2017 is ademhalen en putten vullen

De cijfers en conclusies komen uit de jaarlijkse evaluatie van Boerenbond, met het oogstseizoen 2017 voor een groot deel achter de rug. Voor sectoren zoals de melkveehouderij en de varkenshouderij is het gevaarlijk om nu al definitieve voorspellingen te doen over de omzet voor het hele jaar. Vooral de varkensprijzen krijgen de laatste weken weer (te) veel minnetjes te verwerken. Niettemin denkt Boerenbond een goed zicht te hebben op wat 2017 zal geven wat omzet en rentabiliteit betreft.

Sedert vorig jaar, een absoluut horrorjaar voor de land- en tuinbouwinkomens, maakt Vlaanderens grootste syndicale organisatie geen raming meer van het landbouwinkomen. “Het gemiddelde land- en tuinbouwbedrijf bestaat niet. Er zijn zoveel deelsectoren en bedrijfstypes. We kozen in plaats van een theoretische weergave voor een meer realistische weergave”, zo klonk het nog even ter herhaling van de vorig jaar genomen beslissing.

Betere marges

Boerenbond raamt de omzet van de Vlaamse land- en tuinbouw in 2017 op 5,5 miljard euro. Dat komt overeen met het gemiddelde van de voorbije vijf jaar en is ongeveer even veel als de omzet in 2014. Sedertdien ging die omzet echter elk jaar achteruit, met 2016 als een absoluut dieptepunt. Tegenover vorig ‘horror’-jaar gokt Boerenbond op een omzetstijging van 7,6 %. Nog meer positief nieuws is dat de totale directe kosten gelijk bleven. Voor veeteeltsectoren zijn evoluties in directe kosten bijna altijd toe te wijzen aan evoluties in aangekochte veevoeders. Zij maken bijna de helft uit van de totale uitgaven van de Vlaamse land- en tuinbouw. De prijsdaling van de granen en veevoedergrondstoffen op de internationale markt zorgden ervoor dat de kosten hiervoor in de eerste 8 maanden van 2017 gelijkbleven. Voorts valt ook de stijging in energieprijzen op (+8,5 %), alhoewel deze nog niet op het niveau van enkele jaren geleden zitten. Voor sectoren zoals de tuinbouw kunnen loonkosten doorwegen.

Dierlijke producten

De omzetstijging kan vooral op het conto geschreven worden van de dierlijke productie. De stijgende prijzen voor melk en varkensvlees zullen ongetwijfeld een grote rol spelen in de geschatte omzetstijging van de dierlijke productie met 12,4 %. De omzet in de plantaardige sector bleef ter plekke trappelen. 63 % van de totale omzet in de Vlaamse land- en tuinbouw wordt gerealiseerd in de dierlijke productie. Binnen de dierlijke productie zorgde de stijging in de melkprijs voor de spectaculairste plus in de omzet (+43,0 %). “Die sterke stijging mag gezien de slechte prijzen in 2016 niet verwonderen”, duidde mevrouw De Becker. Ook de varkensvleesprijzen worden voor dit jaar geraamd in totaliteit te stijgen met 9,7 %.

Van de totale omzet in de Vlaamse land- en tuinbouw nemen varkens een kwart voor hun rekening, op afstand gevolgd door melk (15,2 %), runderen en groenten (beide 12 %). Bij de plantaardige sectoren vallen er geen noemenswaardige evoluties in de omzet te verwachten, eerder kleine minnetjes. Enkel de sierteeltgewassen gaan met 4,6 % omhoog.

Akkerbouw daalt

In de akkerbouw is het areaal granen (wintertarwe, wintergerst en korrelmaïs) merkelijk gedaald. De opbrengsten daarentegen vielen mee. Gemiddeld werd zo’n 9 ton/ha geoogst; in 2016 bedroeg dit slechts 6,8 ton/ha. Ook de maïsoogst wordt verwacht dit jaar beter te worden, met mogelijks een uitzondering voor de provincie West-Vlaanderen. Voor de graanoogst zal 2017 een doorsnee jaar zijn.

Voor de hele Unie is een grotere graanoogst te verwachten. Rusland en Oekraïne zullen wellicht een recordvolume exporteren. Boerenbond denkt dat op wereldvlak de graanproductie hoger zal zijn dan de -consumptie en dat de prijzen dus laag zullen zijn.

Slecht nieuws voor de akkerbouwteelt dus. “De rendabiliteit voor de akkerbouw staat stevig onder druk, en dat is nog zacht uitgedrukt”, aldus Sonja De Becker, die daarbij specifiek verwees naar de situatie in aardappelen en suikerbieten.

Zwakke aardappelprijzen

In de voornaamste aardappelproductielanden is het areaal opnieuw gestegen met 5 %. Het huidige areaal ligt in deze landen 8,3 % hoger dan het vijfjarige gemiddelde. Vlaanderen telde dit jaar 53.000 ha aardappelen, een stijging met 4 %, die volgt op een stijging ten opzichte van het jaar voordien met 15 %.

