Raad van State haalt stikstofdecreet nagenoeg onderuit

De politiek moet helemaal terug naar de tekentafel voor een nieuw stikstofdecreet en er is snel een oplossing nodig voor alle landbouwers, kmo’s en industriële bedrijven wiens vergunning binnenkort afloopt en die geen enkel kader hebben voor een verlenging. Dat zegt Lode Ceyssens, voorzitter van Boerenbond, nu de Raad van State vernietigend is voor het stikstofdecreet.

Opaak stikstofdecreet

“Opaak. Ofwel: onduidelijk, ondoorzichtig, ontransparant. Zo noemt de Raad van State het voorstel van stikstofdecreet. Het toont aan dat de indieners van het decreet op een dood spoor zaten. We zien vele van onze eerder gemaakte opmerkingen terug in het advies. Denk maar aan de impactscore, de piekbelasters, de aanpak in het Turnhouts Vennengebied en de vergunningsdrempels die amper toepasbaar zijn. Dit is niet op te lossen met wat lapwerk, men moet van op de grond een nieuw decreet bouwen, samen hele aanpak te herdenken, met betrokkenheid alle belanghebbenden. Wij zijn klaar om met open vizier en oplossingsgerichte voorstellen aan tafel te komen. We hebben al veel gedaan en willen nog veel meer doen”, stelt Lode Ceyssens.

Oplossing voor verlenging aflopende vergunningen

Daarnaast is het voor Lode Ceyssens belangrijk dat er snel rechtszekerheid komt voor alle landbouwers, kmo’s en industriële bedrijven wiens vergunning de komende periode afloopt en nu geen enkel kader hebben om een nieuwe vergunning aan te vragen. “Aan het Vlaams parlement om hen toekomst te bieden tot er een voldoende toetsingskader is, klinkt het.

Toekomstperspectief voor agrovoedingsketen

De hele agrovoedingsketen blijft aandringen om met een open vizier naar de stikstofcrisis te kijken en zo snel mogelijk oplossingen te vinden voor onze land- en tuinbouwbedrijven, maar ook voor de andere economische actoren, zoals de industrie.

“In juni vorig jaar dienden we een lijvig bezwaarschrift in. We hadden veel opmerkingen en stelden veel vragen. Maanden geleden hebben we oplossingsrichtingen geformuleerd om weg te geraken uit de stikstofcrisis. Noch ons bezwaarschrift, noch onze oplossingsrichtingen werden ernstig en met een open geest bestudeerd. We hopen dat de politiek nu de keuze maakt om samen mét de betrokkenen aan tafel te gaan zitten, met open vizier en gericht op oplossingen”, zegt Lode Ceyssens.

“Dit zorgt op veel landbouwbedrijven en binnen de volledige agrovoedingsindustrie voor zeer veel onzekerheid en onrust. Nochtans is de agrovoedingsindustrie de grootste verwerkende industrie van ons land: 34.325 bedrijven met 120.000 voltijdse jobs die samen zo’n 60 miljard omzet genereren. En het op 10 maart beloofde onderzoek naar de onderlinge verschuiving van stikstof tussen landbouwbedrijven en de gelijktrekking van vergunningsdrempels met industrie moet zelfs nog vorm krijgen”, vertelt de voorzitter van Boerenbond.

“Hoe langer deze crisis duurt, hoe meer straf Vlaams ondernemerschap er verloren gaat. En bovendien brengt het ons geen stap dichter bij de doelstellingen voor stikstofreductie. De landbouwsector wil zijn verantwoordelijkheid nemen. De uitstoot kunnen we verder verminderen op een manier waarop we een sociaaleconomisch bloedbad in de Vlaamse agrovoedingsketen, te beginnen bij onze boeren, vermijden. De vergunningverlening voor de hele Vlaamse economie moet weer op de rails. Dat kan alleen als de politiek en de sector samenwerken”, besluit Lode Ceyssens.

Advies bevestigt de zorgen

De Raad van State toont zich erg kritisch over vele verschillende elementen van het voorstel van decreet. Hier waarschuwde Groene Kring meer dan een jaar geleden al voor tijdens het openbaar onderzoek. “Dit advies bevestigt onze zorgen”, stelt Maarten Moermans, ondervoorzitter van Groene Kring. De Raad van State is immers bijzonder kritisch over zowel het stikstofdecreet als bepaalde fundamenten van de gehele stikstofaanpak. “Alles lijkt zo wel op losse schroeven komen te staan”, aldus Maarten.

Groene Kring ziet daarmee een decreet waar zij uiterst kritisch tegenover stonden, van tafel geveegd. “Maar dat dit decreet überhaupt werd ingediend is des te problematischer. Wij vragen al 2 jaar om stikstofbeleid dat perspectief voor jonge boeren combineert met de nodige verduurzaming. Jonge boeren hebben nu al te veel tijd verloren en dreigen dat opnieuw te moeten doen”, vult Bram Van Hecke, voorzitter van Groene Kring aan.

Nieuw akkoord nodig

Het advies van de Raad van State maakt duidelijk aan de regering dat er nood is aan een nieuw akkoord, waar perspectief voor jonge boeren en stikstofreductie wel gecombineerd worden. Enkel zo worden zowel de landbouw als de natuur de nodige vooruitzichten geboden. Het is hoog tijd om akkoorden te maken die wél rechtszekerheid en perspectief bieden aan jonge boeren.

