Voor VLM blijft er na de oogst nog te veel nitraat achter in de bodem

Tussen 1 oktober en 15 november 2022 moesten 11.031 Vlaamse landbouwers samen 30.175 bodemstalen laten nemen om een zicht te krijgen op het nitraatresidu op het einde van het groeiseizoen. Hoe hoger het nitraatresidu, hoe meer nitraat kan uitspoelen naar het grond- en oppervlaktewater.

Opnieuw meer nitraat in bodem

In tegenstelling tot de trend van verbetering die door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) werd vastgesteld in de periode 2012-2016, zit er sindsdien opnieuw meer nitraatresidu in de bodem, met uitzondering van het betere jaar 2021. Opvallend was dat in 2022 slechts 56% van alle stalen genomen werd tot een diepte van 90 cm, terwijl dat in de droge jaren 2018-2020 nog 75% was.

Als de ontbrekende nitraatresiduwaarden in de onderste bodemlagen aangevuld worden op basis van wat verwacht kan worden uit de stalen die wel tot 90 cm diep genomen werden, stijgt het gemiddelde nitraatresidu in 2022 aanzienlijk in vergelijking met 2021.

Hoogste nitraatresidu's bij aardappelen en groenten

Na de oogst blijft er op de Vlaamse landbouwpercelen gemiddeld 73 kg nitraat per ha achter. Dat is volgens de VLM ongeveer gelijk aan de eerste drempelwaarde. 68% van de perceelsevaluaties en 53% van de bedrijfsevaluaties waren gunstig (beneden drempelwaarde 1).

Een recente literatuurstudie heeft echter uitgewezen dat de milieukundige drempelwaarde om een goede waterkwaliteit te bereiken in vele gevallen lager moet zijn. De hoofdteelt heeft een grote invloed op het nitraatresidu. Dat werd eerder al aangetoond in wetenschappelijk onderzoek.

Laagste niveau bij grasland en bieten

In 2022 werden de laagste waarden opgetekend bij grasland en bieten: de helft van die stalen heeft een nitraatresidu van ongeveer 30 kg NO3--N/ha of lager. Bij fruit en graangewassen heeft de helft van de stalen een nitraatresidu van respectievelijk ongeveer 35 kg NO3--N/ha en 60 kg NO3--N/ha of lager. De hoogste nitraatresidu’s komen voor bij aardappelen, groenten, sierteelt en boomkweek en maïs. Bij aardappelen heeft bijna 50% van de stalen een gemeten nitraatresidu van meer dan 120 kg NO3--N/ha.

Nitraatresidu stijgt op het einde van staalnamecampagne

De VLM analyseerde het effect van het staalnametijdstip op het nitraatresidu voor alle bodemstalen uit de staalnamecampagne van de Mestbank van 2015 tot en met 2022. Het gemiddelde nitraatresidu per dag is vrij stabiel binnen de staalnameperiode, met een lichte stijging de laatste dagen van de staalnamecampagne.

Vermoedelijk is de stijging te verklaren doordat er later op het jaar meer mineralisatie is dan dat er nitraat wordt opgenomen door een (vang)gewas of dat er uitspoeling is. De invloed van het staalnametijdstip verschilt per teeltgroep. Zo worden bij de teeltgroep groenten later op het jaar gemiddeld gezien lagere nitraatresidu’s gemeten.

Te weinig stalen op volledige staalnamediepte

De nitraatresidumetingen worden uitgevoerd tot een diepte van 90 cm en dit in lagen van 30 cm. Door langdurige droogte kan het gebeuren dat de bodem niet volledig doordringbaar is. Daardoor wordt het moeilijker om grondstalen te nemen tot een diepte van 90 cm. In 2022 werd slechts 56% van alle stalen tot een diepte van 90 cm genomen.

In de droge jaren 2018-2020 werd echter nog 75% van de stalen genomen tot een diepte van 90 cm. Door het nitraatresidu in de onderste laag niet mee te tellen, verkrijgen landbouwers lagere nitraatresidu’s. Die resultaten geven een vertekend beeld van het werkelijke nitraatresidu in de bodem. De Mestbank zal in de toekomst gerichter en meer controleren door controlestalen te nemen en daarbij ook controleren tot welke diepte de bodem doordringbaar is.

Als de ontbrekende nitraatresiduwaarden in de onderste bodemlagen worden gecorrigeerd, verkrijgen we een jaargemiddelde nitraatresidu voor alle stalen van 94 kg NO3--N/ha. Dit aangevulde jaargemiddelde nitraatresidu geeft een betere inschatting van het globale werkelijke nitraatresidu in de bodem in Vlaanderen om te gebruiken bij de beleidsevaluatie.

Wat kunnen landbouwers doen?

Als landbouwers bemesten volgens de 4 J’s, is volgens de VLM de kans groter dat hun bodems in het najaar een laag nitraatresidu hebben. Bemesten volgens de 4 J’s, betekent bemesten met de juiste mestsoort, de juiste dosis gebruiken en bemesten op het juiste tijdstip en met de juiste bemestingstechniek. Kiezen voor niet-nitraatgevoelige teelten, zorgt er ook voor dat er minder nitraat achterblijft in de bodems.

VLM