Internationale aardappelbeurs vindt haar stek in het hart van de Belgische aardappelsector

Dat het hier om een internationale beurs gaat, kunnen we duidelijk stellen. Met exposanten uit 16 verschillende landen en talrijke vragen voor visa van bezoekers van buiten Europa, bestaat hier geen twijfel meer over.

Potato Europe België is ook weer gegroeid ten opzichte van de editie in 2019. Zo klimmen we voor het eerst naar een oppervlakte aan standen boven de hectare. Er valt dus heel wat te bekijken. Traditioneel nemen de machinebouwers en de verwerkingsbedrijven een grote oppervlakte aan standruimte in. De machinebouwers voorzien ook een heleboel demo’s van rooiers en loofdoding, maar ook van inschuurlijnen.

Mechanische onkruidbestrijding werd voor deze editie aan het programma toegevoegd, gezien de tendens naar steeds minder gewasbeschermingsmiddelen. Dankzij de nabijheid van de demopercelen en de proefveldjes staan we ook dit keer met onze laarzen in de praktijk. Bij het ten perse gaan van dit artikel tellen we een tiental extra exposanten ten aanzien van de vorige editie. Helaas moeten we zelfs een aantal kandidaten teleurstellen door gebrek aan materiaal zoals tenten.

Bij een voorlopige telling van de exposanten per sector komen we op:

-45 actief in mechanisatie

-31 actief in fyto & bemesting

-24 actief in pootgoed

-19 actief in diensten

-18 actief in bewaring

-13 actief in verwerkingsinstallaties

-10 actief in verwerking

-9 actief in verpakking

-8 actief in ‘optical sorting’

-7 actief in handel

-6 actief in toebehoren machines

-5 actief in IT products & consulting

-4 actief in bouw

-3 actief in transport

-2 actief in irrigatie en waterbehandeling

Belang van de ‘patat’

Al die exposanten komen niet zomaar naar Doornik. In 2022 bedroeg het areaal aardappelteelt in België maar liefst 91.940 ha, goed voor een opbrengst van 3.577.000 ton aardappelen. Gemiddeld is dat 39 ton per hectare. 2022 was qua opbrengst dus geen topjaar, maar het overtreft wel de jaren 2016 en 2018.

Aardappelen zijn belangrijk. Het grote areaal en de sterke productiviteit zorgen ervoor dat aardappelen meer dan de helft van de productiewaarde van de akkerbouwsector genereren. Het belang van de ‘patat’ valt dus niet te onderschatten!

Niet alleen voor de akkerbouwer is het een belangrijke teelt, ook voor de volledige cluster die zich rond deze teelt heeft ontwikkeld. Zo is de streek van Doornik omgeven door verschillende aardappelverwerkende bedrijven en vinden we ook een heleboel machineproducenten in de regio terug.

Met haar areaal van 1.757 ha aardappelen toont Doornik dat het de plaats bij uitstek is voor deze beurs (zie tabel 1). Op plaats 2 en 3 vinden we trouwens Ieper en Poperinge terug, wat we ook in de regio mogen noemen. Relatief gezien (zie tabel 2) is Zelzate de kampioen, met een percentage van 47% aardappelteelt. Ten opzichte van de oppervlakte cultuurgrond is de kans bijna 50% dat je een veld in Zelzate tegenkomt waar onze geliefde patatjes groeien. Mesen komt op de tweede plaats, met 28%, en Scherpenheuvel-Zichem komt op de derde plaats. Deze kleinere gemeentes springen natuurlijk makkelijker naar voren in het peloton.

Verwerking en export

In de ruime regio rond Doornik vinden we niet alleen veel aardappelvelden ook de hele verwerkende sector en exportbedrijven hebben zich hier gelokaliseerd. Zo vinden we er Lutosa, Mydibel, Roger & Roger, Agristo, Ecofrost, Clarebout, Pinguin d’Arta en Westro terug.

