Belplant: ‘Pak gevolgen klimaatverandering op Europees niveau aan’

De klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor de landbouw en de gewasbescherming was het centrale thema op de algemene vergadering van Belplant, de Belgisch-Luxemburgse vereniging van de industrie van plantenbescherming. De opwarming van de aarde leidt wereldwijd tot extremere weersomstandigheden, zoals droogte, overstromingen en hittegolven. In België merken we dat aan langere droge periodes, afgewisseld met hevige regenval; denk maar aan de waterbom die in juli 2021 Wallonië teisterde.

Klimaatadaptatie en -mitigatie combineren

Peter Wittoeck, federaal expert in klimaatbeleid, stelde dat de klimaatcrisis het ‘nieuwe normaal’ zal worden, zeker voor de landbouw. “Eigenlijk gaat het om een drievoudige crisis: klimaatverstoring, maar ook verlies van biodiversiteit en vervuiling. Die 3 versterken elkaar en vormen een bedreiging voor de gezondheid van onze planeet.” Wittoeck wees erop dat de oorzaak voor de klimaatcrisis – de uit-stoot van broeikasgassen – nog steeds niet onder controle is en dat de landbouwsector ook een bijdrage zal moeten leveren om die uitstoot te verminderen. “Maar landbouw is ook essentieel als ‘koolstofput’ om de emissies in 2050 van bijvoorbeeld de industrie te compenseren door koolstof opnieuw op te nemen uit de atmosfeer. Meer en langere droogtes, intensere neerslagperiodes, meer bodem erosie, maar ook verschuivende plaagdruk staan ons te wachten. De impact op bodemerosie van sommige landbouwpraktijken en de te smalle genetische basis van teelten kunnen de kwetsbaar-heid van de sector voor de klimaatcrisis nog verergeren.”

Wittoeck pleitte voor een geïntegreerde, duurzame aanpak waarin innovatie en ecologische robuustheid hand in hand gaan. We moeten ook klimaatadaptatie (ons aanpassen aan het veranderende klimaat) combineren met klimaatmitigatie (tegengaan van de klimaatverandering door minder broeikasgassen uit te stoten of koolstof te verwijderen). Hij verwees naar een recente studie van de Europese investeringsbank, die stelt dat de landbouwsector in de Europese Unie elk jaar gemiddeld 28,3 miljard euro verliest als gevolg van de klimaatverandering.

Graslanden als hefboom

De klimaatexpert betreurde de aangekondigde versoepelingen van de Europese Commissie rond het scheuren van permanente graslanden. “Daarmee haalt de Europese Unie een van de hefbomen weg om klimaatneutraliteit tegen 2050 te realiseren. Het versoepelen van klimaat- en milieumaatregelen zal de klimaatrisico’s voor de landbouw op lange ter-mijn verschuiven naar de toekomst.”

Systemische keuzes maken

Wittoeck ziet heil in een verschuiving naar meer plantaardige voeding. “Zo komt er niet alleen landbouwgrond vrij die nu nodig is voor veeteelt en de productie van veevoeder, maar wordt ook de overgang naar een extensievere en milieuvriendelijkere landbouw mogelijk. De vrijgekomen gronden zijn broodnodig voor koolstofopslag en om grondstoffen te leveren aan de bio-economie. We weten nu al dat het aanbod niet aan de verwachte vraag naar biomassa zal kunnen voldoen.”

Volgens Wittoeck wordt de link tussen de klimaatcrisis en het beleid inzake gewasbeschermingsmiddelen in de praktijk nog te weinig gelegd. “We moeten ver vooruit durven kijken en systemische keuzes durven maken, anders worden de oplossingen voor de problemen van vandaag de problemen van morgen.”

Vier dilemma’s

Jonas Vandicke, coördinator bij het Expertisecentrum Landbouw en Klimaat (ELK) van ILVO, ging in op de vraag wat we (figuurlijk) moeten zaaien om een duurzame toekomst te oogsten. Daarvoor moet de totale uitstoot van broeikasgassen in Europa tegen 2030 met 55% dalen (tegenover 1990). Tegen 2050 moet Europa volledig klimaatneutraal zijn. Vlaanderen wil zijn uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 40% verlagen, waarbij de landbouw 30% minder moet uitstoten.

Vandicke legde enkele dilemma’s voor. Uit een analyse van 15 akkerbouwbedrijven (met in totaal 102 teelten) bleek dat gewassen met hoge opbrengsten en hoge inputs beter scoren per kg afgeleverd product (intensieve teelten) en dat gewassen met lagere opbrengsten en lage inputs (zoals maïs en granen) beter scoren per hectare. ”De vraag daarbij is of we vooral inzetten op intensieve teelten, die heel goed scoren per kg product, of eerder op extensieve gewassen, die op nabijgelegen natuurgebieden iets minder impact hebben”, aldus Vandicke.

Een tweede vraagstuk is of al de nieuwe of toegenomen ziekten en plagen altijd een gevolg zijn van de klimaatverandering. “Nee, ook de toename in handel en humaan transport, milieuvervuiling, veranderend landgebruik, waterverbruik en irrigatie spelen een rol naast klimaatverandering”, duidde Vandicke.

