Vleermuizen zijn geduchte jagers en daardoor een natuurlijk insecticide
In de kantoren van Natagora in Namen ontmoeten we Chloé Vescera. Zij behaalde een master in biologie van organismen en ecologie aan de ULiège en is verantwoordelijk voor Plecotus, de afdeling vleermuizen. In 2024 verdedigde ze een door het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (NFWO) gefinancierde thesis in het laboratorium voor conservatiegenetica onder leiding van Johan Michaux. Het doel was om de onderlinge verbanden tussen het voedingspatroon, het microbioom en de voortplantingscyclus bij 2 soorten vleermuizen te belichten: de ingekorven vleermuis (Myotis emarginatus) en de grote hoefijzerneus (Rhinolophus ferrumequinum).
Verband tussen vleermuizen en vee
Dankzij dit onderzoek realiseerde de wetenschapster zich dat er een nauw verband kon bestaan tussen vleermuizen en... vee. Ja, hoewel deze kleine gevleugelde beestjes sommigen misschien bang maken, kunnen jouw kuddes er juist hun voordeel uithalen.
Het begon allemaal toen ze het voedingspatroon van de ingekorven vleermuis bestudeerde. "Onderzoek toonde al aan dat dit een soort was die op boerderijen voortkwam.”
Er waren echter niet veel onderzoekers die gebruikmaakten van geavanceerde genetische hulpmiddelen, waaronder high-throughput sequencing. Dit zijn moderne methoden waarmee veel gegevens kunnen worden verzameld. Het doel was om de resultaten die tientallen jaren geleden waren verkregen, te verfijnen of te bevestigen.
Om dit te doen, ging Chloé Vescera naar broedkolonies van vleermuizen. Ze nam daarbij alle nodige voorzorgsmaatregelen, want laten we niet vergeten dat vleermuizen een beschermde diersoort zijn.
Na de voortplanting slaan vleermuizen het sperma van de mannetjes de hele winter op, om zichzelf na hun winterslaap te bevruchten, wanneer de omstandigheden optimaal zijn. In juni en juli is het tijd om te werpen: de vrouwtjes komen samen en voeden vervolgens hun jong op.
Sporen van vliegen en vee in hun guano
De taak van de wetenschapster was om hier kisten te plaatsen om de guano – de uitwerpselen – te verzamelen. Na de nacht was het tijd om de monsters te verzamelen en te onderzoeken.
"Door middel van genetische analyses heb ik kunnen vaststellen welke geleedpotigen door deze dieren worden opgegeten. Tegelijkertijd merkte ik dat er nogal wat soorten vliegen in de uitwerpselen zaten, zoals de stal- ofsteekvlieg", legt ze uit. Door haar onderzoek voort te zetten, slaagde ze er in om sporen van vliegen, en zelfs van vee, terug te vinden in de uitwerpselen van vleermuizen! Er was nog meer goed nieuws: in sommige mestmonsters zat ook DNA van culicoïden, kleine muggen die onder andere de blauwtongziekte overbrengen.
"Een vleermuis kan honderden, zelfs duizenden insecten en geleedpotigen in één nacht eten! Het effect op de veeteelt kan alleen maar positief zijn. Zonder vleermuizen zouden er zeker veel meer vliegen zijn. Het is een ongelooflijk natuurlijk insecticide. Naast het voorkomen van ziekten, dragen ze ook bij aan het welzijn van het vee, omdat de dieren minder last hebben van de insecten."
Stallen vormen een uitgebreid buffet voor deze kleine beestjes
In juli en augustus zijn boerderijen een ware voedselbron voor deze broedkolonies. Bovendien zijn ze niet kieskeurig: gangbare of biologische boerderijen, het maakt niet uit, zolang ze er maar voedsel vinden. Daarbij is de dichtheid van de veestapel niet belangrijk. "De vrouwtjes trekken naar deze plaatsen om te eten. Voortplanting, het zogen en grootbrengen van jongen... is een zeer energie-intensieve periode. In dit kader geven ze de voorkeur geven aan een aantal ‘jachtgebieden’ waarvan ze weten dat ze daar een uiterst overvloedige voedselbron zullen vinden. Ze kunnen zelfs besluiten om een grotere afstand af te leggen vanaf hun kolonie om voldoende voedsel beschikbaar te hebben”, vertelt Chloé.
Het proefschrift van Chloé Vescera is niet het enige onderzoek dat een verband legt tussen deze dieren. Plecotus heeft tussen 2021 en 2024 een uitgebreid project uitgevoerd naar de aanwezigheid van vleermuizen op boerderijen. Dankzij de inzet van talrijke vrijwilligers heeft Natagora hun gedrag kunnen analyseren in 79 stallen verspreid over de provincies Luik, Namen, Luxemburg en Henegouwen. Uit dit nauwgezette onderzoek is gebleken dat vrijwel alle onderzochte veestallen jachtgebieden zijn voor vleermuizen en dat ze door minstens 13 verschillende soorten worden bezocht.
In plaats van ze uit de veestallen te verjagen, kunnen we ze volgens deze wetenschappers vanaf nu dus beter hartelijk verwelkomen.
Hoe maak je jouw boerderij aantrekkelijk voor vleermuizen?
Hoewel vleermuiskolonies in onze contreien zich eerder vormen in zolders van kapellen, kastelen en andere oude gebouwen, kunnen er verschillende zaken worden gedaan om ze ook naar boerderijen te lokken.
Uiteraard moeten de deuren van de stallen voldoende openstaan, zodat ze gemakkelijk naar binnen kunnen. Daarnaast moet verlichting worden vermeden, zelfs in de buurt van doorgangen, omdat ze gevoelig zijn voor licht. Hagen, vijvers en andere natuurlijke rustpunten zijn ook gunstig voor vleermuizen, temeer omdat de meeste soorten het oversteken van grote open vlaktes vermijden. Bovendien kunnen ze daar voedsel vinden.
Ten slotte pleit Natagora, net als andere organisaties, voor een verstandig gebruik van middelen om parasieten te bestrijden bij vee. De residuen daarvan komen terecht in de uitwerpselen en kunnen inderdaad giftig zijn voor insecten en hun natuurlijke vijanden, zoals vleermuizen. Vleermuizen zijn onmisbare dieren, die we moeten beschermen om ze bij het vallen van de avond te kunnen blijven zien vliegen.