Waakzaamheid blijft geboden door (inter)nationale gezondheidssituatie
Een aantal dierziekten belagen de veehouderij in België of dreigen in de (nabije) toekomst voor hinder te zorgen. Het FAVV overliep op 13 november samen met dierenartsen de belangrijkste dierziekten en riep op tot waakzaamheid.
Paul De Winter van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) gaf op 13 november een overzicht van een aantal dierziekten ‘die aanwezig zijn in België of die op onze deur kloppen’. Daarbij blikte hij terug op de voorbije jaren en maakte hij voor de aanwezige dierenartsen een inschatting van het risico van deze ziekten voor de landbouwsector in België.
Mond-en-klauwzeer (MKZ)
Het jaar opende met een uitbraak van mond-en-klauwzeer op een beslag met 14 runderen nabij de Duitse hoofdstad Berlijn. Gelukkig was dat niet in een regio met veel rundvee. Zoals gewoonlijk heeft de Duitse overheid een aantal maatregelen genomen om het risico op verspreiding te verminderen. Alle runderen, varkens en kleine herkauwers binnen een straal van 1 km van het getroffen beslag werden geruimd. Het handelsverkeer naar andere Europese lidstaten en enkele andere landen werd stopgezet, en het vervoer van evenhoevige dieren en daarvan afgeleide producten werd beperkt.
Mond-en-klauwzeer (MKZ) is een zeer besmettelijke ziekte die evenhoevige dieren zoals runderen, varkens, schapen en geiten aantast, aldus Diergezondheidszorg Vlaanderen (DGZ). “Het virus verspreidt zich door direct contact tussen dieren of indirect door besmet materiaal, zoals kledij, auto's, vrachtwagens en besmet vlees of melk.” Besmette dieren krijgen symptomen zoals blaren in de muil en aan de klauwen, waardoor ze minder trek hebben en kreupel lopen. Dit leidt tot productieverliezen en bij jonge dieren zelfs tot overlijdens.
“Gelukkig bleef het in Duitsland bij die ene uitbraak van MKZ, zodat het land op 15 april terug de MKZ-vrije toestand kon verkrijgen”, zegt De Winter. Daarvoor hoefde het land geen vaccinatie in te zetten.
In maart en april werd het drielandenpunt tussen Hongarije, Slovakije en Oostenrijk echter onverwacht getroffen door verschillende uitbraken. “Het begon begin maart in Hongarije met een vijftal uitbraken op enkele weken tijd.” Op 30 maart stak de dierziekte de grens met Slovakije over, waar in totaal 6 uitbraken van MKZ plaatsvonden. Beide landen herwonnen hun MKZ-vrije status op 5 juni, hoewel Slovakije daarvoor vaccinatie inzette op enkele contact- en buurtbedrijven. De Oostenrijkers sloten de Hongaars-Tsjechische grens en voerden de bewaking op, vooral in de bewakingszone die overlapte met hun grondgebied.
“Het MKZ-virus in deze landen was een ander type dan die van de uitbraak in Duitsland. Hoewel het ook om een type O ging, kon de stam geïdentificeerd worden als afkomstig uit Pakistan.” Het virus in Duitsland kwam daarentegen uit het Midden-Oosten.
Besmettelijke nodulaire dermatose
De vorige uitbraak van besmettelijke nodulaire dermatose (lumpy skin disease) in Europa was in 2019 in Montenegro, maar de dierziekte is sinds dit jaar terug aanwezig in een aantal Europese landen. Op 21 juni brak de ziekte uit in Italië. “De uitbraak van besmettelijke nodulaire dermatose is in dat land nog altijd niet onder controle. Eind oktober zijn er al 76 haarden genoteerd.” Haarden zijn uitbraken van het virus op een bedrijf. Sinds juni zijn er ook al 90 haarden vastgesteld in Frankrijk en sinds een eerste uitbraak op 4 oktober ook al 17 in Spanje.
Besmettelijke nodulaire dermatose treft vooral runderen en wordt verspreid door muggen. Het meest herkenbare symptoom zijn harde knobbeltjes op de huid en op het inwendige slijmvlies.