De klimaatverandering leidt ertoe dat de gewasopbrengst in Zuid-Europa wellicht zal dalen. “Het dilemma hier is of we in België enkel voor onszelf moeten produceren of ook deels voor Europa?”, vroeg hij zich af.

Klimaatadaptatie zal kansen bieden voor onze landbouw. Denk in België aan de kansen voor wijnbouw en alternatieve gewassen (quinoa, kikker-erwten...) “Maar als we niet aan klimaatmitigatie denken is die adaptatie een druppel op een hete plaat. Als we enkel werken op adaptatie, zal die door de versnellende klimaatverandering over 20 jaar al voorbijgestreefd zijn”, kaderde Vandicke het laatste dilemma. “We moeten dus blijven inzetten op beide pistes (adaptatie en mitigatie).”

Snellere introductie van nieuwe middelen

In een aansluitend paneldebat lieten enkele stakeholders hun licht schijnen op hoe de sector moet inspelen op klimaatmitigatie en -adaptatie. Amrit Kaur Nanda, executive manager van Plants for the Future, een Europees technologieplatform dat de innovatiestroom van fundamenteel plantengerelateerd onderzoek naar de markt bevordert, verwees naar de lange weg om gewasvariëteiten te ontwikkelen die aangepast zijn aan de nieuwe klimatologische omstandigheden. “Onderzoek en innovatie zijn essentieel en zijn nodig om de plantaardige biologie beter te begrijpen. Met die kennis kunnen we nieuwe variëteiten ontwikkelen. Een betere resistentie tegen plagen en ziekten bereiken is de grootste prioriteit, ook voor de landbouwers, want dat is de grootste bedreiging voor hun gewassen. Daarom moeten we toegang hebben tot nieuwe genomische technieken (NGT’s), waarmee we variëteiten kunnen aanpassen aan lokale omstandigheden.”

Esther Monard, Innovatie & Business director bij Arvesta, deelde die bezorgdheid en stelde dat er door de jaren heen al heel wat gewasbeschermingsmiddelen in sneltempo zijn verdwenen. Daardoor worden er al veel minder actieve stoffen gebruikt in de gewasproductie. “Tegelijk laat de goedkeuring van nieuwe middelen vaak heel lang op zich wachten. Buiten Europa gaat het vaak sneller. Nieuwe oplossingen (zoals biocontrolemiddelen) moeten we aan dezelfde snelheid kunnen introduceren dan de middelen die verdwijnen. Alleen zo kunnen we voldoende middelen in de toolbox van de landbouwer houden waarmee hij aan de slag kan. Anders wordt het voor sommige teelten echt wel problematisch.”

Landbouwer is deel van de oplossing

Ook Hendrik Vandamme, gewezen ABS-voorzitter en akkerbouwer in Oostende, is voorstander om NGT’s in Europa toe te laten. “Dit is de weg van de toekomst om snel genoeg te kunnen volgen qua veredeling. Deze technieken, die toegankelijk moeten zijn voor alle landbouwers, laten hun toe dat ze sneller kunnen inspelen op veranderende omstandigheden bij een aantal gewassen. Ook de wetgever – vooral dan op Europees niveau – moet meegaan in deze mogelijkheden.”

Vandamme is ervan overtuigd dat landbouwers een deel van de oplossing zijn en dat ze zich zullen aanpassen aan de klimaatverandering. “Op het vlak van klimaatmitigatie zetten landbouwers met het inzetten op niet-kerende grondbewerking (en daaraan gekoppelde reductie van brandstofverbruik en van CO2-uitstoot), een lager meststoffengebruik en het gebruik van druppelirrigatie al serieuze stappen. Vanuit het onderzoek en de veredeling wordt daar ook op ingezet. Belangrijk is ook dat het inkomen van de landbouwer gegarandeerd wordt. Als zijn rekening in het rood staat, zal hij immers niet kunnen omschakelen.”

Peter Wittoeck riep de overheid op om de landbouwers een duidelijk toekomstkader te bieden. “Landbouwers zijn bereid om mee bij te dragen aan oplossingen voor het klimaatprobleem. Het beleid moet ervoor zorgen dat er een duidelijk traject voor hen wordt uitgetekend en dat het hen daar ook in ondersteunt.”

Sleutelrol

De kersverse nieuwe voorzitster van Belplant, Valerie Frankard, wees op de rol die de landbouwsector en Belplant kunnen spelen in het klimaatverhaal. “De klimaatverandering heeft een invloed op onze gewassen, bodems en waterreserves. Onze sector worstelt met dezelfde uitdagingen als de landbouwer: simultaan mitigeren en adapteren, én de land- en tuinbouwers ondersteunen bij hun uitdagingen. Er zijn veel technologische veranderingen aan de gang op het vlak van producten, genetica en materiaal. Onze sector kan hier een sleutelrol in spelen voor een duurzamere en productieve landbouw.”

Jan Van Bavel