Nederlandse verkiezingen: nek-aan-nekrace tussen D66 en PVV, boerenpartij BBB gehalveerd
De Nederlandse parlementsverkiezingen zijn uitgedraaid op een nek-aan-nekrace tussen het links-liberale D66 van Rob Jetten en de uiterst rechtse PVV van Geert Wilders. Momenteel is het nog niet duidelijk wie de grootste partij zal worden. De populistische BoerBurgerBeweging (BBB) wordt zo goed als gehalveerd en valt terug van 7 naar 4 zetels.
Onze noorderburen trokken op woensdag 29 oktober naar de stembus voor vervroegde parlementsverkiezingen, na de exit van Geert Wilders uit de regering van premier Dick Schoof. Meteen na de sluiting van de stembureaus om 21 uur volgde een eerste exitpoll. Die voorspelde dat D66 nipt de grootste partij zou worden met 27 zetels, op de voet gevolgd door de PVV met 25 zetels.
Wie wordt de grootste partij?
Maar naarmate het aantal getelde stemmen binnenliep, werd het verschil kleiner en speelden D66 en de PVV haasje-over. Beide partijen kunnen momenteel rekenen op 26 zetels. Hoewel de PVV nog altijd de grootste partij kan worden, noemde Geert Wilders de uitslag “een fors verlies”. Terecht, want bij de vorige verkiezingen haalde zijn partij nog 37 zetels.
D66 ligt na de voorlopige uitslag in de hoofdstad Amsterdam bijna 15.000 stemmen voor op de PVV. De definitieve resultaten uit Amsterdam worden pas vrijdagavond verwacht. Ook de 136.272 briefstemmen uit het buitenland kunnen nog invloed hebben. De uitslag daarvan wordt pas dinsdag officieel vastgesteld.
“Jetten is alles wat vorige regering niet was”
Volgens VRT NWS-journalist Jeroen Reygaert groeide D66-leider Rob Jetten tijdens de verkiezingscampagne. “Hij had een positieve boodschap en had er zin in. Hij maakte er ook een soort tweestrijd van met Wilders: ‘Ik ben het positieve verhaal versus Wilders is het verhaal van afbraak’.
Rob Jetten gaat al lang mee in de Nederlandse politiek. Onlangs nam hij deel aan het ook in Nederland populaire tv-programma ‘De slimste mens ter wereld’, waar de kijkers hem ook als mens leerden kennen. “Zijn succes is een combinatie van bloedvorm tijdens de campagne, die positieve boodschap en ‘De slimste mens ter wereld’. En hij is jong, dynamisch. Nederland snakt gewoon naar iets anders en hij is alles wat de vorige regering niet was”, aldus Reygaert.
Boerenpartij BBB verloor fors
De populistische Boeren-Burgerbeweging (BBB), die in de ontslagnemende regering met Femke Wiersma de minister van Landbouw leverde, kon niet bevestigen en zakt van 7 naar 4 zetels. Ze blijft echter de tweede grootste partij in de Senaat, na GroenLinks-PvdA. Hoewel de BBB kiezers van de PVV en NSC – Nieuw Sociaal Contract, de gewezen regeringspartij van Pieter Omtzigt die net als haar oprichter geheel uit de Tweede Kamer verdween – naar zich toe wist te trekken, bleven veel kiezers die in 2023 op de BBB hadden gestemd thuis. Ook verloor de partij stemmen aan VVD, D66 en het populistisch-rechtse JA21.
In een eerste reactie noemde BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas de verkiezingsuitslag ‘waardeloos’. “Het doet veel pijn. We weten hoeveel mensen zich hebben ingezet om de BBB groot te houden. Maar de BBB is geen eendagsvlieg. Dat hebben we bewezen. Door hard te werken, hebben we een vaste plek in de Nederlandse politiek verworven.”
De BBB-leider zegt met 4 zetels nog altijd een stevige fractie over te houden in de Tweede Kamer. “Wij zijn mensen die snappen dat politiek tijd kost. Het is geen sprint, maar een marathon.”
In de komende formatie zal BBB blijven meewerken aan oplossingen. “Maar ons past bescheidenheid. We houden onze rug recht en blijven opkomen voor boeren en vissers, het platteland en de Nederlandse culturele waarden en normen”, benadrukt Van der Plas.
NSC van de kaart geveegd
Regeringspartij Nieuw Sociaal Contract (NSC) werd van de kaart geveegd. De partij van Pieter Omtzigt, die bij de vorige verkiezingen nog 20 zetels haalde, eindigt nu op 0 zetels. Het christendemocratische CDA won stevig, terwijl de liberale partij VVD kon standhouden.