“Een uitbraak van besmettelijke nodulaire dermatose gaat gepaard met een aantal economische gevolgen.” De ziekte leidt niet alleen tot een terugval van de melkproductie bij de getroffen runderen en zelfs tot overlijdens, maar om de verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen worden om te beginnen alle runderen van het getroffen beslag geslacht en geruimd. Verder komen er ruime beperkingszones met beperkingen op de verplaatsingen van runderen en producten rondom de haard. Binnen een straal van 20 km rondom de haard worden alle beslagen onderzocht, binnen een straal van 50 km wordt een selectie gemaakt van te onderzoeken bedrijven om de verdere verspreiding van de ziekte in kaart te brengen. “Ondertussen is er uit die zones geen handelsverkeer meer mogelijk naar de andere lidstaten en naar sommige derde landen. Vaccinatie is wel mogelijk, maar onder strikte voorwaarden die goedgekeurd moeten worden door de Europese Commissie.”
Pest van de kleine herkauwers (PKH)
“Ook de pest van de kleine herkauwers is geen nieuwe ziekte in Europa”, zegt De Winter. “Dit jaar zagen we een duidelijke afname van het aantal haarden in de EU, maar toch een toename in de Balkan.” Albanië werd getroffen door 14 uitbraken, Hongarije door 3 en Kosovo door 2 haarden. Een eerste haard werd in maart vastgesteld in Roemenië. Griekenland bleef (voorlopig) gespaard van PKH.
De pest van de kleine herkauwers verspreidt zich via rechtstreekse nauwe contacten, zeker in afgesloten ruimtes. De ziekte is zeer dodelijk. De meest acute vorm van PKH is altijd dodelijk voor jonge dieren en in tot 80% van de gevallen bij volwassen geiten en schapen. De meest herkenbare symptomen van PKH zijn plotselinge koorts en griepachtige symptomen, zoals een verstopping van de slijmvliezen met neus- en oogafscheiding.
“Zoals voor veel ziektes het geval is, is PKH enzoötisch aanwezig in Turkije.” Dat betekent dat de ziekte zich hardnekkig heeft verankerd in het land en continu aanwezig is daar. “Gelet op de nabijheid van het land bij de Europese Unie, is er altijd een kans op verdere verspreiding van PKH.”
Schapen- en geitenpokken
Schapen- en geitenpokken zijn opgedoken in de Balkan en in Bulgarije (178 uitbraken) op 15 september 2023 en in Griekenland op 23 oktober 2023. “Deze toename in Griekenland is vooral te wijten aan de hoge densiteit van de veestapel, aan het illegale verkeer van de dieren en aan het gebrek aan bioveiligheidsmaatregelen.”
Er zijn geen haarden in Spanje, maar wel 23 in Roemenië. Het merendeel daarvan heeft echter betrekking op niet-professionele veehouderijen, weet het FAVV. Verder zijn er 2 haarden in Servië en is de ziekte enzoötisch in Turkije.
Dieren besmetten elkaar met schapen- en geitenpokken via direct contact (mest, speeksel, neusuitvloeiingen en huidschilfers) en onrechtstreeks via bijvoorbeeld het strooisel. Hoe dodelijk de ziekte is, is afhankelijk van hoeveel resistentie de dieren ertegen hebben opgebouwd. In regio’s waar de ziekte enzoötisch is of vaker voorkomt, ligt de mortaliteit dus lager. De ziekte herken je aan de kleine, rode vlekjes die een van de symptomen zijn.
Afrikaanse varkenspest (AVP)
De Afrikaanse varkenspest is een zeer besmettelijke virusziekte en veroorzaakt ernstige symptomen (hoge koorts, gebrekkige eetlust, lethargie en slapte) en veel sterfte, aldus het FAVV. Tot 90% van de getroffen dieren sterft na een korte ziekteperiode.
België werd voor het laatst getroffen door Afrikaanse varkenspest in 2018. Ook al waren het enkel wilde zwijnen die besmet raakten, toch stelden maar liefst 29 landen beperkingen in voor de handel van Belgisch varkensvlees naar hun grondgebied. Zo’n 70% van de Belgische exportmarkt buiten de EU viel toen weg. Nog altijd zijn niet alle embargo’s opgeheven.
