Krijgt het GLB nog apart fondsen bij de volgende EU-begroting?

Langzaamaan starten de onderhandelingen voor het Meerjarig Financieel Kader (MFK), de meerjarenbegroting van de Europese Unie, terug op. “Zoals elke overheid heeft de EU een jaarlijkse begroting, maar het werkt sinds mensenheugenis ook met een meerjarenbegroting”, zegt expert Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). “Zo vermijdt de EU dat de lidstaten elk jaar in een grote onderhandeling terechtkomen over de uitgaven en inkomsten van het jaar daarop. De discussie is nu al moeilijk genoeg.”

Het huidige MFK loopt tot en met 2027. De onderhandelingen om de inkomsten en uitgaven van de EU vast te leggen voor de 7 jaar die daarop volgen, komen in een stroomversnelling. “Het MFK is een belangrijk beleidsinstrument. Investeringen in cruciale beleidsdomeinen leg je het best op middellange termijn vast, in plaats van er elk jaar opnieuw over te onderhandelen.”

Landbouw en cohesie – maatregelen om achtergestelde regio’s en bevolkingsgroepen een duwtje in de rug te geven – zijn de 2 Europese beleidsdomeinen waar klassiek het grootste deel van het budget naartoe gaat. Naar landbouw gaat bijvoorbeeld een derde van het totale EU-budget. De onstabiele internationale actualiteit dringt de komende jaren echter 2 andere beleidsdomeinen – economische competitiviteit en defensie – op als aandachtspunten voor de EU. Boeren en landbouworganisaties kijken dan ook nagelbijtend naar de komende onderhandelingen tussen Commissie, lidstaten en Europees Parlement.

Voldoende budget voor landbouw

Om het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) te beschermen tegen kapers op de kust, eisen landbouworganisaties vooreerst een groter budget. “Het budget van het GLB moet overeind blijven of zelfs versterkt worden. Een versterking van het GLB is niet alleen een financiële steun, het is ook een strategische investering in de toekomstige veerkracht en veiligheid van Europa”, zegt Tessa De Prins, woordvoerder van Boerenbond.

De landbouworganisatie schreef vorige maand een brief naar eerste minister Bart De Wever met deze boodschap. Europese koepelorganisatie Copa-Cogeca deed daarvoor hetzelfde naar Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. “Een toegespitste en verhoogde GLB-begroting is niet alleen een kwestie van financiële steun, maar een strategische investering in de toekomstige veerkracht en veiligheid van Europa”, schreven de voorzitters van Copa en Cogeca. “De meerdere transities die nodig zijn voor de Europese landbouw kunnen en zullen alleen maar behaald worden als ze naar behoren worden gefinancierd.”

“Een verzwakking van het GLB zou verstrekkende gevolgen hebben voor de verdere verduurzaming en economische slagkracht van de landbouwsector in deze nieuwe geopolitieke situatie, voor de leefbaarheid en het onderhoud van het platteland en voor de autonome voedselvoorziening in de EU”, aldus De Prins.

Het Europees Parlement legde recent haar prioriteiten voor het komende MFK op tafel. Landbouw bleek tijdens de debatten een moeilijke discussie. “Sommige groepen in het Parlement wilden absoluut niet weten van een groter budget voor landbouw”, aldus Europarlementslid Wouter Beke (cd&v/EVP). “Die zagen liever meer geld naar innovatie en defensie gaan.”

Uiteindelijk besloot het Parlement dat de EU juist meer moet investeren in de Europese landbouwsector. “Europa vraagt heel wat van haar landbouwers, op het vlak van biodiversiteit, klimaat, voedselkwaliteit en dierenwelzijn”, aldus Beke. “Daarbij volstaat het huidige budget niet.”

Meer geld voor de EU

Dan maar een groter budget voor de EU? Daarvoor staan de neuzen in het Parlement meer in dezelfde richting. “Je moet de hoeveelheid geld dat naar de EU stroomt niet overschatten. Het gaat om ongeveer 1 euro per dag per inwoner”, zegt Beke. Het totale budget van de EU is ongeveer 1% van het Europese Bruto Nationaal Inkomen (BNI) – de totale toegevoegde waarde van alle goederen en diensten die door de lidstaten worden geproduceerd. “Ter vergelijking: het overheidsbeslag van België is 55% van het BNI. Daarvan gaat 1% naar de EU.”

