PAS: knutselwerk, maar biedt ook kansen

Nu het sluiten van 41 als rood-aangeduide landbouwbedrijven concreet wordt en de algemene media haalt, zijn de Vlaamse meerderheidspartijen het onderling steeds minder eens over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) die ze eerder goedkeurden.

De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) is echter een veel ruimer verhaal dan het sluiten van de 41 ‘rode’ bedrijven. Het gaat ook over zones met nulbemesting en over het reduceren van de totale Vlaamse veestapel. Bovendien is het nog niet helemaal duidelijk wat de gevolgen van de PAS voor de landbouw zullen zijn in de tweede fase, van 2030 tot 2050.

Maarten Hens van het departement Omgeving van de Vlaamse overheid herhaalde als eerste spreker in Melle nog eens de noodzaak aan het globaal juridisch onderbouwen van de stikstofproblematiek, zodat vergunningsaanvragen van landbouwers niet langer individueel zouden beoordeeld worden. Steven Van Passel van de faculteit Bedrijfskunde en Economie van de Universiteit Antwerpen wees er onder meer op dat het verplaatsen van landbouwbedrijven niet in het Stikstofakkoord van de Vlaamse regering zit. Omdat locatie zo bepalend is in de aanduiding als groen, oranje of rood bedrijf, zou dat een optie geweest kunnen zijn. Met de bijkomende gedachte dat de totale veestapel in Vlaanderen fors moet gereduceerd worden, zet het verplaatsen van veebedrijven maar weinig zoden aan de dijk.

Vergunningstoerisme

Hendrik Schoukens, professor Milieurecht aan de UGent, hekelde inzake de PAS onder meer het ontbreken van een juridische onderbouw voor emissie-arme staltechnieken zoals luchtwassers. Hij waarschuwde in Melle voor een mogelijke nieuwe bedreiging voor de Vlaamse landbouw. Dat er in de jaren na de brieven aan rode bedrijven nog vergunningen verleend werden, is volgens Schoukens juridisch geen al te groot obstakel voor de PAS. “Europa laat toe dat overheden lopende vergunningen herbekijken of intrekken, als dat nodig is. Maar daar moet dan natuurlijk een passende vergoeding tegenover gezet worden.”

“Bemesten en beweiden valt hier nog niet onder de vergunningsplicht. Maar als dat een impact heeft voor bepaalde gebieden, zou daar wel een vergunningsplicht kunnen voor volgen. Nederland gaat al in die richting”, waarschuwt de professor. Hij hoopt dat het Stikstofakkoord Vlaanderen juridisch op hetzelfde niveau brengt als Wallonië, Frankrijk en Nederland, zodat er geen vergunningstoerisme ontstaat. “Het alternatief voor het voorliggende akkoord is dat er opnieuw voor elke afzonderlijke vergunningsaanvraag geoordeeld wordt over de stikstof-impact. Daar willen we echt niet naar toe.”

Verharding

David De Pue van ILVO schetste een reeks gevolgen van de PAS die in de discussies nog maar weinig aan bod kwamen. “Samen met onder meer de vergrijzing van de landbouw zal de PAS zorgen voor nog meer hoeves en terreinen die vrijkomen. Een deel daarvan zal ingenomen worden door woonfuncties en door niet-landbouwbedrijven. Dat leidt dan weer tot meer verharding in de open ruimte, terwijl de bouwshift (de vroegere betonstop) er eigenlijk moet voor zorgen dat er 20% onthardt wordt.”

Het open landschap in Vlaanderen zal veranderen door de PAS. “Minder koeien leidt verhoudingsgewijs automatisch tot minder grasland en meer akkerbouw. In Voeren is het nu al duidelijk dat de PAS daar het open landschap bedreigt.”

Hobbydieren

De Pue verwacht dankzij de PAS een verdere stijging van het aantal hobbydieren in Vlaanderen. “Verpaarding komt al vaak aan bod, maar er is ook de alpacasering en dan heb je nog de lama’s en de emoes. Hobbydieren vallen niet onder de PAS, maar die stoten natuurlijk ook wel ammoniak uit. Het aandeel landbouwgrond dat niet voor landbouw gebruikt wordt, zal groeien. Nu al zijn er regio’s waar 40% van de landbouwgrond niet voor landbouw ingezet wordt.”

De PAS zal volgens De Pue bovendien zorgen voor schaalvergroting in de Vlaamse landbouw. “De veestapel als geheel moet verkleinen, maar omdat er veel hoeves zullen vrijkomen, liggen er misschien kansen voor verspreide schaalvergroting door overnames, die samengaan met emissie-arme investeringen.”

