Aanpak wolvenschadepreventie in Duitsland
In het kader van het demonstratieproject ‘Hoed U voor de wolf’, dat einde 2022 afliep, hadden we de mogelijkheid om in de loop van november een viertal ‘grote’ schapen- en veebedrijven te bezoeken in Duitsland, 3 daarvan waren gelegen in Nedersaksen en één in Noordrijn-Westfalen. In Nedersaksen zijn er 43 wolvenroedels gevestigd, elk met een tiental wolven.
Net zoals bij ons geniet de wolf ook in Duitsland een absolute bescherming (EU-regeling).
De wolf in Duitsland
De wolven zijn Duitsland via Polen binnengekomen en na de val van het IJzeren Gordijn in 1989 lag ook de weg voor de wolf open om zich vanuit het voormalige Oost-Duitsland te gaan verspreiden over gans Duitsland en verder naar Nederland en België. De evolutie van de jongste 20 jaar wordt in de grafiek op deze bladzijde weergegeven.
We zien als het ware een exponentiële groei, met jaar na jaar een toename van ruim 20 tot 30% wolven, tot meer dan 200 wolventerritoria op heden. Daarvan zijn er meer dan 160 gevestigde roedels en ongeveer 30 paren, die ook vestigingsplannen hebben. Als er gemiddeld per roedel 6 à 8 wolven zijn, dan kan men snel zien dat er in Duitsland al meer dan 1.000 wolven rondlopen. In Frankrijk wordt over een periode van 30 jaar een groei van 20% per jaar van het aantal wolven vastgesteld. De fundamentele vraag is: is dit op langere termijn nog houdbaar en maatschappelijk verdedigbaar?
Uit deze bevindingen kunnen we trouwens ook voor Vlaanderen projecties gaan maken naar de toekomst om te weten wat de veehouderij nog te wachten staat, als er niet ingegrepen wordt of kan worden. Gelukkig begint Europa zich te beraden omtrent de absolute beschermingsstatus van de wolf.
Belangrijk voor Duitsland is dat de regelingen qua reglementering en ook qua vergoedingen voor schade en preventie per deelstaat vastgelegd worden en onderling verschillend zijn. We komen hier verder op terug. Al deze info wordt voor Duitsland, ook per deelstaat, samengevat op de website van het ‘Bundeszentrum Weidetiere und Wolf (BZWW)’
Bezoek bedrijf aan de Wezer
Het eerste bezochte bedrijf ligt aan de Wezer, heeft 850 ooien en doet aan dijkbegrazing. De afsluitingen zijn wolfwerend, met elektrische draden tot 1.20 m, maar toch werden hier op één nacht 34 dieren gedood. Nu combineert het bedrijf elektrische afsluitingen met per kudde minstens 2 Kangal-kuddebeschermhonden. Er zijn in totaal 12 Kangal-honden op dit bedrijf. Zowel de kosten voor de wolfwerende afsluitingen (30 km) als de ruime stal worden hier door het ‘Dijkenverband’ bekostigd. Er zijn in de regio 3 roedels actief.
Bezoek bedrijf in Scheessel
Het tweede schapenbedrijf bevindt zich in Scheessel. Er zijn 1.000 moederdieren van een landras, de kuddes grazen over een afstand van 20 km in de omgeving en er zijn in de regio 7 of 8 roedels actief. Er wordt al 10 jaar met Kangal-honden gewerkt. Normaal worden 2 honden per kudde geplaatst, bij grote kuddes zijn er 3 of 4 honden. De herderin is actief bij een van de certificeringssystemen voor kuddebeschermhonden (zie verder). “Honden horen of er stroom op de draad zit, geldt dit ook voor de wolf? De wolf komt meestal vooraf observeren”, zegt zij.
Bezoek bedrijf Mecklenburg
We bezochten ook een groot veebedrijf, waar de volgende dieren aanwezig waren: 4.000 ooien, 300 koeien, naast ook waterbuffels, gespreid over 3 bedrijven. Het bedrijf dat wij bezochten is omringd door dijken, gezien de Elbe geregeld 2.000 ha rondom overstroomt (2002, 2006, 2011). Het bedrijf bevindt zich op 1 km van voormalig Oost-Duitsland (Mecklenburg).
