De Pluk&Snoeptuin dichtbij de 3M-site: “Een biovisie in Zwijndrecht, dat zie ik niet meer”
De PFOS-vervuiling rond de 3M-site is al een hot item sinds juni. Ze heeft gevolgen voor het leefmilieu en de grond van Zwijndrecht, en dit baart ook de actieve landbouwers zorgen. Gunther De Brauwere en zijn vrouw Myriam De Bruyn baten binnen de perimeter van 5 km de Pluk&Snoeptuin uit. “Wij geloven in de visie van bio, maar eerlijk gezegd zie ik dat in Zwijndrecht niet meer mogelijk.”
Hoewel Gunther De Brauwere (54 jaar) en zijn vrouw Myriam De Bruyn (50 jaar) oorspronkelijk niet van Zwijndrecht waren, kwamen ze er wel samen terecht. Het koppel vond een mooi stuk grond, startte eerst een boomkwekerij op, maar bouwde dat af toen ze het concept van CSA ontdekten. “We hadden een groot stuk land waar we niets mee deden. We kweekten al groenten voor eigen gebruik sinds 2001, zoals komkommers en tomaten, maar hadden steeds veel te veel. Toen we het concept van een plukboerderij ontdekten, waren we al snel voor het idee gewonnen”, aldus Gunther.
Doorheen de jaren sloten ze zich aan bij Boeren & Buren, startten ze met thuisverkoop en draaiden de zaken goed. Zowel de groenten, het fruit en de eieren van hun 100 legkippen verkochten goed. Tot in juni.
Hoe reageerden jullie toen de verontreiniging bekend raakte?
GDB: “Emotioneel, want ik las letterlijk in de krant: ‘Zwijndrecht, smeerput van Vlaanderen’. Ik was om te ontploffen, weeral moest heel Zwijndrecht door het slijk gehaald worden. Hoe kan je dan nog bio en gezonde voeding als visie uitdragen? Misschien en hopelijk zijn de mensen het binnen 5 jaar vergeten. Maar ik ken nu al boeren die stoppen, want is het nog de moeite om voort te doen? Landbouwers zijn kwaad, de moed zakt hen in de schoenen. Het wordt ook volledig uitgesmeerd in de pers en media: mensen hebben nu echt schrik.
Recent werd gezegd dat er geen bijkomende maatrelen bijkwamen. Geeft dat rust?
Ons bedrijf is binnen de perimeter van 5 km gesitueerd. Er wordt dan geadviseerd om geen eieren te eten volgens de Vlaamse overheid. Bizar vind ik dat. Het FAVV zegt dat er geen bijkomende maatregelen nodig zijn, met andere woorden landbouwers mogen hun eigen vlees, groenten en eieren dus verkopen. De lopende en geldende maatregelen voor particulieren blijven echter wel van kracht: men mag dus geen eieren eten uit eigen tuin. Mijn overbuur mag dus geen eieren eten van zijn eigen kippen, maar mag ze wel bij mij kopen. Dat is niet logisch.
Welke impact heeft het schandaal op de verkoop en de CSA?
Die impact is groot. We maakten in 2020 nog 135 pakketjes klaar voor Boeren & Buren, en dat aantal was in juni teruggevallen naar minder dan 20. Ook de verkoop van de eieren is stilgevallen. Het is wel zo dat er nu veel minder klanten komen, omdat mensen denken dat Zwijndrecht ‘vergiftigd’ is. Na het nieuws hadden we onmiddellijk iemand van bij ons in de buurt aan onze deur. Die had zich net als lid ingeschreven voor de CSA. Die zei dat ze zich nooit had ingeschreven, als ze dit had geweten. Ik heb die nooit meer gezien. Er zijn natuurlijk ook mensen die niet zo drastisch reageren, en gewoon wachten om terug te komen oogsten. Er zijn er ook bij die eerder gelaten reageren: “Wat ik altijd gegeten heb, zal me nu toch geen kwaad doen”, redeneren ze. Nog anderen wil enkel nog groenten en geen eieren kopen. De reacties zijn dus uiteenlopend.
Dan is er toch veel oogst die blijft hangen?
Dat klopt. De eerste weken, toen het nieuws bekend raakte, stond alles op punt om geoogst te kunnen worden, zoals broccoli, spitskool, bloemkool... Het ging om meer dan 400 planten! Als daarvan 10% geoogst is, dan mag ik blij zijn. Die oogst ging verloren, die frezen we onder. Momenteel is er ook een overvloed aan groenten. Dat is om te huilen. Ik kan een camion vullen met courgetten en mijn tomatentunnel staat op barsten. Misschien kunnen we, als blijkt dat de resultaten van de staalnames in orde zijn, nog een deel weggeven? De voorbije weken hebben we nog maar weinig gedaan aan de velden. Het is te nat en er komt niemand. De motivatie is weg. Je hebt er zoveel tijd in gestoken, en dan moet je nog de moeite vinden om alles proper te zetten.
Waarvan werden bij jullie stalen genomen?
