cultivar kunnen bloemdek en cup dezelfde kleur hebben of verschillend getint zijn. De bloemkleur kan variëren van wit tot diepgeel over oranje tot abrikoosroze, sommige narcissen hebben zelfs heerlijk geurende bloemetjes. Er bestaan miniatuursoortjes die nauwelijks 15 cm groot worden, andere soorten worden dan weer gemakkelijk 45 cm hoog.

Een zoektocht op internet levert algauw een honderdtal beschikbare soorten op met de meest poëtische namen: Dancing Moonlight: een narcis met een frêle gele kleur en gevlinderde bloemen; Pom Pom Rose, met imposante, goed gevulde bloemen op stevige dikke stelen en Princesss Zaide , een ras met kleinere, smetteloos witte bloemetjes. Kortom, voor iedere tuin en toepassing bestaat er een narcis.

Andere toepassingen

Narcis als snijbloem Alhoewel ze in de tuin prachtig staan, doen narcissen het ook goed als snijbloem in de huiskamer. Let bij het knippen van de bloemen wel wat op, want de holle steel van de narcis bevat een slijmerig vocht, dat bij contact met de huid irritaties kan veroorzaken. Dit stroopachtige sap heeft ook een nadelig effect op andere bloemen wanneer dit in het vaaswater terechtkomt. Zet daarom de narcissen eerst een paar uur afzonderlijk in wat water. Op die manier kan het sap eerst wegvloeien, vooraleer ze te combineren met andere snijbloemen.

Geforceerde narcissen Een aantal narciscultivars zijn geschikt om in bloei te trekken en om ze daarna als kamerplant te gebruiken. Omdat de bollen een koudeperiode nodig hebben om te kunnen bloeien, moet het forceren al tijdens de winter beginnen. De opgepotte bollen worden op een donkere, koude plaats gezet (stalling, schuur, onverwarmde garage...) en krijgen af en toe een klein beetje water. Als de ‘neuzen’ een flink stuk boven de grond uit komen, kunnen ze in de verwarmde huiskamer worden gebracht.

Reken op een 3 à 4 maand vanaf het opzetten van de bollen tot de bloei. Wie dus nu nog wil genieten van zelfgekweekte narcissen is veel te laat. Gelukkig zijn de geforceerde narcissen gewoon kant-en-klaar te koop, ideaal om de huiskamer of het terras te voorzien van een frisgeel lentesfeertje

Wat met de uitgebloeide narcissen?

Aangezien narcisbollen doorlevend zijn en steeds nieuwe bolletjes gaan vormen, zou het zonde zijn om de uitgebloeide potnarcissen weg te gooien. De bollen van de uitgebloeide narcissen zijn perfect plantmateriaal om in de tuin uit te planten. Na de bloei worden de narcissen met pot en al naar buiten gebracht op een warme en zonnige plaats. daarbij is het belangrijk om regelmatig water te geven. Het loof zal geel verkleuren en langzaam afsterven. Dit is belangrijk, omdat de bol op die manier voldoende reservevoedsel kan opslaan en de volgende lente weer kan gaan bloeien.

Eens het loof afgestorven mogen de bolletjes uit de pot gehaald worden en mag het loof net boven de hals van de bol worden afgesneden. Hierna kunnen de bolletjes gewoon in de tuin uitgeplant worden (10 à 15 cm diep) op een zonnige of licht beschaduwde plaats. Als je de grond na de winter wat verrijkt met compost door deze gewoon tussen de ontluikende stengels te strooien, kan je nog jarenlang genieten van deze narcissen.

Geert Brantegem