Het Europees Parlement eiste op 7 mei een ambitieuzer MFK. Het plafond van 1% van de totale BNI van de lidstaten is volgens de Europarlementariërs niet voldoende om tegemoet te komen aan het groeiende aantal crisissen en uitdagingen waar de EU de komende jaren mee geconfronteerd wordt, zoals verhoogde defensie-uitgaven.

“Dat de lidstaten maar 1% van hun BNI bijdragen, is te laag”, legt Beke uit. “De leningen die de Commissie afsloot voor het Coronaherstelfonds moeten de komende jaren ook nog terugbetaald worden.” Als het budget hetzelfde blijft zoals de voorbije jaren, zou een vijfde van alle middelen van de EU gebruikt moeten worden om de leningen af te betalen. “Dan hou je eigenlijk maar 80% over om de bestaande programma’s en de bijkomende uitdagingen te financieren.”

Wie betaalt meer?

Weinig regeringsleiders zullen een probleem hebben met een Europa dat meer geld uitgeeft, aldus Steven Van Hecke. “Een heikeler punt is hoe de EU dat gaat betalen. Het is het enige bestuursniveau dat geen eigen belastingen mag innen.” Het grootste deel van het budget komt van bijdragen van de lidstaten op basis van bevolkingscijfers en het BNI, alsof ze lidgeld betalen aan de EU.

Dat was ooit een bewuste keuze. De lidstaten wilden zo min mogelijk controle verliezen. Maar dat de lidstaten zowel ontvangers als betalers van Europese subsidies zijn, zorgt bij elke nieuwe MFK voor pittige discussies. “Iedereen wil meer geld van de EU, maar niemand wil meer betalen. Daar komt nog het feit bij dat er landen zijn die meer betalen dan ze ontvangen en omgekeerd… Het is een soort van onmogelijke discussie”, zegt Van Hecke.

Het Europees Parlement eiste daarom al meermaals in het verleden dat de EU zelf belastingen kan innen. “Er zijn al een aantal kleine Europese belastingen, zoals een koolstofgrenstaks of de Plastic Tax, maar die vormen een uitzondering.

Het Parlement wil dus meer middelen en meer eigen middelen. De lidstaten zijn daar natuurlijk niet enthousiast over.” Die willen zoals gezegd de controle over de uitgaven en inkomsten niet verliezen. Het lidgeld van de lidstaten dan maar verhogen? “Stel je voor dat onze eerste minister nog meer middelen in de al propvolle Belgische begroting voor de EU moet vinden.”

Toch zet de instabiele internationale situatie de regeringsleiders voor een voldongen feit. “Dat de EU meer geld zal moeten uitgeven, staat buiten kijf. De EU kan al haar plannen voor defensie niet financieren op basis van bestaande middelen zonder te snijden in bestaande programma’s. Maar dat zou politieke zelfmoord zijn: weinigen zijn bereid om te snijden in landbouw- en cohesiebeleid.”

Ieder land zal tijdens de onderhandelingen een kleine overwinning moeten kunnen claimen. Een uiteindelijke deal moeten ze unaniem kunnen goedkeuren. “In zo’n grote package deal zal het aandeel landbouw waarschijnlijk relatief wel dalen, omdat er meer geld naar defensie en economie zal gaan, maar in absolute cijfers niet”, aldus nog Van Hecke.

Plannen van de Commissie

De Europese Commissie publiceerde in februari haar eerste plannen voor de volgende meerjarenbegroting van de EU. Daaruit blijkt dat ze het MFK deze keer over een andere boeg willen gooien, meer gebaseerd op de Herstel en Veerkrachtfaciliteit (RRF). “Die is in 2021 opgericht om EU-landen te helpen herstellen van de COVID-pandemie en veerkrachtige economieën op te bouwen”, zeiden Ivana Maletic en Jorg Petrovic van de Europese Rekenkamer, een onafhankelijke organisatie die de financiën van de EU controleert, onlangs.

