Protealis schakelt versnelling hoger in veredeling van Belgisch sojazaad

De high-tech-infrastructuur in de industriezone van Asper (Gavere) is een primeur voor de veredeling van peulgewassen in Europa. Het zijn 2 grote klimaatkamers waar plantjes met ledlicht en de juiste temperatuur versneld opgekweekt worden. Zo moet je niet wachten op de juiste temperatuur om die plantjes op buitenvelden te kweken. Terwijl een volledig veredelingstraject doorgaans 8 tot 10 jaar duurt, gebeurt dat dankzij de nieuwe klimaatkamers in 5 tot 6 jaar.

Speed breeding

‘Speed breeding’ is de ontbrekende schakel in het onderzoek en de ontwikkelingen van het Gentse bedrijf. Via artificiële intelligentie, genetisch onderzoek en op basis van historische kennis van sojarassen en hun eigenschappen kan het bedrijf accuraat voorspellen welke kruisingen de gewenste eigenschappen zullen hebben voor bepaalde regio’s. Die kruisingen hebben in de eerste oogst nog veel onregelmatigheden. Daarom wordt er met het nieuwe ras 4 jaar aan ‘inteelt’ gedaan, zodat de eigenschappen stabiel worden.

Die 4 generaties groeien in de kamers in Asper op 1 jaar tijd in plaats van op 4. Dat vergt meer dan de juiste temperatuur en het juiste licht. De planten worden bijvoorbeeld ook kunstmatig in ‘stress’ gebracht om de bloei te forceren. Na de speed breeding in de kamers volgen lokale veldtesten. Als de resultaten daarvan positief zijn, kan de uitrol starten via licenties en vermeerderingsprotocollen aan zaadproducenten, die de zaden dan aan landbouwers kunnen aanbieden.

Momenteel lopen er testen in ons land, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Polen, de UK en Nederland. Het bedrijf zet onder meer drones in om de groei en de rijping te volgen.

Voor Noord-Europa

Het bedrijf wil zo snel rendabele sojavariëteiten veredelen en aanbieden aan Noord-Europese landbouwers. In een aantal Europese landen en regio’s kan soja reeds rendabel geproduceerd worden. Protealis wil graag dat dat ook in ons land en in Noord-Frankrijk en Nederland kan, omdat er daar een relatief grote vraag is naar lokale soja voor consumentenvoeding. De vraag naar bijvoorbeeld melk- en vleesvervangers zal naar verwachting elk jaar met meer dan 10% stijgen tot 2035.

Boer treft geen schuld

“We importeren in Europa gigantisch veel soja uit Zuid-Amerika. Het meeste gaat naar voer voor dieren, een deeltje gaat naar menselijke voeding. Die import in Europa zorgt zowel in Zuid-Amerika voor problemen (ontbossing), als bij ons. Eigenlijk importeren we via die soja heel veel stikstof, die hier in onze bodems en in ons grondwater terechtkomt. Dat is niet de schuld van de boer, wel van de consument”, stelt Benjamin Laga, CEO van Protealis.

Daarom zet Protealis in op lokaal geteelde soja. “Eerdere testen om in Vlaanderen op een commerciële manier soja te telen zijn doorgaans mislukt. Een van de redenen was dat er toen gewerkt werd met bestaande sojarassen die niet aangepast zijn aan ons klimaat. Soja begint te bloeien volgens de evolutie van het aantal uren daglicht en in onze regio komt dat moment te laat. Daardoor rijpte de soja te laat en moest deze in slechte omstandigheden geoogst en gedroogd worden, waardoor de rendementen tegenvielen.”

Lage teeltkosten

“Wij veredelen soja om te komen tot verschillende rassen die wel voor een mooi rendement kunnen zorgen. Soja zal hier slechts geteeld worden als de boer er iets aan verdient. Momenteel hebben wij soja waarmee we in Vlaanderen – in de juiste omstandigheden van bodem en klimaat – een verwachte oogst halen van 3,5 tot 4 ton per ha. Dat is een stuk hoger dan in de typische sojalanden, waar ze gemiddeld 2,5 ton per ha halen. Als je de opbrengst optelt bij de lage teeltkosten, dan wordt soja nu al interessant voor 8% van het landbouwareaal in Vlaanderen. Vooral in de Kempen zijn er gunstige omstandigheden voor soja. In de Elzas en met bevloeiing is een opbrengst van 5 ton per ha haalbaar.

