Het mysterie van digitale dermatitis
Digitale dermatitis of Mortellaro is een uiterst besmettelijke klauwaandoening. Het is een economisch belangrijke veeziekte met een belangrijk welzijnsaspect. Digitale dermatitis is moeilijk uit te roeien op een bedrijf, maar dat betekent niet dat we de aandoening niet met succes kunnen bestrijden.
Er is al veel onderzoek verricht naar deze ziekte, maar enkele fundamentele vragen blijven tot nu toe onopgelost. Zo is het exacte verloop van de ziekte nog steeds niet volledig begrepen. Er is bovendien op dit moment geen therapie beschikbaar die 100% succes garandeert.
M-stadia
Digitale dermatitis is te herkennen aan typische, scherp begrensde zweren van de huid op de achterkant van de klauw. We classificeren digitale dermatitis aan de hand van verschillende ‘M’-stadia.
M0 staat voor een gezonde hoefhuid, M1 toont een huidzweer die niet groter is dan 2 cm, wat normaal gezien niet pijnlijk is. Daarop volgt het actieve stadium van digitale dermatitis of het M2-stadium. Het uiterlijk van de M2-wonde gelijkt op een aardbei. De zweer is buitengewoon pijnlijk en de dieren lopen mank. Het lopen op de punt van de hoef met ongelijk verdeeld gewicht is kenmerkend voor het M2-stadium. In het M3- of wondgenezingsstadium, vormt zich een korst over het aangetaste letsel. Na M3 kan zich, in plaats van genezing, helaas echter ook stadium M4 ontwikkelen, namelijk het chronisch stadium. De ziekte kan opnieuw opflakkeren tot M2-stadium. Als het letsel volledig geneest, noemen we dit stadium M5.
Exacte veroorzaker niet bekend
Digitale dermatitis wordt meestal aangetroffen op de achterpoten van runderen, maar kan ook op de voorpoten voorkomen. Zelfs de niet-pijnlijke fase is reeds besmettelijk. De anaerobe bacterie Treponema is nauw verwant aan digitale dermatitis, maar de exacte veroorzaker van de ziekte is nog niet geheel bekend. Er worden vaak ook andere bacteriën in de wonden aangetroffen. Onderzoekers probeerden systematisch negatief geteste dieren te infecteren met een zuivere kweek van Treponema, maar dat veroorzaakte niet altijd digitale dermatitis. Daarom blijven er vragen over de exacte reden voor het uitbreken van de ziekte.
Bij andere diersoorten is de bacterie Treponema, waarvan op dit moment wordt aangenomen dat ze digitale dermatitis veroorzaakt, gevonden in vergelijkbare laesies bij schapen, melkgeiten en zelfs bij wilde Noord-Amerikaanse elanden. In ieder geval wordt Treponema gedetecteerd bij 3 soorten ernstige voetletsels bij runderen, namelijk teennecrose, niet-genezende wittelijndefecten en niet-genezende zoolzweer.
Tegenwoordig wordt het optreden van de ziekte vergeleken met parodontitis bij mensen. Dit houdt in dat de huid eerst beschadigd moet worden door andere bacteriën, waarna Treponema succesvol kan aanvallen. De exacte mechanismen van ziekteoverdracht zijn dus tot nog toe mysterieus gebleven, maar het uitbreken is zeker multifactorieel. Genetica, omgeving, immuniteitsstatus en stalmanagement spelen zeker een belangrijke rol bij het ontstaan van de ziekte. Verder onderzoek is duidelijk nodig.
Vuile poten geven hoger risico
Hoe moet men omgaan met digitale dermatitis op boerderijniveau? We zijn daarbij specifiek geïnteresseerd in huisvesting, bioveiligheid, voeding en managementpraktijken. Klauwen moeten droog zijn. Het type huisvesting voor melkkoeien wordt in verband gebracht met digitale dermatitis. Vaak zijn veehouders en zelfs dierenartsen blind en niet kritisch genoeg over hygiëne in de stal. Het is niet natuurlijk dat koeien in de mest staan! Het blijkt ook uit onderzoek: koeien met vuile poten hebben een hoger risico op het ontstaan van digitale dermatitis dan koeien die de mogelijkheid hebben om naar de weide te gaan. Dit laatste doet het risico op digitale dermatitis normaal gezien dalen.
Diverse oorzaken
Het beheersen van de ziekte is een continue uitdaging. Zowel op bedrijfsniveau als op dierniveau kan men risicofactoren begrijpen en aanpakken, om zo digitale dermatitis te verminderen. In veel bedrijven is er digitale dermatitis in de stal. Introductie gebeurt mogelijk via aankoop van besmette dieren, maar ook door gebruik van mest van andere bedrijven en van onhygiënische klauwverzorgingsapparatuur.
Frequente klauwverzorging wordt anderzijds geassocieerd met een vermindering van het risico op digitale dermatitis in de veestapel. De klauwen worden bekapt om de vorming van de klauwen te verbeteren, waardoor de dieren minder vatbaar worden voor digitale dermatitis. Bij aankoop van dieren is quarantaine en inspectie van de klauwen eigenlijk noodzakelijk, en dit mag niet beperkt blijven tot het controleren op kreupelheid. Slechts ongeveer een derde van de dieren met digitale dermatitis loopt immers mank, terwijl ze ondertussen wel besmettelijk zijn voor andere dieren. Het duurt minimaal 3 maanden voor een actieve infectie zich ontwikkelt vanuit een normale huid en 4 maanden voordat het dier duidelijk mank loopt. Daarom geeft zelfs klauwinspectie vaak onvoldoende informatie.
