“De bodem staat bekend als ‘de kritische zone’. Het is de overgang tussen het barre gesteente van de planeet, de lithosfeer, en het rijk van de levende wezens, de biosfeer”, legt professor Van Campenhout uit. Planten staan via hun wortels in verbinding met elkaar, en met micro-organismen. Facebook is er niets tegen”, gekscheert de professor.
“Bovendien is de bodem één grote recyclagemachine. Denk aan het dilemma van de legodoos dat elk kind doormaakt: wil je iets nieuws bouwen, dan moet je eerst iets anders afbreken. Goede, gezonde bodems hebben daar veel personeel voor. Het halve ecosysteem zit onder de grond. Ik wil niemand horen zeggen dat de bodem iets dood is, de bodem is heel erg levend.”
De kempen zijn vruchtbaar gemaakt met het zweet van de boer
Hoe zijn onze landbouwbodems eigenlijk ontstaan, vraagt u zich misschien af? “Materiaal uit de ijstijden kwam letterlijk naar ons toegewaaid. De zware zanddeeltjes vielen het eerst neer. De lichtere leempartikels waaiden verder door naar het zuiden. Daardoor vind je daar de leembodems, en de zandbodems in het noorden”, antwoordt professor Van Campenhout.
Zandbodems in de Kempen bijvoorbeeld zijn arm, zuur en droog. “De Kempenaars van een slordige 3.000 jaar geleden bleven echter niet bij de pakken zitten. Ze sleepten met de hand alle biomassa aan die ze maar konden vinden: uit potstallen, uit nabijgelegen natuurgebied ... Daardoor werd de Heide steeds schraler, maar bereikten de boeren van toen een bodemkwaliteit vergelijkbaar met zandleembodem.” Een hele prestatie!
“Bodemorganische stof is het echte zwarte goud”
Op het eerste zicht boffen de zuidelijke landbouwers met hun grond. Maar de lichte leemdeeltjes waaien of spoelen ook gemakkelijk weer weg. Daarom zijn zulke bodems erg gevoelig voor erosie. “In het voorjaar moet alle mulch of bedekking eraf om te zaaien. De kiemplantjes zijn dan niet opgewassen tegen de meest erosieve neerslag”, schetst de professor het probleem. De oplossing zou door haar zoon van vijf bedacht kunnen zijn, vindt ze. “Als de stukjes zo klein zijn dat ze rap worden meegenomen, waarom plak je ze dan niet aan elkaar? Dat is exact wat organische stof doet: het vormt aggregaten.”
Er is echter nog een reden waarom we dringend meer organische stof de grond in moeten krijgen: “Het voornaamste bestanddeel ervan is koolstof, en die heb je liever in de bodem dan in de lucht. Als we elk jaar 0,4 % meer koolstof in de grond krijgen, is dat voldoende om onze eigen uitstoot te compenseren.”
Wat kunt u zelf doen?
Het komt er dus op aan om koolstofrijk organisch materiaal in te werken in de bodem. De zogenaamde koolstof-stikstof/fosfor-paradox betekent echter dat er ofwel te weinig koolstof in de bodem terechtkomt, ofwel teveel stikstof of fosfor. Daarom kies je als landbouwer het beste zoveel mogelijk voor bodemverbeteraars en meststoffen met een hoog gehalte aan koolstof, raadt professor Van Campenhout aan.
“Beheerresten uit natuurgebieden bevatten weinig stikstof, en dragen stevig bij tot een goede structuur. Compost is een stap in de goede richting, maar de trage afname van stikstof kan ervoor zorgen dat je later in de problemen komt. Nateelten bieden dan een oplossing: ze vangen wat er nog vrijkomt van N en P, en steken dit in organische verbindingen.”
Wat kan de overheid doen?
Landbouwers zijn sleutelfiguren in het gezond maken en houden van de bodem. Helaas wordt die taak hen niet gemakkelijk gemaakt, vindt de professor. “De meesten willen vooruit. Zeker de familiale bedrijven: die hebben hun trots, en kennen hun bedrijfsgronden vaak door en door. Aangezien zij op lange termijn denken zullen ze ook eerder investeren in analyses en advies.”
“Het zou ook leuk zijn als ze daar steun voor krijgen, in plaats van alleen zwarte pieten en restricties. Ik vind dat we tot creatievere oplossingen moeten kunnen komen dan alleen die starre limieten”, stelt de professor onomwonden. “Vlaanderen besteedt enorm veel geld aan het ruimen van waterlopen, het proper maken van rioleringen, ondergelopen kelders… Met dat geld zouden de subsidies van anti-erosiemaatregelen, die zulke problemen voorkomen, stevig de hoogte in kunnen. Een goede bodem betaalt zichzelf terug. Daar mag fatsoenlijk voor betaald worden.”