Nederlandse expert landbouwbeleid ziet 5 tendensen
Jeroen Candel is een expert landbouwbeleid bij de WUR (Wageningen University & Research). Vanuit het perspectief van landbouw en voedselsystemen ziet hij 5 grote tendensen die zich aftekenen in de verkiezingsuitslag.
1. Het klimaatsceptische blok blijft sterk.
Hoewel Wilders’ PVV veel zetels verloor, zijn partijen die klimaat- en milieuproblemen ontkennen of bagatelliseren nog steeds goed voor bijna een derde van de Kamer. Verschillende andere radicaal-rechtse partijen presteerden goed.
2. Milieuvriendelijke partijen hadden het moeilijk.
De traditioneel groene en progressieve partijen hadden een zware nacht. De GroenLinks-PvdA-alliantie van gewezen Eurocommissaris Frans Timmermans verloor 5 zetels (van 25 naar 20), eindigt op een teleurstellende vierde plaats en links is over het algemeen zwakker dan ooit.
GroenLinks-PvdA kiest op maandag 3 november een nieuwe partijleider, nadat Timmermans zich op woensdagavond 29 november terugtrok als voorzitter. Hij had gehoopt van GroenLinks-PvdA de grootste fractie in de Tweede Kamer te maken.
De Partij voor de Dieren wist stand te houden, maar blijft klein. D66 vormt een uitzondering: hoewel veel kiezers nog steeds sterk klimaatbewust zijn, legde de partij zelf minder nadruk op klimaat- en milieuthema’s dan bij eerdere verkiezingen. In plaats daarvan streefde ze ernaar meer gematigde kiezers aan te trekken.
3. Boerenpartij BBB verloor terrein.
Zie hierboven.
4. De rekenkunde van de coalitie lijkt complex.
De meest realistische optie voor de volgende coalitie lijkt momenteel D66–VVD–GroenLinks/PvdA–CDA. Deze combinatie zou echter geen Senaatsmeerderheid hebben en externe steun nodig hebben. Omdat de VVD voor de verkiezingen aangaf niet met GroenLinks/PvdA te willen regeren, zou het een hele ‘draai’ van die partij vereisen.
5. Beleidsrichting nog onzeker, maar kansen liggen voor het oprapen.
Of Nederland eindelijk de stikstofcrisis en de bredere landbouw- en milieucrisis kan aanpakken, hangt grotendeels af van de acceptatie van krachtiger en effectiever beleid door VVD en CDA. In hun verkiezingsprogramma’s wilden beide partijen vooralsnog niet verder gaan dan vrijwillige uitkoop van landbouwbedrijven. Vermits de woningcrisis een centraal thema was in de campagne – en stikstofregels een belangrijke belemmering vormen voor de bouw – kan er een nieuw momentum voor verandering ontstaan.
“De coalitiebesprekingen zullen waarschijnlijk tijd kosten. Maar één ding is zeker: het Nederlandse landbouw-, klimaat- en voedselbeleid staan – opnieuw – op een kruispunt”, aldus Candel.
Grillige kiezers
Bram Van Hecke, voorzitter van Jong cd&v en huidig kabinetsmedewerker van Vlaams landbouwminister Jo Brouns (cd&v), vindt dat de Nederlandse verkiezingsuitslag vooral de grilligheid van het electoraat bewijst. “De Nederlandse verkiezingen zijn zoals gewoonlijk bijzonder onvoorspelbaar en volledig gestuurd door de peilingen van de voorbije 2 weken. De bokkensprongen die de Nederlandse kiezer maakt zijn onnavolgbaar.” Volgens Van Hecke kan de Vlaamse politiek “niet bijzonder veel” leren uit de Nederlandse verkiezingen. “Partijen zullen allerlei conclusies trekken, maar de voornaamste moet zijn: zorg ervoor dat je de laatste 2 weken van de campagne fris bent”, schrijft hij op sociale media.
Hoe moet het nu verder?
Omdat de uitslag van de verkiezingen nog onduidelijk is, zal Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) pas op dinsdag 4 november de politieke leiders van de verschillende partijen ontvangen om een verkenner aan te duiden. Afhankelijk van wie de grootste partij wordt zal het initiatiefrecht bij Rob Jetten of Geert Wilders terechtkomen. Maar omdat de PVV door alle grote partijen wordt uitgesloten, lijkt D66 de aangewezen partij om de coalitievorming te gaan leiden en de premier te leveren.