Het Coronaherstelfonds bedraagt 650 miljard euro dat nog eens bovenop de reguliere begroting van de EU komt, een quasi verdubbeling van de financiële slagkracht van de EU in korte tijd, aldus de Europese Rekenkamer.

Als de Commissie inspiratie put uit het Coronaherstelfonds, zou dat een heel ander MFK betekenen. “Nu zijn er voor verschillende beleidsdomeinen een of meerdere fondsen”, zegt Van Hecke. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid steunt bijvoorbeeld op 2 pijlers, het Landbouwgarantiefonds (ELGF) en het Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). “De Commissie stelt nu voor om al die fondsen samen te voegen, waarbij elke lidstaat 1 groot plan neerlegt in plaats van telkens een apart plan voor digitalisering of transport.”

De Commissie wil hiermee het MFK duidelijker, transparanter en eenvoudiger maken. “Het nadeel is dat lidstaten dan binnen de nationale contouren blijven met hun plannen en uitgaven. Voor pan-Europese plannen heb je een Europees budget nodig”, vindt Van Hecke.

Twee pijlers van het GLB

Tessa De Prins: “Wij maken ons zorgen over de recente discussies over de herschikking van de EU-financiering in 1 fonds of nationaal plan, waardoor het ELGF en ELFPO komen te vervallen, dit terwijl ze de hoekstenen vormen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.” Boerenbond en Copa-Cogeca vragen dan ook dat de 2 pijlers behouden blijven.

De landbouworganisaties vinden terug een medestander in het Europees Parlement. Die zijn ook van mening dat een ‘nationaal plan’ niet de basis kan zijn voor uitgaven in de lidstaten, en eisen het behoud van meer toegespitste fondsen.

“Het Europees Parlement voelt zich door dergelijke nationale plannen ook buitenspel gezet”, aldus Van Hecke. “Die komen telkens neer op onderhandelingen tussen de lidstaten en de Commissie. Dat maakt de positie van het Parlement zwakker en de rol van de lidstaten ten opzichte van de Commissie sterker. De verliezer is het Parlement, die de bui al ziet hangen.”

De Commissie zette het Parlement in het verleden al vaker aan de kant met een noodprocedure om bepaalde budgetten er versneld door te krijgen. “De voorzitter van het Parlement, Roberta Metsola, is nu een zaak begonnen bij het Europese Hof van Justitie over het nieuwe defensiefonds van de EU, Rearm Europe. Het is een principekwestie: in een parlementaire democratie moet het parlement over de inkomsten en uitgaven kunnen stemmen. Het Parlement staat op haar strepen wat haar bevoegdheden betreft.”

Cd&v was wel voorstander van de plannen van de Commissie om het MFK in nationale plannen te gieten. “Het houdt een zeker risico in dat de lidstaten op die manier meer vrijheid krijgen, maar als daar grotere budgetten tegenover staan, kunnen we ook bepaalde sociaaleconomische hervormingen van hen afdwingen”, legt Beke uit. De plannen komen natuurlijk uit de koker van de Commissie van Ursula von der Leyen, een lid van dezelfde EVP-familie als cd&v.

Waarschuwingen van de Europese Rekenkamer

Het is ook totaal niet zeker dat het volgende MFK duidelijker, transparanter en eenvoudiger wordt door het Coronaherstelfonds te kopiëren. In een recent rapport van de Europese Rekenkamer komen verschillende problemen met dat fonds bovendrijven.

“Normaal gezien werkt het MFK zo: lidstaten maken bepaalde kosten, dienen een factuur in, en krijgen de kosten dan door de EU terugbetaald”, zegt Annemie Turtelboom, lid van de Europese Rekenkamer. “Het Coronaherstelfonds volgde een nieuw financieringsmodel.” Het koppelt prestaties los van de kosten. “De lidstaten en de Commissie bereikten een akkoord om bepaalde doelstellingen te halen die vooraf in hun nationale plannen zijn vastgelegd, bijvoorbeeld rond de groene transitie. Als landen een mijlpaal behalen, krijgen ze daar geld voor.”