De opbrengsten dit jaar lijken gemiddeld te zullen zijn, met uitzondering van de flauwe opbrengst van vroege aardappelen in West-Vlaanderen. Het ene met het andere gecombineerd liet de prijzen op de vrije markt (goed voor 40 % van de totale markt) ineenstorten. “Voor de vrije markt ziet het er alleszins dramatisch uit met prijzen die 75 % lager liggen dan vorig jaar”, aldus Boerenbond. De contractprijs voor 2017 was gestegen ten opzichte van 2016.

Veel suikerbieten

De suikerbietenoogst wordt verwacht dit jaar per ha 20 % hoger dan het vijfjarig gemiddelde te liggen. Rekening houdend met een verwacht suikergehalte van 16 à 17 % denkt Boerenbond aan een stijging van de suikerproductie met 36 %. Het is nog onduidelijk of het prijsniveau van de campagne 2016 zal gehaald worden. Het Europees bietenareaal is met liefst 16,2 % gestegen.

Omzet groenten daalt

In de groententeelt is het moeilijk om er één lijn in te trekken. Zo steeg de prijs van prei met 47 %, terwijl die van bloemkool daalde met 37 %. De totale aanvoer van openluchtgroenten die via de veilingen verhandeld worden (versmarkt), daalde met 5,3 %. De glasgroenten kenden gelijkblijvende producties en lagere prijzen. Het areaal industriegroenten steeg met 4,9 % ten opzichte van 2016.

Dramatische appeloogst

De harde vorst van de nacht van 19 op 20 april kende noodlottige gevolgen voor de appeloogst. Voor ons land wordt er uitgegaan van een appelproductie die 68 % lager zal liggen dan in 2016. De perenoogst wordt verwacht 7 % lager te liggen. Voor heel Europa worden er 21 % minder appelen en 1 % minder peren verwacht. Ook het Ruslandembargo blijft op de sector wegen.

De prijzen voor de appelen, geoogst in 2016, lagen 23 % hoger dan in dezelfde periode van 2016. De prijzen van de peren lagen in de eerste 8 maanden van 2017 zo’n 40 % hoger dan in dezelfde periode van 2016.

De productie van aardbeien lag in 2017 zo’n 3,5 % lager dan in 2016. De aardbeienprijzen stegen in de eerste 8 maanden van 2017 met zo’n 6 %.

Sierteelt

De omzet van de sierteeltsector stijgt met 5 %. Bij de bloeiende planten doen planten die weinig onderhoud vragen het goed, terwijl planten die meer zorg vragen het minder goed doen.

In de boomkwekerijsector blijft het areaal status quo. De voorjaarsvorst veroorzaakte heel wat schade aan pas gezaaide bosbomen, terwijl de droogte zorgde voor groeiachterstand bij bomen en planten in vollegrond. Boerenbond meldt dat er afhankelijk van product tot product er prijsstijgingen te noteren vallen tussen de 3 en 15 %, met uitzondering van de bosboomkwekerij.

Tot slot is er een slechte prijsvorming voor buxusplanten omwille van de buxusmot. Globaal verwacht Boerenbond dat de productieniveaus op hetzelfde niveau zullen liggen als in 2016, terwijl de prijzen zo’n 5 % hoger zullen liggen.

Varkenssector uit het slop (geweest)

In de varkenssector daalde de hoeveelheid varkensvlees in de eerste zes maanden van 2017 met 5,6 %. Het was het gevolg van de slechte prijsvorming en de daaruit voortvloeiende slechte rendabiliteit.

De gemiddelde prijzen voor varkensvlees lagen in eerste 8 maanden van 2017 16,3 % hoger dan in vergelijking met dezelfde maanden van 2016. “Het Europees aanbod is gedaald en de export van varkensvlees buiten de Europese Unie is toegenomen Vooral de export richting China zorgde voor een behoorlijk prijsherstel”, analyseerde Boerenbond. “Net als in de melkveehouderij waren de betere prijzen een zeer welkome evolutie”, kaderde voorzitter De Becker.

Maar ook hier lijkt een scherpere volatiliteit een onlosmakelijk onderdeel van de sector te zijn. De voorbije weken was er weer sprake van zwakkere prijzen. Boerenbond wijst in dat kader ook op de verzwakking van de Europese exportpositie ten opzichte van de Verenigde Staten, een geduchte concurrent op derde markten.

Gunstige melkvooruitzichten

2017 lijkt voor de melkveehouderij een beter jaar te worden, maar 2016 was dan ook een bijzonder slecht jaar. Voor de marktheropleving van dit jaar verwees Boerenbond naar de de duidelijk hogere internationale vraag naar boter, kaas en vollemelkpoeder. Aan de aanbodzijde zag ze een daling als verlate reactie op de lage melkprijzen van 2016, nog versterkt door het vrijwillig reductieprogramma van de EU.

