Bemiddelaar en Vlaams opdrachthouder in de PFOS-zaak van 3M, Karl Vrancken, geeft aan dat het chemiebedrijf een budget heeft vrijgemaakt om tegemoetkomingen te financieren aan landbouwers die impact van de maatregelen in de nasleep van de PFAS-verontreiniging ondervinden. Er is geen geografische perimeter ingesteld, maar in de eerste plaats gaat dit voor landbouwers in de regio rond Zwijndrecht. In de periode van 24 januari tot 14 februari kunnen zij een tegemoetkoming aanvragen. Verwacht wordt om de getroffenen tegen eind maart te vergoeden.
No regret-maatregelen
No regret-maatregelen zijn conservatieve adviezen uit voorzorgsprincipe, die van toepassing zijn op de nabije omgeving waar een verontreiniging met PFAS werd vastgesteld. Hierdoor lijden landbouwers verlies doordat ze bijvoorbeeld geen grondwater meer kunnen gebruiken, maar moeten overschakelen op leidingwater.
Ook andere operationele kosten, inkomensverlies en omzetdaling kunnen in rekening gebracht worden, net als een stopzetting van het bedrijf. Experten van het Departement Landbouw en Visserij zullen de aanvragen beoordelen.
Inkomstenverlies
Het verlies aan inkomsten en de omzetdaling blijkt behoorlijk zwaar om dragen. Tijdens het persmoment gaf fruitteler Frans Verhelst aan door de hele zaak enorm inkomstenverlies te hebben. “Analyses wezen uit dat er geen schadelijke stoffen in mijn fruit zit, toch vertrouwt de consument het niet en komt hij merkelijk minder in onze hoevewinkel kopen”, legde Frans Verhelst ons uit. Afhankelijk van hoe het onderwerp in de algemene media leeft, ziet hij een invloed op zijn afzet via de hoevewinkel. Bijna daags na het uitbreken van het 3M-schandaal zag hij zijn omzet met 90% dalen, ondertussen herstelde dat zich ietwat. Maar 20 à 25% van de oorspronkelijke omzet is onvoldoende om rendabel een hoevewinkel met verse producten uit te baten. “De steun die 3M nu geeft is welkom, maar blijft niet duren”, redeneert een nuchtere Frans. “Dit schandaal stopt niet bij de uitbetaling, maar dragen wij nog jaren mee.” Hij denkt er zelfs aan om in de toekomst te stoppen met de verkoop via de korte keten omdat het absoluut niet rendabel meer is.
Een gelijkaardig verhaal hoorden we bij bioboer Rudi Hennissen uit de buurgemeente Melsele. Ook hij geeft aan dat zijn groenten en grondwater vrij zijn van PFOS/PFAS. Toch kelderde de afzet volledig bijna dag op dag. Een levenswerk dat gedurende 20 jaar is opgebouwd valt nagenoeg in duigen. Ook Rudi ziet de toekomst donker in en denkt aan stoppen.
Billijke regeling
Om de getroffen land- en tuinbouwers schadeloos te stellen, werkte het Steunpunt Korte Keten samen met de Vlaamse overheid, met het bedrijf 3M en met landbouworganisaties (Boerenbond, ABS, Bioforum), aan een billijke regeling. De tegemoetkoming zou de meest acute noden zo snel mogelijk moeten lenigen. Het Steunpunt is tevreden met de regeling zoals die werd bekendgemaakt.
Het Steunpunt Korte Keten begeleidt al 20 jaar korte keten landbouwers en behartigt de belangen van deze specifieke sector. Het stelde zijn expertise ter beschikking om een doeltreffende vragenlijst op te helpen stellen, in het kader van het uitwerken van deze tegemoetkoming. Want heel wat van de getroffen landbouwers rondom 3M zijn actief in de korte keten. De vragenlijst zal de opgelopen schade door omzetdaling en teloorgegane investeringen registreren.
Schrijnende verhalen
De landbouwers in de regio rond de 3M-site in Zwijndrecht krijgen vanaf 24 januari 3 weken de tijd om een aanvraag tot tegemoetkoming in te dienen. Het Steunpunt zal hen daarbij persoonlijk en gratis begeleiden en richt daarvoor een speciale helpdesk in.
“De verhalen die wij beluisteren zijn des te schrijnender”, zegt Ann Detelder, coördinator van het Steunpunt Korte Keten, “omdat de rechtstreekse verkoop door de boer net in de lift zat, omwille van de pandemie en de veranderende tijdsgeest. Het gaat hier net om een duurzame en toekomstgerichte sector.”
Een leghennenbedrijf moest de stallen sluiten omdat er voor de eieren geen markt meer is. Hierdoor mist het maandelijks een omzet van meer dan 2.000 euro terwijl de afbetalingen van meer dan 600 euro blijven lopen. Het PFOS-schandaal is een ernstige tegenvaller voor minstens 70 korte keten bedrijven in de omgeving van 3M. Een biolandbouwbedrijf moest het opgeven omdat het vreest zijn boodschap door de vervuiling niet meer te kunnen waarmaken.
Imago gekelderd
Ann Detelder: “De imagoschade is niet te becijferen. Telkens de vervuiling in het nieuws komt zien de korte keten boeren hun verkoop kelderen. De consument is het vertrouwen kwijt terwijl de landbouwer geen enkele schuld treft.”
Ook het toekomstperspectief is onzeker. De resultaten van de grondanalyses zijn pas binnen enkele maanden gekend. “Maar wat als deze negatief blijken? Hoe het dan verder moet is helemaal niet duidelijk. Dit vooruitzicht hangt als een donkere wolk boven het hoofd van deze gedreven ondernemers. Wat zijn hun gronden nog waard?”
Voorlopige tegemoetkoming, geen schikking
Bemiddelaar Vrancken benadrukt dat de financiële compensatie die 3M wilt uitbetalen, niet gezien mag worden als één of andere vorm van ‘schikking’. Als de landbouwer een financiële tegemoetkoming van 3M aanvaardt, doet hij geen afstand van enig recht tot latere schadevergoeding. Op korte termijn heeft hij zo een oplossing voor de geleden schade uit de no regret-maatregelen.