De economische gevolgen van een uitbraak van AVP zijn dus groot. Vorig jaar werden er al besmettingen van AVP vastgesteld in de ruime regio rond Frankfurt. Op 24 juni is er voor het eerst een besmetting bij everzwijnen ontdekt in Noordrijn-Westfalen, op 200 km van de Belgische grens.
“Het is dus zeker niet overdreven om te stellen dat de Afrikaanse varkenspest stilaan steeds dichterbij komt. Waakzaamheid is en blijft geboden, ook bij ons.” De ziekte verspreidt zich door rondtrekkende everzwijnen en via sprongen door menselijke activiteiten zoals de jacht. In oktober riep het FAVV jagers nog op om extra waakzaam te zijn en om bijvoorbeeld niet te jagen in risicogebieden zoals Duitsland, Italië, Griekenland en Oost-Europa.
Blauwtong
Veel is al gezegd en geschreven over de verplichte vaccinatiecampagne tegen blauwtong dit jaar. “Dankzij de vaccinatiecampagne was het eigenlijk een vrij rustig blauwtongseizoen in België.” In tegenstelling tot in 2024, toen ons land getroffen werd door een zware uitbraak van blauwtong.
Eind september zijn er toch gevallen van blauwtong serotype 8 vastgesteld in België. Het gaat om besmettingen bij jonge runderen in 2 veebedrijven in de provincies Luik en Namen. Ons land is dus nog altijd niet volledig ziektevrij, wat aanzienlijke gevolgen heeft voor het commerciële verkeer van runderen. Zo kunnen blauwtongvrije landen eisen dat enkel gevaccineerde dieren op hun grondgebied toegelaten worden.
Omdat de vaccins dieren niet alleen beschermen tegen besmetting, maar ook symptomen onderdrukken als de dieren alsnog besmet raken, blijven eventuele uitbraken wellicht onder de radar. Een screening in de komende wintermaanden met PCR-testen zal uitmaken hoe breed verspreid blauwtong dit jaar was.
Blauwtong treft herkauwers zoals runderen, schapen en geiten. Knijten dragen de ziekte over van dier tot dier. Aangezien deze vooral actief zijn in de zomer en de vroege herfst, kent blauwtong in ons land een zeer seizoensgebonden verloop, aldus het FAVV. Symptomen zijn onder andere koorts, ontstekingen en blaasjes rond de mond, en een gezwollen en soms blauwe tong. Vooral schapen krijgen het harder te verduren door blauwtong en sterven aan de ziekte. Het belangrijkste productiegevolg bij runderen zijn vooral abortussen en kalveren geboren met afwijkingen, een effect van de uitbraak in 2024 dat tot ver in 2025 nazinderde voor rundveehouders.
Westnijlkoorts
Westnijlkoorts is een virale zoönose die culexen, zoals de gewone steekmug, overdragen tussen vogels (vooral roofvogels en kraaien) “Paarden en mensen kunnen ook accidenteel besmet raken, maar zij geven de besmetting niet opnieuw door. Voor de verspreiding van het virus is het een doodlopend straatje, het echte virusreservoir zit bij vogels.”
Bij een beperkt aantal besmette individuen – 10% van de mensen en 20% van de paardachtigen – worden wel griepachtige symptomen vastgesteld. “Dit kan aanleiding geven tot ernstige ziekte, zelfs overlijdens.
België houdt westnijlkoorts al een aantal jaren in de gaten in het kader van een Europees bewakingsprogramma, maar tot dit jaar werd de ziekte nog niet teruggevonden in ons land. In augustus zijn echter de eerste gevallen in België vastgesteld bij kauwen en bij een kraai.
“Westnijlkoorts is in 2025 in 10 Europese landen vastgesteld, waarvan 652 gevallen bij mensen in 9 daarvan. Het Voedselagentschap raadt dan ook aan om paarden voor de volgende lente te vaccineren.” Er zijn 2 vaccins tegen westnijlkoorts beschikbaar in België.