De organisatie ziet de relatief grote Europese interventievoorraad van magermelkpoeder de prijsstijging nog afremmen. In de melkveebarometer die de rendabiliteit van de syndicale organisatie bijhoudt, staat de melkveesector ruim bovengemiddeld. “Er is absoluut geen hoera-gevoel; de betere prijzen zijn zeer hard nodig om de putten van 2016 te dempen”, beklemtoonde Boerenbond-voorzitter Sonja De Becker hierbij. “De melkveehouderij heeft de huidige periode zeer hard nodig.”

Kippen en fipronil

De productie van de braadkippen steeg in de eerste jaarhelft met 1,2 %, bij gelijkblijvende prijzen. In de leghennensector zorgt fipronil voor heel wat commotie. Het uit de markt nemen van eieren, gevolgd door het ruimen van dieren, zal wellicht leiden tot 5 % minder eieren. Door het tekort verwacht Boerenbond hogere prijzen.

Dalende marges

Het afwisselen van hogere en lagere prijzen, het bestaat al langer. Maar de hoogte van de pieken en dalen neemt toe. Boerenbond vergeleek 2017 met 2007. “De volatiliteit is zowat samen met de algemene economische crisis ontstaan en daarnaa nooit meer weggegaan.

Opmerkelijk is dat de bruto omzet van de plantaardige productie 2,2 % daalde. De omzet van de dierlijke sector nam met 20 % toe. Alles bij elkaar steeg de bruto omzet van de Vlaamse land- en tuinbouw in 2017 ten opzichte van 2007 met 10,9 %. De omzet van de directe kosten steeg echter met 18,9 %. “Doorheen alle deelsectoren zijn de marges stelselmatig gedaald”, zo klonk de logische conclusie. 2017 is het eerste jaar sedert lang dat hierop een uitzondering lijkt te kunnen worden. “Laat ons hopen dat het een trendbreuk is, maar er zijn een hele mix van externe factoren waar de boer zelf geen vat op heeft en die een jaar kunnen maken of kraken zoals de evolutie op exportmarkten, politieke beslissingen en het klimaat.”

Inkomen verzekeren

“ Het is onze grootste uitdaging om de sector veerkrachtiger en wendbaarder te maken. We moeten de boeren tools geven zodat ze die volatiliteit kunnen afvlakken en zo bestendiger kunnen worden”, klonk het strijdbaar. Enerzijds wil Boerenbond de transparantie in de voedselketen vergroten, anderzijds wil ze de positie van de individuele boer in die keten versterken. Bij dat laatste denkt Boerenbond aan producentenorganisaties, maar ook aan collectieve oplossingen zoals verzekeringen en termijnmarkten.

De organisatie is er zich van bewust dat er geen magische oplossingen uit een toverstaf bestaan. Ze wil ook geen bijkomende verplichtingen maar een toolbox van diverse maatregelen. Als een van die mogelijke maatregelen ziet de organisatie een inkomstenverzekering, te vergelijken met wat in de VS bestaat. “Ook in de VS gaat het om een vrijwillig systeem. De overheid ondersteunt wel met toeslagen in de premie.”

Verzekeringen moeten ook een oplossing kunnen zijn om het leed van rampen te minimaliseren. “De rampen in land- en tuinbouw volgen elkaar zo snel op; de middelen van het fonds zijn niet onuitputbaar”, aldus Sonja De Becker. Hagelverzekeringen bestaan al, maar het systeem moet uitgebreid kunnen worden. Boerenbond kijkt daarvoor naar de Vlaamse overheid. Die zou de premies voor dergelijke verzekeringen financieel moeten ondersteunen. “Pijler 2 voorziet al in die mogelijkheid, maar er is gewoon nog geen Vlaams subsidiereglement om dat te realiseren”, gaf mevrouw De Becker een voorzet. Er is overleg met de Vlaamse administratie om hier snel werk van te maken. Volgend voorjaar zou er al een systeem op poten moeten staan. Met een premiesubsidie zou er meer vraag bij boeren kunnen onststaan, wat op zijn beurt een hefboom kan zijn om aanbieders te lokken en een markt te creëren.

Daarnaast wil de syndicale organisatie dat de overheid een deel van het risico voor de verzekeraars inperkt als herverzekeraar. Dat wil zeggen dat als de schade een bepaald niveau overschrijdt de overheid toch tussenkomt. De overheid vervult die rol al bij bijvoorbeeld brandverzekeringen voor particulieren in het geval van orkanen of aardbevingen.

Boerenbond blijft het rampenfonds als essentieel onderdeel zien. “Het rampenfonds kan herverzekeren of de premie ondersteunen. Daarnaast zullen er altijd een aantal risico’s blijven die nooit verzekerd zullen kunnen worden.”

Naast verzekeringen ziet ze onder meer ook contractualisering/termijnmarkten, diversificatie (ook in exportbestemmingen), en een aantal fiscale instrumenten (zoals het boekhoudkundig spreiden over meerdere jaren van winst en verlies) als instrumenten om prijsvolatiliteit in de toekomst beter de baas te kunnen.

IDC