Antibacteriële

resistentie:

de stille pandemie

Van 18 tot en met 24 november wordt wereldwijd de aandacht gevestigd op verantwoord antibiotica- gebruik in de geneeskunde voor mens en dier. “De World Antibiotic Awareness Week wordt aangegrepen om wereldwijd campagne te voeren voor een groter bewustzijn inzake antibacteriële resistentie en om beste praktijken te promoten onder One Health- stakeholders, om zo het ontstaan en de verspreiding van resistente infecties te verminderen”, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

“De uitvinding van antibiotica was een enorme vooruitgang in de (dier)geneeskunde”, legt Fabiana Dal Pozzo van Amcra, het kenniscentrum inzake antibioticagebruik en -resistentie bij dieren, uit. “Bacteriële infecties werden plots behandelbaar, en patiënten die immuungecompromitteerd of verzwakt zijn, overleven makkelijker chirurgische ingrepen.

Bij veelvuldig gebruik van antibiotica ontwikkelen bacteriën echter resistentie ertegen. Zo ontstaat het risico dat sommige infecties niet meer behandeld kunnen worden.” Nu al sterven mensen aan ziektes die normaal gezien perfect te genezen zijn, omdat de bacterie resistent is tegen bepaalde antibiotica. Volgens een schatting zouden op die manier in 2019 wereldwijd 1,27 miljoen mensen rechtstreeks aan bacteriële resistentie gestorven zijn.

Dal Pozzo waarschuwt dat de moderne geneeskunde stilletjes in gevaar dreigt te komen. “Niemand praat over de mensen die sterven aan resistente ziektekiemen of over dieren die niet meer behandeld kunnen worden. Ze verdwijnen in algemene statistieken.”

Antibiotica verdwijnen

De situatie is eveneens verontrustend in de diergeneeskunde. “Bij Amcra moeten we soms onze richtlijnen aanpassen en bepaalde antibiotica lager op de keuzelijst zetten, omdat ze minder effectief worden.” Dat is zorgwekkend voor de gezondheid en het welzijn van dieren, maar heeft ook economische gevolgen voor veehouders. Zij verliezen dieren, krijgen te maken met verminderde productiviteit…

Zo is er volgens het Belmap 2023-rapport (One Health Report on the Antimicrobial use and Resistance in Belgium) een stijging waargenomen in resistentie aan benzylpenicilline bij 2 pathogenen van varkens: Pasteurella multocida – dat bij varkens atrofische rinitis veroorzaakt – en Actinobacillus pleuropneumoniae – een belangrijke oorzaak van pleuropneumonie.

“Dit zou het gebruik van benzylpenicilline als eerste keuze antibioticum voor de behandeling van pleuropneumonie veroorzaakt door A. pleuropneumoniae in gevaar kunnen brengen”, aldus Dal Pozzo. “De resistentie tegen trimethoprim-sulfonamide en florfenicol, ook beide eerste keuzes antibiotica, is nog laag of zeer laag, waardoor ze beide acceptabele alternatieven zijn voor benzylpenicilline. Er zijn dus gelukkig nog andere eerstelijnsantibiotica waartegen resistentie laag is, maar het arsenaal aan werkbare middelen vermindert op die manier wel.

Dit onderstreept het belang van rationeel antibioticagebruik. We moeten duurzaam gebruik promoten voor de middelen die we hebben, om infecties bij dieren te blijven bestrijden.” Dal Pozzo heeft echter ook goed nieuws: door gebruik van antibiotica te verminderen, kan ook de resistentie ertegen verminderen. De situatie is dus omkeerbaar.

Daling antibioticagebruik stagneert

Volgens de barometer gepubliceerd door Amcra stagneert de daling van antibioticagebruik echter de laatste jaren. Het totale antibioticagebruik bij varkens, pluimvee en kalveren in België daalde de voorbije 6 jaar met bijna 65 ton, maar tussen 2022 en 2023 maar met 3,5 ton.