De clustervorming is te danken aan goede teeltomstandigheden voor de aardappel in de regio. Door de teloorgang van de vlasindustrie midden jaren 50 richtten verschillende spelers uit de regio zich op de aardappel, samen met de landbouwers die een rotatie startten met andere groenten en champignonkweek. In de jaren 60 kwamen er een aantal pioniers in de diepvriesgroentemarkt. Door de nabijheid van diverse bedrijven hielden de spelers mekaar scherp en groeide de cluster ook horizontaal met toeleveringsbedrijven zoals AVR, Dewulf en later ook Grimme Belgium.

De positieve spiraal was ingezet en doorheen de jaren bleef de regio een belangrijk centrum voor de aardappel. Dankzij lokaal onderzoek en ontwikkeling, waar ook de overheid haar rol in speelde met de onderzoeks-centra en vormingen, evolueerde de regio verder naar een topregio, die te vergelijken valt met de Sillicon Valley voor hightech, of met Hollywood voor de filmindustrie.

Wanneer de computerchips uit Silicon Valley ervoor zorgen dat we onze Hollywoodfilm kunnen kijken hier in België, mogen we niet verrast zijn dat onze aardappel ook haar weg op het internationale toneel heeft gevonden. In 2022 werd er meer dan 6.000.000 ton aardappelen verwerkt tot heerlijke frietjes, maar ook tot puree, chips, vlokken en granulaten. In deze grensregio is het logisch dat een aanzienlijk deel van de aardappelen uit onze buurlanden komen, voornamelijk uit Frankrijk (1.600.000 ton) en Duitsland (800.000 ton). Met Nederland is de aardappelbalans quasi gelijk: we exporteren 770.000 ton en importeren 723.000 ton consumptieaardappelen.

Goed pootgoed is de basis

Goed pootgoed is de essentie voor een geslaagde teelt. De pootaardappelen worden deels in eigen land geteeld. Een groot deel komt echter ook uit Nederland. Zo importeren we 84.000 ton pootgoedaardappelen. Dat is meer dan de lokale productie, die goed is voor 64.000 ton. Afgelopen jaren werd er steevast rond de 125.000 ton Nederlands pootgoed geïmporteerd. In 2022 waren we dus een pak minder afhankelijk van het Nederlandse pootgoed. We blijven echter afhankelijk van buitenlands pootgoed. Sinds 2020 importeren we steeds meer dan 200.000 ton. Frankrijk is de sterkste groeier en heeft Nederland voorbijgestoken, met een sterke groei van 16.000 ton export naar België in 2018. Dit steeg tot 118.000 ton in 2022.

Machinetoelevering

Het is al duidelijk dat we in de regio rond Doornik een cluster hebben van zowel verwerkers als toeleveringsbedrijven. Bij de machinetoeleveringsbedrijven is er een duidelijke tendens.

Het aantal machines is dalend, maar de capaciteit van de machines is stijgend. Bij de rooimachines wordt de markt meer dan gedomineerd door de zelfrijdende rooiers met 4 rijen (zie tabel 3). In 2021 waren ze goed voor 81% van de rooiers, in 2022 voor 73%. Ondanks schommelingen van jaar tot jaar is het duidelijk dat de kleinere machines hier minder aan de bak komen.

De schaarste op de arbeidsmarkt en de efficiëntere machines laten toe om met minder personeel en machines de oogst tot een goed einde te brengen. Moeilijke omstandigheden en wispelturig weer op het moment van de oogst zorgen voor de noodzaak om een voldoende veiligheidscapaciteit te voorzien. Zo kan alles toch geoogst worden op het geschikte moment. De nabijheid van spelers zoals AVR, Grimme en Dewulf zorgt ervoor dat de nodige technische ondersteuning klaar staat tijdens de oogst.