De terreinen bevinden zich in een straal van 60 km, hier zijn 4 à 5 roedels actief. Er is één roedel die een (beperkte) zone van 20 op 5 km (= 100km²) bestrijkt en die problemen geeft. Er zijn tot hiertoe 2 probleemwolven afgeschoten. In 2006 verscheen hier de eerste wolf, nu zijn er 5 roedels. 3 roedels daarvan zijn oke; elke roedel heeft een eigen karakter. In één roedel zijn er tot 18 wolven geteld. Naarmate er zich meer roedels vestigen, wordt het actiegebied per roedel kleiner, en dus wordt de druk op veebedrijven groter.
De wolven pakken naast schapen ook koeien, wilde varkens en ook groot wild. Door de wolvendruk gaat het wild zich meer groeperen, men ziet hetzelfde bij de koeien. De meeste schade gebeurt vanaf september. Om de kuddes te beschermen zet het bedrijf honden in. Er zijn al diverse rassen geprobeerd: Canadese, Anatolische, veel Kangal-honden, Kaukasische honden, Kuvash en de Pyreneese Berghond. Naast honden worden hier bij kuddes soms ook ezels ingezet en jakken. We zien onder andere een kudde waar 3 ezels bijlopen.
Volgens de uitbater van dit bedrijf zijn de wolven die in België arriveren eigenlijk in Duitsland opgeleid binnen hun roedel en brengen zij dus het daar aangeleerde gedrag mee. “De wolf is zeer intelligent , soms bijt hij een schaap niet dood, maar prikt via de halsbeet een klein gaatje in de slagader, zodat het dier nog enkele dagen blijft leven met beperkt bloedverlies. Zo verzwakt het en is het enkele dagen later een prooi voor de wolf. Wij moeten zelf bepalen welke wolven wij willen. Deze die we niet wensen omwille van (te veel) schade, dienen afgeschoten te worden”, stelt hij.
De uitbater vertelde ook dat tegen het besluit tot afschot in Duitsland door de groene jongens beroep wordt aangetekend bij de rechtbank en dat zij daar nogal eens gelijk krijgen. “Innovatieve aanpak om wolven te verjagen, bijvoorbeeld door Ultrason en dergelijke, werkt een tijdje, maar de wolf wordt eraan gewoon en negeert dit in een volgende fase. Wolven die honger hebben, gaan overal door. Herders en jagers waren vroeger vijanden, nu zijn het bondgenoten; de jager moet ervoor zorgen dat er voldoende wild aanwezig blijft , zodat de wolven geen kuddes aanvallen.”
Volgens de uitbater verdwijnen de hobby-schapenhouders door de wolvendruk. De wolf jaagt volgens hem in eerste orde op wild en dit doet dan de biodiversiteit in een regio veranderen.
“Toen de wolven uit Polen Oost-Duitsland binnenkwamen, was de bevolking onder invloed van het regime gelaten, en hebben ze ten aanzien van de wolf geen normen gesteld, maar hem laten betijen. Zolang er in West-Duitsland geen wolven waren, was de publieke opinie positief. Het is aan de schapenhouder nu om te tonen wat door de beugel kan en wat niet”, stelde hij nog.
Voor certificering van honden wordt hier richting Brandenburg gekeken. Het systeem is nog niet bedrijfsklaar, dixit de herder.
Bezoek bedrijf Noordrijn -Westfalen
Het vierde bedrijf dat we bezochten, heeft 400 heideschapen. Deze zijn niet zo groot van gestalte en de lammeren worden pas op 17 à 18 maanden geslacht; hun karkasgewicht is 16 à 20 kg. Één lam per worp is gewenst; daarom worden de ooien in de dektijd soms aan een vermageringskuur onderworpen. Van december tot april zijn de dieren opgestald. De geboorteperiode is maart.
Het bedrijf had in eerste orde geen last van wolven, maar wel sinds 2010 van lynxen. Deze dieren doden dezelfde dieren als de wolf: zwijn, hert, ree en ook schapen. Een lynx is niet tegen te houden door een afsluiting, hij gaat overal over. Daarom werkt het bedrijf vanaf 2011 met kuddebeschermhonden. Een lynx doodt 1 dier en gaat zich dan vol eten aan de bil.
De jongste jaren zijn er ook wolven aangekomen, er zwerven een drietal eenzame wolven in de regio. Hier zijn er Pyreneese berghonden of Patous.
De eerste besluiten op basis van de bezoeken
Tijdens onze studiereis konden we 4 professionele bedrijven bezoeken met veel dieren, die grazen in diverse kuddes gespreid over een grote oppervlakte. Voor elk van deze bedrijven is de wolvendruk groot, op één bedrijf is er een bijkomend risico door aanvallen door de lynx.