Bram Bombeek, journalist bij VILT, mocht de discussieronde op gang trappen. “De PAS belooft een juridische strijd te worden en vergt heel wat financiële middelen van de overheid. Die overheid zou zich de vraag moeten stellen wat de return daarvan is. Of ze met de PAS werkelijk de beoogde reductiedoelstelling zullen halen. De sector merkt voorts dat er weinig speelruimte is over de beslissingen. In plaats van te zoeken naar oplossingen voor de emissies wordt de sluiting als enige optie geponeerd.”

Weinig perspectief

“Jonge boeren verliezen met de PAS alle perspectief en met name voor het Vennengebied in Turnhout en de varkenshouderij in het algemeen ziet het er absoluut niet goed uit. En dan is er nog een grote groep landbouwers die nog niet beseft wat er met de PAS op hen af komt, want ook het hervergunnen zal pas kunnen als er reductiedoelstellingen inzake emissies gehaald worden. In Limburg waren ze 20 jaar geleden zo fier dat ze zo vlot natuurgebieden konden afbakenen. Nu blijkt dat die provincie zichzelf daarmee in de voet geschoten heeft”, zegt Pieter Verhelst van Boerenbond. Hij verwijst de PAS terug naar de tekentafel.

Ondernemingszin

Dat is net wat Lieven De Stoppeleire van het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) niet wil. “Het Stikstofakkoord maakt ons niet blij en er is zeker nog wat werk aan. Maar als er een decreet komt, kunnen onze landbouwbedrijven opnieuw correct vergund worden. Enkel die vorm van rechtszekerheid kan de ondernemingszin in de landbouw opnieuw aanwakkeren. Als er nu geen decreet komt, blijft de rechtsonzekerheid voortduren. Dan is het misschien wachten op een nieuwe Vlaamse regering na de volgende verkiezingen vooraleer er opnieuw een akkoord over stikstof komt. Hoe langer er gewacht wordt, hoe proportioneel groter de inspanning zal moeten zijn voor de landbouw.”

Impact op veevoer

Liesbeth Verheyen van BFA schetst de impact van de PAS op de veevoederbedrijven. “Met het terugbrengen van het totale aantal varkens, runderen en kippen zal er per jaar ruim 1 miljoen ton minder voeder kunnen geleverd worden. Mogelijk zullen daardoor 20 bedrijven de deuren moeten sluiten en komen 600 werknemers op straat te staan. Maar voor onze sector is er geen uitkoopregeling of andere flankerende maatregelen. Nochtans kunnen net de veevoederfabrikanten een deel van het ammoniakprobleem oplossen met aangepaste voeders. Maar dat kan momenteel zelfs niet in rekening worden gebracht voor wie een oranje of rood bedrijf heeft. Er is nog steeds geen wetenschappelijk comité dat de emissie-arme maatregelen zou kunnen beoordelen.”

Zo’n wetenschappelijk comité staat ook bovenaan het verlanglijstje van Carl De Braeckeleer van DLV. “Hoewel er technisch heel wat mogelijk is om ammoniak te reduceren, biedt het PAS geen incentive om dat te gaan doen. Niet alleen ontbreekt er dat wetenschappelijke comité, het is niet eens duidelijk hoe we die emissies zouden moeten gaan meten. De PAS is bovendien maar één van de hordes die de Vlaamse veehouders moeten zien te nemen. Daarna komen nog MAP 7 en het geurkader. De impact van dat laatste kan nog groter zijn dan die van de PAS.”

Reconversie

Zelfs Ineke Maes van de Bond Beter Leefmilieu heeft vragen bij het definitieve ontwerp van de PAS. “Er zit te weinig visie in. Er wordt niet aangegeven wordt er moet gebeuren met al die bedrijven die vrijwillig of verplicht moeten sluiten. Er is geen mogelijkheid voor reconversie en er wordt zelfs niet bepaald waar we met de landbouw in Vlaanderen naartoe willen. Dat technologische innovatie geen kans krijgt, is een gemiste kans.” Tegelijk vraagt ze om niet uit het oog te verliezen waarvoor de PAS werd gemaakt. “Die natuurgebieden hebben een grote maatschappelijke waarde en zijn nodig voor de landbouw, bijvoorbeeld voor de bestuiving en als remedie tegen plagen.”

Filip Van der Linden