Soja gedijt goed op magere gronden en heeft geen stikstofbemesting nodig. De planten halen via hun wortelknollen, door samen te werken met bepaalde bodembacteriën, zelf stikstof uit de lucht. Een deel van die stikstof blijft trouwens beschikbaar voor het volggewas, dat 40% minder bemesting nodig heeft. Uiteraard selecteren we ook die sojarassen die een lange zomerdroogte tolereren. Soja heeft overigens minder water nodig dan maïs en de plant kan bij aanhoudende droogte zijn blad omkeren. De onderkant heeft meer reflectie”, legt Benjamin Laga uit.

Bodembacteriën

Protealis werkt nog op een tweede spoor. “Soja heeft bepaalde bodembacteriën nodig om stikstof te kunnen fixeren uit de lucht. De bodembacteriën uit de zeg maar klassieke sojalanden overleven hier niet. Die worden wel geïmporteerd en samen met een lijm handmatig of met een betonmixer met de sojazaden vermengd, maar het tijdsvenster om dat te doen en om het aan de bodem toe te voegen, is beperkt.

Wij zijn daarom aan de slag gegaan met bacteriën die hier al in onze Vlaamse bodem zitten en die hetzelfde kunnen doen voor de sojaplant. We hebben die geselecteerd en de houdbaarheid ervan verbeterd. We zullen die binnen een paar jaar in de coating van het sojazaad kunnen toevoegen. Dat gecoate sojazaad zal het rendement nog doen toenemen en de teelt vergemakkelijken.”

Menselijke consumptie

Lokale soja zal volgens Laga in de eerste plaats naar de menselijke consumptie gaan. “De Vlaamse voedingsbedrijven die sojaproducten maken, hebben moeite om soja te kunnen kopen op de wereldmarkt. Voor menselijke consumptie mag die geen ggo’s (genetisch gemodificeerde organismen) bevatten en het meeste wat je op de wereldmarkt kan kopen, is ggo-soja. Aan de vraagzijde is er dus zeker meer dan genoeg potentieel. Alpro is waarschijnlijk de grootste lokale verwerker, met 100.000 ton per jaar, maar er zijn nog heel wat kleine spelers, ook in Nederland”, stelt Laga.

“In Vlaanderen moeten we inzake soja nog heel wat agronomische kennis opbouwen vooraleer deze teelt breed ingang kan vinden. In Duitsland staan ze daarin al een stuk verder en vermoedelijk zal onze verkoop daar sneller op gang komen dan hier. Om soja hier ingang te doen vinden, proberen wij zelf een netwerk op te zetten om landbouwbedrijven te koppelen aan afnemers en zaadleveranciers”, stelt Laga.

Als veevoer moet in Vlaanderen geteelde soja nog een lang traject afleggen om rendabel te worden. “De volumes per ha liggen nog te laag om met Vlaamse soja te concurreren met ggo-soja en andere relatief goedkoop veevoer. Op lange termijn zal dat misschien wel mogelijk worden. Veel hangt af van wat de verwerkende bedrijven en de eindconsument willen. In Oostenrijk krijgen melkveehouders van sommige ophalers een toeslag als ze hun dieren voeden met lokale soja.”

Cash crops

Protealis is een van de weinige bedrijven die zo intensief nieuwe sojarassen ontwikkelen. “Andere zaadproducenten gebruiken soms dezelfde veredelingstechnieken, maar doen dat in de eerste plaats voor die gewassen waar ze het meeste omzet op draaien, zoals maïs, tarwe … Ons doel is de markt van de proteïnerijke leguminosen: soja, (gele) erwten en andere peulvruchten.”

Protealis bestaat nog maar 1,5 jaar, maar bouwt voort op de kennis die onder meer bij het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) en andere onderzoeksinstellingen vergaard werd. Het bedrijf kon dit jaar al een eerste batch basiszaad verkopen, maar die heel beperkte hoeveelheid maakt het bedrijf nog niet rendabel. Volgend jaar wil het bedrijf 2 sojarassen (Hermes en Artemis) uitrollen en 11 nieuwe rassen volgen. Die zijn reeds aangemeld in verschillende Europese landen en wachten op een goedkeuring. Met de ontwikkeling van gele erwten is Protealis nog maar gestart. Deze zullen binnen zowat 5 jaar op de markt komen.

Filip Van der Linden