Landbouweconoom Gellynck: "Vooral diepvriesgroenten zullen de Amerikaanse importtarieven voelen"

Kunt u samenvatten wat Trump woensdag 2 april heeft gedaan?

Dat is ondertussen wijd en zijd geweten. Hij installeerde wereldwijd importtarieven, die voor de een al wat hoger zijn dan voor de ander. De Europese Unie valt daar wat tussen in met een heffing van 20%.

Trump wil meer economische activiteit naar de VS trekken. Hij beweert dat de handel is scheefgetrokken en wil het handelstekort van de VS wegwerken. De VS importeert inderdaad meer producten uit de EU, maar het is juist omgekeerd als je kijkt naar diensten zoals de digitale cloud.

(n.v.d.r. In het vierde kwartaal van vorig jaar bedroeg het handelsoverschot van de EU met de Verenigde Staten 20,6 miljard euro. In hetzelfde kwartaal in 2023 ging het om 8,4 miljard euro. Voor goederen was er in het vierde kwartaal een overschot voor de EU van 69,3 miljard euro. Voor diensten was er voor de EU een tekort van 43,8 miljard euro.)

Andere landen zouden volgens Trump Amerikaanse producten ook oneerlijk behandelen met importtarieven en andere handelsbelemmeringen. Ergens heeft hij een punt: Amerikaanse vlees kan bijvoorbeeld niet de EU binnen omdat ze daar nog hormonen mogen gebruiken. Dat heeft hij in het verleden bij de Wereldhandelsorganisatie aangeklaagd omdat hij dat oneerlijk vindt – de Amerikaanse vleesindustrie vond dat ook. Maar het is geen zwart-witverhaal: de VS laat ook bepaalde Europese voedingsproducten niet zomaar toe op hun markt.

Hoe zal onze voedingsindustrie die importtarieven voelen?

Een aantal subsectoren van de voedingsindustrie doen goede zaken met de Verenigde Staten (n.v.d.r. volgens het Agentschap Landbouw en Zeevisserij bedroeg de totale Vlaamse agrohandel naar de VS in 2023 1,4 miljard euro). Die zullen de gevolgen van de importtarieven zeker voelen. We exporteren vooral diepvriesgroenten en aardappelproducten, graan- en zetmeelproducten, brood, biscuit en chocolade naar de Verenigde Staten. Maar in de eerste plaats zullen de diepvriesgroenten en aardappelproducten getroffen worden: een kwart van de agrovoedingshandel met de VS bestaat uit deze producten.

We moeten nu ook niet bang zijn dat voedingsbedrijven kopje onder gaan door de importtarieven van Trump. De export naar de VS bedraagt om en bij 2% van de totale export van die sectoren. Het ene bedrijf zal het wel al harder voelen in zijn omzet dan de andere, omdat ze meer zaken doen met de Amerikanen.

Wat betekent deze economische onzekerheid in de voedingsindustrie voor de landbouw?

Verwerkers en exporteurs zullen de meerkost in de eerste plaats doorrekenen aan hun klanten. Het lijkt me evident dat de producenten de importtarieven niet zullen moeten betalen. De Amerikaanse consument zal de grote verliezer zijn. Zij zullen duurdere frieten, duurdere pinten en duurdere koeken moeten eten. Dat flakkert de inflatie aan en zal mogelijk voor een recessie zorgen.

Om het effect van de importtarieven op langetermijn te weten, zullen boeren moeten afwachten hoe de vraag naar Vlaamse producten evalueert en of er nieuwe afzetmarkten aangeboord kunnen worden.

Hoe moeten onze beleidsmakers reageren op Trump?

Vooral geen olie op het vuur gieten, daar is niemand bij gediend. Als we allemaal met onze spierballen gaan rollen, weet je door de onvoorspelbaarheid van Trump niet waar je gaat eindigen. Dat zou de onzekerheid vergroten en kijk maar naar de neerwaartse spiraal op de beurzen na zijn aankondiging woensdag, om te zien waar economische onzekerheid naartoe leidt (n.v.d.r. De beurs van New York beleefde de dag na de aankondiging van de importheffingen de slechtste dag sinds 2020 en opende vrijdag opnieuw met verlies).

De EU kan natuurlijk niet niets doen. Als reactie op eerder aangekondigde tarieven op aluminium en staal bereidt de EU een pakket zeer gerichte importtarieven voor op bijvoorbeeld Harley Davidson-motoren en whisky. Ik pleit ervoor om dat verder te doen.

Wat kunnen zij doen om de voedingsindustrie en onze landbouwers te beschermen tegen economische schokken?

De afzet van onze producten nog meer spreiden om de sector robuuster te maken voor marktschokken. Een paar jaar geleden verloren de Vlaamse perentelers hun belangrijkste afzetmarkt toen Rusland plots de import van Europese voeding verbood. Toen werden de problemen duidelijk die je krijgt als je teveel inzet op een bepaalde afzetmarkt en die plots verliest.

De overheid kan export nog meer faciliteren: toegang zoeken tot nieuwe markten, voedselveiligheid garanderen, reclame maken voor Vlaamse producten... We hebben het meest performante voedselveiligheidssysteem ter wereld, maar we weten het niet te vermarkten. Het Belgisch marktaandeel daalt wereldwijd. We gaan nooit de goedkoopste zijn, dus moeten we op andere kwaliteiten inzetten.

Moet Europa dan meer vrijhandelsverdragen sluiten?

De Verenigde Staten zijn onze belangrijkste niet-Europese handelspartner. Het gat dat de importtarieven slagen in de agro-export zal gevuld moeten worden. België en Vlaanderen moeten bilateraal – los van de EU dus – initiatief nemen en toegang zoeken tot bijvoorbeeld de Zuid-Aziatische en Chinese markt.

Een afzetmarkt zoals de VS vervangen doe je natuurlijk niet van de ene dag op de andere, maar ons land kan er best vandaag al mee beginnen.

Zijn er nog andere internationale handelsspanningen waar een boer voor moet oppassen?

Landen sluiten hun grenzen voor producten uit landen waar dierenziekten zoals de Afrikaanse varkenspest en vogelgriep woeden. Op korte termijn worden die producten afgezet op de thuismarkt, met een neerwaartse druk op de prijzen. Dat kan je voor een stuk voorkomen door nieuwe markten aan te boren.

Elk land heeft ook zijn eigen regels voor producten die er binnenkomen, bijvoorbeeld voor de etikettering. Dat brengt natuurlijk voor een exporteur bepaalde kosten en investeringen met zich mee. Vrijhandelsakkoorden hebben de laatste jaren veel van die barrières weggewerkt.

Maar soms wordt het strategisch belang van bepaalde sectoren in de race naar meer vrije handel over het hoofd gezien. Na de start van de oorlog in Oekraïne stelden de EU zich bijvoorbeeld de vraag of het wel zo goed is om onze energielevering uit te besteden aan Rusland, of het wel strategisch is om meststoffen te importeren uit Rusland, of belangrijke delen van onze voedselketen uit te besteden aan andere landen. Het is goed dat onze beleidsmakers zich steeds meer vragen stellen over het strategisch belang van bijvoorbeeld agrovoeding.

Thor Deyaert