Overal waar PFOS kan inzitten: bij de groenten vooral de bladgroenten, een beetje van het fruit, en natuurlijk de eieren. Er werden ook grondstalen op verschillende plekken genomen – tussen groenten, fruit, bij kippen – en grondwater. Dat is een brede waaier op 1 plek. De coördinatie van die staalnames gebeurde door de gemeente Zwijndrecht, maar het waren mensen van 3M en OVAM die stalen namen. Het FAVV nam geen stalen. De gemeente zei dat ze ervoor zorgden dat er ook bij ons stalen konden genomen worden, alhoewel we buiten de perimeter van 2 km rond 3M zitten.
En nu is het nog steeds wachten op resultaten?
Die werden ons half juli beloofd, maar we hebben er veel langer op moeten wachten. Ondertussen blijken de waarden wel mee te vallen voor de stalen van de grond en het water. Over de groenten, het fruit en de eieren hebben we nog geen resultaten. We hebben dringend nood aan die resultaten. Zonder de resultaten weten we niet wat te doen met de groenten en eieren. Als ze goed zijn, zullen er waarschijnlijk wel wat leden terugkomen en zal de thuisverkoop weer wat op gang komen. Het zou ook kunnen dat we niet meer onder de noemer bio kunnen werken, maar als conventionele telers worden aanzien. In 2014 werden al grondstalen onderzocht en was de grond geschikt voor bioteelt. Er leek niets aan de hand, maar dat kan dus veranderen, omdat nu pas de PFOS-waarden worden meegenomen. En dat terwijl die dreiging er toch altijd geweest is? Wij communiceren altijd transparant via Facebook en de nieuwsbrief wat er gebeurt op het veld, en nu is die communicatie meer dan nodig. Onze leden hebben duidelijkheid nodig. Er zijn veel pistes, maar op dit moment weet ik nog niets.
Zijn jullie teleurgesteld in de gemeente Zwijndrecht?
Ja. Eerst werd gezegd dat ze iedereen zullen ondersteunen, goede communicatie en info zullen voorzien. Maar als puntje bij paaltje komt, moet je telkens zelf mailen. Ik probeer de instanties constant te bereiken, zonder resultaat. In vergelijking met Beveren is er hier meer onzekerheid. In Beveren was er naar alle huishoudens een brief verzonden: over wat mag en wat niet. Wij wonen in Zwijndrecht – waar het gebeurde – en we weten van niets. Zoiets kan toch niet.
Bioforum deed ook zijn best om mensen te begeleiden.
Bioforum organiseerde eind juni inderdaad een bijeenkomt met de CSA-bedrijven, maar ook met andere bioboeren. Er waren vooral CSA-bedrijven uit Antwerpse en het Waasland aanwezig. Er werd een advocaat milieurecht uitgenodigd en die opperde om stappen te ondernemen tegen de overheid. We moesten onze verhalen op papier zetten, waar de knelpunten zitten, welke verliezen we leden, en wat er minder werd verkocht. Ik mailde dit door, maar heb er niets meer van gehoord. Samen met een andere landbouwer werd ik ook uitgenodigd op de parlementaire onderzoekscommissie. We mochten dan ons relaas doen over de situatie. Toen werd ook gevraagd of een financiële compensatie zou helpen. Uiteraard! Als je je omzet naar omlaag ziet gaan, is elke compensatie goed, op korte of op lange termijn.
Denk je dat bio nog een toekomst heeft in Zwijndrecht?
Als bioboer werk je met respect voor een gezonde bodem, omgeving en natuur. Zo kan je gezonde groenten kweken. Dat kan niet met PFOS in de grond. Het is altijd al moeilijk geweest: we zitten ingesloten tussen de autostrade, de expresweg en chemie. We krijgen alles binnen wat we kunnen binnenkrijgen. Dat heeft ons altijd parten gespeeld om het verhaal geloofwaardig te maken en te houden. Ik denk dat het PFOS-schandaal de druppel is om er iets van te kunnen maken. Dat klinkt pessimistisch, maar je moet achter je eigen verhaal kunnen blijven staan. Als mijn grond PFOS bevat, dan is het voor mezelf al een no go om het geteelde voedsel zelf te eten, laat staan te verkopen. Daar kan ik niet achter staan. Je kan ook zeggen: ik word gangbaar, maar dan zit er nog PFOS in de grond…
Hebben jullie jezelf laten testen op PFOS in het bloed?
Neen. Als ik dat wil, moet ik dat betalen. De perimeter was te ver. 10 mensen uit de onmiddellijke omgeving van de site hebben bloedstalen genomen en hun waarden in het bloed waren te hoog. Wij zitten er nog gelukkig wat verder vanaf. Eigenlijk hoeven we het van onszelf niet te weten, het zal op den duur wel afbreken, dachten we. Maar we weten ook niet of die PFOS gelinkt kan worden met bepaalde ziekten. We merkten ondertussen ook dat niet iedereen PFOS in dezelfde mate opneemt. De burgerbewegingen merkten dat, en zullen dus ook onderzoek in gang zetten. Wat de toekomst brengt, weten we niet, maar we leven mee met heel de bevolking van Zwijndrecht, van kinderen tot mensen die hier hun kost moeten verdienen en leven.