De Rekenkamer stelde vast dat er heel wat schort aan het Coronaherstelfonds. “Hoewel de RRF een cruciale rol heeft gespeeld in het herstel van de EU na de pandemie, hebben we vastgesteld dat de RRF verschillende tekortkomingen vertoont op het gebied van prestaties, verantwoordingsplicht en transparantie”, aldus Maletic en Petrovic bij de voorstelling van het rapport van de Rekenkamer.

In de eerste plaats blijkt het geen prestatiegericht instrument te zijn. “Het is naar onze mening gericht op voortgang bij de uitvoering en niet op prestaties. Hoewel RRF-middelen worden uitbetaald wanneer mijlpalen en streefdoelen zijn bereikt, hebben die doorgaans betrekking op output, bijvoorbeeld het aantal gerenoveerde gebouwen of kilometers spoor, of zelfs op input, bijvoorbeeld het besteden van een bepaald bedrag, en is de informatie over de resultaten tot dusver beperkt.”

Het is onduidelijk of Europese burgers waar voor hun belastinggeld hebben gekregen, en of het geld een reële impact heeft op de economie. “De Europese Commissie verzamelt geen gegevens over de werkelijke kosten, waardoor de kosteneffectiviteit van het Coronaherstelfonds niet kan worden beoordeeld. Er is geen volledig beeld van wie de uiteindelijke begunstigden zijn. In sommige landen waren dat instellingen die de financiering toekenden, zoals de Europese Investeringsbank.”

Er schort ook heel wat aan de controlesystemen van het fonds. De Commissie kan pas geld terugvorderen bij ernstige onregelmatigheden zoals fraude. Daarnaast bestaat er het risico dat projecten zowel door het Coronaherstelfonds als andere Europese fondsen gefinancierd worden. De uitvoering van het fonds loopt ook ernstige vertragingen op, terwijl het juist sneller dan het MFK geld in de economie moet pompen. “Hoewel 42% van de middelen is uitbetaald, was eind 2024 maar 28% van de doelstellingen verwezenlijkt. Tegen augustus 2026 moet nog meer dan 70% van de streefdoelen gerealiseerd worden”, waarschuwt Turtelboom. “Hoe gaan de lidstaten dat nog klaarspelen op anderhalf jaar?”

Kortom, er zijn ernstige tekortkomingen aan de manier waarop het Coronaherstelfonds werkt. “De Europese Rekenkamer doet niet aan beleid. Het is aan politici om te beslissen welk model ze willen voor het MFK. Ze moeten echter eerst lessen trekken uit het Coronaherstelfonds voordat ze het volgende MFK daarop baseren”, besluit Turtelboom.

Geen kopie

Als de Commissie haar rapport niet serieus neemt, dreigen Europeanen het vertrouwen te verliezen in (de uitgaven van) de EU, waarschuwt de Rekenkamer. “Een simpele kopie is geen optie.”

Een ander MFK – één zonder toegespitste budgetten voor Europees landbouwbeleid – ondermijnt het concurrentievermogen van boeren en de voedselsoevereniteit van Europa, schrijft Boerenbond in haar brief aan De Wever.

“Wij vragen om stabiliteit, voorspelbaarheid, vertrouwen en juridische zekerheid. Nu de Commissie zich voorbereidt op het volgende MFK, roepen wij op om landbouw daadwerkelijk tot een fundamentele pijler van Europa’s toekomst te maken – door woorden om te zetten in concrete daden”, besluit De Prins. Om hun boodschap kracht bij te zetten, organiseren Boerenbond en de Waalse landbouworganisatie FWA met steun van Copa-Cogeca op 20 mei een protest in de Europese wijk in Brussel.

In juli moet de Commissie klaarheid scheppen over hoe het volgende MFK eruit zal zien. Momenteel vindt zij maar weinig bondgenoten voor haar visie van de volgende meerjarenbegroting.

Thor Deyaert