Wat de spuittoestellen betreft, kunnen we in de regio ook de spelers Delvano en Beyne terugvinden. Hier zien we eveneens een stijging bij de zelfrijdende spuiten ten koste van de gedragen machines (zie tabel 4). De getrokken machines en zelfrijdende machines krijgen niet alleen meer capaciteit, de systemen worden ook preciezer. Onder meer door de ecoregeling ‘precisielandbouw’ wordt er meer en meer gewerkt met plaatsspecifieke toepassing van gewasbeschermingsmiddelen om de milieudruk te beperken en de kosten te reduceren. Naast de oogstmachines en sproeimachines vinden we in de regio ook een heleboel producten van landbouwaanhangwagens, zoals bijvoorbeeld Dezeure.

De toegenomen complexiteit van de machines met RTK-GPS-sturing en toegenomen technische snufjes zetten de mechanisatiesector wel voor een uitdaging. In deze regio is het zeer moeilijk om geschikte arbeidskrachten te vinden. Hiervoor werd gelukkig een initiatief gelanceerd. Via het platform www.agrojobs-gardenjobs.be tracht de sector de juiste profielen in contact te brengen met een geschikt bedrijf. Dat is een essentiële factor om op een dynamische manier aan de noden van de sector te voldoen. Geïnteresseerden vinden de jobs ook in de jobzuilen tijdens de beurs.

Wat brengen de buurlanden?

Wanneer we onze blik op de rondom ons liggende landen richten, stellen we vast dat de sector optimistisch blijft. Zo werd het duidelijk dat de gestegen contractprijzen het vertrouwen van landbouwers in de toekomst bestendigen. Dit blijkt ook uit het toegenomen areaal. Uit een inschatting van de North-Western European Potato Growers (NEPG) blijkt dat de oppervlakte ingezaaide aardappelen in 2023 steeg met een 2 à 3%. Hiermee zou de ingezaaide oppervlakte 2020 licht overtreffen, en dat was een recordjaar.

Of het grotere areaal ook een grotere opbrengst zal genereren, blijft voorlopig de vraag. Origineel voorzag de EU- gewasmonitoringscommissie een oogst van 43,3 ton/ha. Dat is 12% meer dan het 5-jarige gemiddelde. De omstandigheden in het voorjaar hebben in de tussentijd ervoor gezorgd dat dit werd bijgesteld naar een daling met 2% opbrengst per hectare. We hopen dat de nattere julimaand en de zonnigere augustusmaand die we gekend hebben de aardappelen nog wat extra groei opleverden om toch nog boven het vijfjaarlijkse gemiddelde te kunnen uitstijgen.

Zo wordt duidelijk dat een groter areaal niet noodzakelijk tot meer aardappelen zal zorgen. Iedereen is uiteraard welkom om al een kleine impressie op te doen van de oogst van dit seizoen tijdens de demo’s met de rooimachines tijdens Potato Europe. Gezien het belang van de aanvoer voor de verwerkende sector ziet de prijsvorming er voor de landbouwers positief uit.

Aardappelteelt is topsport

Voor veel akkerbouwers in België is de teelt van aardappelen een belangrijk onderdeel van het teeltplan. De aardappel is de basis van een nationaal symbool en de aardappelsector geniet dan ook al een tijd van groei in verwerking en export. We moeten echter ons best blijven doen om deze unieke cluster te behouden. Beschikbare grond is schaars en het telen van aardappelen is topsport. De uitdagingen zijn legio: nitraatgehalte in de bodem, bodemverdichting, veranderende weersomstandigheden, beperkingen qua gewasbescherming…

Het seizoen 2023 gaf ons misschien al een voorproevertje van hoe ons klimaat wijzigt en van welke uitdagingen voor de boeg liggen. Net zoals het niet evident is dat België een wielerland is met toppers zoals Wout van Aert en Remco Evenepoel, mogen we niet op onze lauweren rusten in de aardappelsector. Precisielandbouw, robotisering, een innovatief regelgevend kader bieden opties voor de toekomst. Zoals alle innovaties sinds de jaren 50 moeten we hier dan ook sterk op inzetten om deze unieke cluster in ons land te houden.

Hans Verstreken (Fedagrim)