Ook een uitgebalanceerd rantsoen is voor veel zaken belangrijk. Voeding heeft op digitale dermatitis een secundaire invloed. Pensverzuringsproblemen zorgen er bijvoorbeeld voor dat de mest veel vloeibaarder wordt en dat de klauwen snel vuiler worden. Supplementen toedienen – zoals koper, zink of mangaan – heeft slechts een beperkt gunstig effect op het verminderen van digitale dermatitis in de stal.
Individuele behandeling
Besmette dieren ontwikkelen antilichamen tegen de infectie. Deze reactie lijkt echter niet voldoende te zijn om verdere (her)infecties te voorkomen. Sommige dieren worden herhaaldelijk besmet. Ondanks jarenlange inspanningen om een vaccin te ontwikkelen, is er geen op de markt. Als dieren actieve letsels hebben, moeten ze individueel worden behandeld, ook al is er geen medicijn dat 100% werkt. Een groot kuddeprobleem met digitale dermatitis kan erg tijdrovend zijn.
Een wonde veroorzaakt door digitale dermatitis moet schoon en droog worden gemaakt en vervolgens worden gedebrideerd. Op die manier krijgt de wonde de kans om mooi te genezen van buiten naar binnen. Vervolgens passen we een effectief antibacterieel product toe. Jarenlang werd aanbevolen om oxytetracycline-antibioticasprays te gebruiken, wat nu een twijfelachtige methode is. Bij een bepaald percentage koeien kunnen er antibioticaresiduen in de melk voorkomen.
Uit veel onderzoeken blijkt dat het gebruik van alternatieven even effectief of zelfs effectiever is. Sprays en gels met gechelateerde koper en zink zijn werkzaam gebleken. Nog effectiever blijkt salicylzuur te zijn. Het heeft een pH lager dan 5, waardoor het een goed bacteriedodend effect heeft. Na het aanbrengen van het product moet de klauw goed worden omwikkeld om een schone omgeving en een langere contacttijd tussen het product en de wonde te garanderen en om een licht vochtige omgeving te bieden voor een betere wondheling. Veelgebruikte bandages worden binnen 2-3 dagen nat en moeten worden verwijderd. Een veelvoorkomend probleem op bedrijven is dat veehouders het verband vergeten en het te lang laten zitten. Dit heeft een sterk negatief effect op de genezing. Daarom wordt een felle kleur van verband aanbevolen om visueel te waarschuwen.
Voetbad
Een voetbad is de meest gebruikelijke benadering op kuddeniveau om digitale dermatitis onder controle te houden. Indien mogelijk, kan het voetbad het best in de stal worden ingebouwd en geautomatiseerd. Zo wordt er veel tijd bespaard.
Het voetbad moet minimaal 3 m lang zijn, anders stappen de koeien er niet met al hun 4 poten in. Koeien mogen niet naast het bad kunnen stappen. De breedte van het bad moet 60 cm zijn en de diepte van het product in het bad 25 cm. Zo stappen de koeien er rustig door en proberen ze er niet overheen te springen.
Jarenlang was de regel dat een voetbad van 200 l gelijk staat aan 200 passages. Tegenwoordig weten we dat dit ook afhangt van de hygiëne in de stal en dat op boerderijen waar netheid een probleem is, het nodig is om de kuipen frequenter te vervangen. Op boerderijen waar we problemen hebben met digitale dermatitis, is het noodzakelijk om het voetbad minstens 4 keer per week te gebruiken! Vervolgens wordt er na 6 weken geëvalueerd of de frequentie kan worden aangepast. Op de meeste bedrijven is dit in principe 1-2 keer per week. Het is belangrijk om koeien in droogstand en vaarzen niet te vergeten.
Naast een correct geïnstalleerde kuip is het ook noodzakelijk om een geschikt product te gebruiken. Jarenlang was kopersulfaat het meest gebruikt en het is ook bewezen dat dit het meest effectieve antibacteriële middel is. Er zijn echter legitieme zorgen over de verwijdering ervan en over de levenslange accumulatie van koper in de bodem. Daarom werd het product in 2006 verboden in de EU en is het sindsdien illegaal. Formaldehyde, ook veel gebruikt, is kankerverwekkend en is daarom ook twijfelachtig. Er zijn veel andere voetbadproducten op de markt, maar het is verrassend hoe weinig er zijn getoetst aan degelijk onderzoek. Niet getest, dus moeilijk om aan te bevelen! Sommige in de handel verkrijgbare producten die aangezuurd geïoniseerd koper, koper- en zinkchelaten en tea tree-olie bevatten, hebben een bewezen werkzaamheid.
Lastige ziekte
Digitale dermatitis is een ziekte waarmee we momenteel moeten leren leven en omgaan. De ziekte komt vaker voor bij melkvee en, eenmaal in de kudde geïntroduceerd, kan ze zich snel van dier naar dier verspreiden.
Digitale dermatitis is echter ook een opkomend probleem bij vleesvee. In 2018 werd berekend dat één geval van digitale dermatitis ongeveer 60 euro kost. Als de ziekte optreedt in de eerste 60 dagen van de lactatie, is het verlies 3 keer hoger! Bij vleesvee wordt geschat dat een actieve M2-infectie een verlies van groei van minstens 80 g lichaamsgewicht per dag kan veroorzaken.
Het belangrijkste bij het bestrijden van de ziekte is zorgen voor een schone en droge omgeving en regelmatig geschikte klauwbaden laten doorlopen.