“Deze cijfers maken ons niet bezorgd”, sust Dal Pozzo. “Het laaghangend fruit is de laatste jaren grotendeels geplukt, waardoor het tempo van de daling wat vertraagd is. De veesector heeft al grote inspanningen geleverd, maar iedereen is er zich van bewust dat er nog marge voor verbetering is.”

Daarnaast zijn er op basis van de barometer zogenaamde ‘rode bedrijven’, waar nog te veel antibiotica gebruikt worden. “Deze veehouders kunnen nog veel verbeteringen doen op niveau van de basisprincipes, waardoor er daar nog kansen zijn voor grote dalingen in hun antibioticagebruik.” Deze bedrijven zijn dan ook buitenproportioneel verant-woordelijk voor antibioticagebruik in België: 8,2% van de varkensbedrijven is verantwoordelijk voor 21,9% van het totale antibioticagebruik in de varkenssector. Bij vleeskalveren gaat het om 11,9% rode bedrijven die verantwoordelijk zijn voor 18,2% van het totale gebruik in die sector.

“We moeten blijven strijden om de hele sector bewust te maken van het belang van duurzaam antibioticagebruik. Antibacteriële resistentie die zich ontwikkelt in het ene bedrijf, kan zich immers verspreiden naar andere bedrijven.” Daarnaast is er het risico van directe – door contact met (gezelschaps-) dieren – of indirecte verspreiding van de resistente ziektekiemen. “Omwille van dit risico vragen we deze inspanningen van de veesector.”

Toekomstplannen

In juni publiceerde Amcra Visie 2030, een nieuw plan om verstandig antibioticagebruik in de diersector in de toekomst verder te promoten. “Er zijn niet alleen nieuwe reductiedoelstellingen in opgenomen, maar ook acties in uitgewerkt die de sleutel zijn voor het verderzetten van een daling in antibioticagebruik de komende jaren”, duidt Dal Pozzo.

De toegang tot data en het gebruik van de benchmarkrapporten door veehouders moet bijvoorbeeld gestimuleerd worden. Verder moeten ook de controles op het gebruik van antibiotica verbeteren. “Niet om veehouders te straffen, maar om ervoor te zorgen dat de registratie van het gebruik correct gebeurt. Daarbij hoort ook dat veehouders die goed bezig zijn, meer erkenning verdienen.”

In de Visie 2030 van Amcra blijft het inzetten op dierziektepreventie om het gebruik van antibiotica te voorkomen een centraal actiepunt, net als het sensibiliseren en informeren van veehouders. “Daar is een belangrijke rol weggelegd voor andere actoren in het veld, zoals de universiteiten en DGZ”, stelt Dal Pozzo.

DGZ verzorgt inderdaad een aantal projecten om duurzaam antibioticagebruik bij veehouders te ondersteunen en aan te moedigen, zoals FarmFit, AB Coaching en het PneumoNEE-project. “De belangrijkste doelstelling van dat project was de omschakeling van groepsbehandeling naar individuele behandeling op maat van de ziekteverwekker en het individuele dier”, aldus DGZ. “Daarnaast werd volop ingezet op een haalbare implementatie van de snelscan longechografie in de praktijk. Dankzij deze techniek kunnen luchtwegaandoeningen bij kalveren tijdig vastgesteld worden en kan er gezorgd worden voor een gepaste, doelgerichte behandeling, waardoor onnodig of verkeerd antibioticagebruik wordt vermeden.”

Overheden nemen momenteel ook stappen om, samen met betrokken partners, een nieuw Antibioticaconvenant en een nieuw One Health Nationaal Actieplan tegen antibioticaresistentie uit te werken. “Het nieuwe Actieplan – waar dier, mens en milieu in samenkomen – is een werk van lange adem. Er zijn veel neuzen om in dezelfde richting te krijgen”, besluit Dal Pozzo.

Thor Deyaert