Epizoötische hemorragische ziekte (EHD)
Net zoals tegen blauwtong was er dit jaar ook een verplichte vaccinatiecampagne tegen de epizoötische hemorragische ziekte bij runderen. EHD wordt net zoals blauwtong verspreid door knijten en leidt tot symptomen zoals koorts, een daling van de melkproductie, verminderde voederopname en een ontsteking van het mondslijmvlies.
Sinds 2022 is EHD in Europa. Ons land werd begin april kort opgeschrikt toen een rund ingevoerd vanuit Frankrijk positief testte op EHD. “De 2 andere runderen uit dezelfde ingevoerde partij testten gelukkig negatief.”
Voorlopig blijft België dus gespaard van EHD en zijn er geen gevallen gemeld aan de Frans-Belgische grens. “Maar die toestand kan uiteraard snel wijzigen.” Waakzaamheid blijft geboden.
Vogelgriep (Hoogpathogene aviaire influenza)
“In het begin van het jaar, tijdens het winterseizoen, hebben we een aantal gevallen van vogelgriep gehad.” Zo waren er eind januari en begin februari 5 haarden in Luik gelinkt aan een evenement voor neerhofdieren te Battice. Verder was er een haard in maart bij een pluimveehouder in Stekene en waren er 2 haarden in februari bij pluimveehouders in Sint-Gillis-Waas.
“Op een van die haarden in Sint-Gillis-Waas raakten 2 katten op het erf van de pluimveehouder besmet met aviaire influenza.” Vogelgriep maakt soms de sprong naar zoogdieren, omdat het zo massaal circuleert (zie verder). In de Verenigde Staten woedt bijvoorbeeld al een variant van vogelgriep rond bij runderen. Dat gebeurt vooralsnog niet in België, maar het FAVV waarschuwt dat het risico bestaat dat vogelgriep de sprong opnieuw maakt naar zoogdieren. Veehouders en dierenartsen houden het best in het oog.
Na een relatief rustig voorjaar en een rustige zomer voor vogelgriep, kunnen we volgens De Winter een zeer woelig winterseizoen verwachten. In oktober zijn er in ons land al verschillende haarden vastgesteld, bijvoorbeeld een haard bij een pluimveehouder in Houthulst en een bij een collega in Ravels. In ons land werden ook al een 60-tal wilde vogels positief getest op vogelgriep, meldde het FAVV 13 november. “We zien ook dat het aantal besmettingen de afgelopen dagen en weken toeneemt”, zei woordvoerder Hélène Bonte. Het huidige H5N1-vogelgriepvirus is enzoötisch in de Belgische wilde vogelpopulaties, zegt Pieter Depoorter van het FAVV. Andere landen in Europa zien aan het begin van het winterseizoen een toename van het aantal gevallen bij pluimvee en in gevangenschap levende vogels.
“Het risico op vogelgriep neemt toe in Europa”, aldus het FAVV. “Versterkte preventie en bioveiligheidsmaatregelen voor pluimvee gelden dan ook in verschillende landen.” België schroef op 23 oktober de maatregelen tegen vogelgriep op. Er geldt nu een ophok- en afschermplicht, pluimvee en vogels moeten binnen gedrenkt en gevoederd worden en er is een verbod op het gebruik van onbehandeld oppervlaktewater.
Die maatregelen zijn een absolute noodzaak. De voorbije 5 jaar zijn er al 1.853.869 stuks pluimvee geslacht door uitbraken van vogelgriep, al dan niet preventief.
Rundertuberculose
“Het is lang rustig gebleven op het vlak van rundertuberculose, maar op 22 oktober hebben we dan toch een eerste haard gehad dit jaar.” Het besmette rund was geboren op het getroffen beslag in 2017, kreeg 4 kalvingen en werd geslacht in september.
Toen de besmetting met rundertuberculose werd opgemerkt, werd het hele karkas in beslag genomen. “Zoals gewoonlijk zijn er nog een aantal bijkomende onderzoeken lopende op het beslag van herkomst en op een aantal contactbedrijven, maar daar kan ik voorlopig nog niets over zeggen, de onderzoeken zijn nog lopende.”
Typische symptomen zijn chronisch hoesten en vermageren. Rundertuberculose tast vooral de longen van runderen aan.