Alle bedrijven hebben afsluitingen die wolfwerend zijn met elektrische stroom, maar daarnaast zijn ook op alle bedrijven kuddebeschermhonden aanwezig, minstens 2 per kudde. Een belangrijk besluit is dus dat, als de wolvendruk groot is, een combinatie van elektriciteit en honden een noodzaak is. Toch is er nog af en toe schade.
De normen die met een ‘wolfwerende afsluiting’ bedoeld worden, zijn niet eenduidig tussen de deelstaten. De tussenkomsten van de deelstaten voor preventiemaatregelen en honden (of/en aankoop/onderhoud) zijn bijvoorbeeld in Nedersaksen maximum 30.000 euro per bedrijf per jaar, en dus royaal te noemen. Hier worden 2 honden voor de eerste 100 ooien en vervolgens 1 hond per verdere 100 ooien gefinancierd op basis van prijsoffertes. Info per deelstaat is terug te vinden op www.herdenschutz.dvl.org/bundeszentrum-weidetiere-und-wolf.
Kuddebeschermhonden
Bijzondere aandacht ging tijdens ons bezoek naar de ervaringen met de kuddebeschermhonden. We zagen veel Kangal-honden en Pyreneese berghonden, maar ook andere rassen. Aan een goede kuddebeschermhond worden veel eisen gesteld: hij moet binnen de elektrische afsluiting blijven, hij moet dag en nacht kunnen samenleven met de schapen, met de andere beschermhonden, maar ook met de aanwezige herdershonden (bordercollies). Tegelijk mag hij niet agressief zijn ten opzichte van de mens, hetzij zijn eigenaar of de voorbijgaande wandelaar of fietser. Om dit allemaal in één dier te realiseren, is de opkweek zeer belangrijk en zijn er in Duitsland momenteel ook een viertal certificeringssystemen, om de capaciteiten van de honden te testen. Ook de financiering door de overheid is meestal aan een certificaat gekoppeld.
Om de puppy’s vanaf dag 1 een goede opleiding te geven, wordt aangeraden om ze in de schapenstal te laten geboren worden en om ze stap voor stap te laten wennen aan de schapen, aan de andere honden en aan de mens; tussentijds moeten ze ook de elektrische stroom leren respecteren. Ze kunnen later ook als puppy samen met hun ouders mee bij de kudde, maar pas op een leeftijd van 2 à 3 jaar zijn ze zelfstandig inzetbaar.
Certificering van kuddebeschermhonden
We konden ook kennismaken met een tweetal certificeringssystemen voor kuddebeschermhonden. Er zijn een aantal verschillende testpunten bij zo’n ‘Prüfung’. Eerst en vooral moet de algemene gezondheidstoestand van de hond beoordeeld worden. Dan wordt de hond alleen in zijn eigen kudde gebracht. Er moet worden nagekeken of de hond zijn terrein markeert en de interactie van de hond met de schapen moet ook beoordeeld worden.
Vervolgens moet ook de houding van de hond tegenover andere honden gecontoleerd worden. Men moet ook observeren wat de reactie van de hond is als men frontaal op de hond afgaat en hoe hij reageert als men terug weggaat. Ten slotte is het ook belangrijk om het gedrag van de hond te observeren als hij aan de leiband genomen wordt en hoe hij zich gedraagt als er een vreemde hond in de kudde gebracht wordt. Een hond die bijt, heeft geen toekomst.
De ‘prüfung’ (certificering) is in Duitsland in volle ontwikkeling, en wordt bijvoorbeeld in Nedersaksen als voorwaarde voor subsidiëring van de hondenaankoop vooropgesteld. De 2 systemen die ons werden toegelicht, liggen in dezelfde lijn, maar zelf certificeren en zelf honden kweken en verkopen zou naar ons gevoel het best losgekoppeld worden. Consensus omtrent één testmethodiek zou tevens een doel moeten zijn.
Als we ook in Vlaanderen de aankoop van kuddebeschermhonden willen steunen, is een kwaliteitslabel zeker op zijn plaats, gezien de hond moet leven binnen elektrische afsluitingen en moet kunnen omgaan met schapen, met andere kuddebeschermhonden, met kuddehoedehonden (cfr. bordercollies), en finaal ook met de mens.