Volgens Groene Kring is het ook tijd om tot een gedragen, haalbaar en doelgericht kader te komen. Dat kan door een overleg op te zetten met de hele sector. “Toen we in maatpak voor de Vlaamse regering stonden, vroegen we al voor een sectoroverleg om op zoek te gaan naar beleid dat werkt voor zowel boeren als natuur. Die vraag wordt steeds dringender. De Vlaamse Regering moet daar nu naar handelen door in gesprek te gaan met boeren, en niet over hen”, besluit Bram Van Hecke.

Groene Kring roept dan ook de regering op om de politieke spelletjes achterwege te laten en samen met de sector op zoek te gaan naar een akkoord dat verduurzaming combineert met perspectief voor jonge land- en tuinbouwers.

Kritiek vanuit oppositie

Vlaams minister-president Jan Jambon heeft dinsdagochtend 3 oktober zijn ministers samengeroepen over het dossier. Binnen de meerderheid van N-VA, Open VLD en cd&v wil voorlopig niemand officieel reageren. Oppositiepartij Groen liet al weten dat het ‘vernietigende’ advies van de Raad van State ‘buskruit’ is, aldus fractieleidster Mieke Schauvliege.

“Dit is het op het eerste zicht een heel verregaand advies”, zegt Vooruit parlementslid Bruno Tobback. “Qua wake-upcall kan dit tellen.” Tobback heeft het over “een striemende veroordeling van het getreuzel van de Vlaamse regering in het halen van milieudoelstellingen.” Hij voegt er aan toe “dat dit niemand vooruit helpt, want het betekent de facto dat je geen enkele vergunning meer kan afleveren.”

Chaos en een vergunningenstop

De Vlaamse werkgeversorganisatie VOKA waarschuwt voor chaos, een feitelijke vergunningenstop, een stilstand van de Vlaamse economie en gigantische economische schade indien er op korte termijn geen goedgekeurd stikstofdecreet op tafel ligt.

De werkgeversorganisatie roept de Vlaamse regering op om toch door te zetten met het decreet, mits de noodzakelijke aanpassingen. Zonder zo'n decreet dreigt de chaos, waarschuwt Voka. Opnieuw onderhandelen is ook geen optie, wegens jarenlange vertraging die dan dreigt, aldus nog VOKA.

Meest strenge beoordeling

Volgens N-VA-voorzitter De Wever hebben zijn partij en Open VLD het decreet precies ingediend om het advies van de Raad van Staat te kunnen lezen, maar die komt volgens hem nu met ‘de meest strenge beoordeling’, die nog strenger is dan alle rechterlijke vonnissen die het vergunningenbeleid zo moeilijk hebben gemaakt.

“Als je dit vertaalt in wetgeving, is het moeilijk te zien hoe je nog vergunningen kunt geven”, aldus De Wever. Hij roept iedereen op ‘zijn vierkante meter te verlaten’, want er zal volgens hem sowieso een nieuw vergunningenkader moeten worden gestemd. “Want zonder dit decreet gaan we de facto naar een vergunningenstop. Daar zitten we met dit arrest eigenlijk al in. We staan vlak voor een vergunningenstop en eigenlijk is dit een dieptepunt, maar het kan tegelijk ook een kantelpunt zijn”, aldus De Wever. “Want eigenlijk valt hier voor niemand nog iets te rapen.” Er moet zo snel mogelijk een politieke consensus komen: “Het Vlaams Parlement moet zijn verantwoordelijkheid nemen voor de welvaart in dit land”, aldus De Wever.

We moeten verder

“Pappen en nathouden heeft geen zin”, dat zegt Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). “De belangrijkste boodschap van de Raad van State is dat we verder moeten, deze situatie is rampzalig voor de economie van Vlaanderen”, klonk het bij aankomst aan de extra Vlaamse ministerraad op het Martelaarsplein in Brussel.

“We moeten verder, we gaan Vlaanderen niet op slot zetten”, maakt Demir zich sterk. Dat betekent volgens de N-VA-minister niet dat alles meteen van tafel moet worden geveegd. “Er zijn opmerkingen, die kunnen we er uithalen en verder onderbouwen. Deze huidige situatie is rampzalig voor de economie van Vlaanderen.”

Demir hoopt dat de Vlaamse regering tot een oplossing kan komen en tegemoet kan komen aan het advies van de Raad van State. Tegelijkertijd mag de regering daar volgens haar ‘niet te ver in gaan’. “De Raad van State gaat heel ver in zijn advies en zegt dat er geen enkele overschrijding mogelijk is en je niets meer mag vergunning. Ik vind dat vergaand en dat gaat een beetje in tegen de rechtspraak van het Hof van Justitie”, aldus Demir. Ze deelde ook een sneer uit aan de Boerenbond. Volgens de minister steekt de belangenvereniging al 20 jaar de kop in het zand.

Juridisch onderzoek

De Vlaamse regering laat het vernietigende advies van de Raad van State op het stikstofdecreet van N-VA en Open VLD grondig juridisch onderzoeken. Dat is dinsdagvoormiddag 3 oktober 2023 afgesproken op de ministerraad, zegt minister-president Jan Jambon. “Het is de bedoeling om nadien met een gemengde groep van regeringsvertegenwoordigers en parlementsleden tot een gedragen oplossing te komen.”

Een jurist van het departement Omgeving zal een inventaris van de opmerkingen van de Raad van State inventariseren en overlegen met 3 externe juristen die mogelijke oplossingen moeten uitwerken. De regering zal die pistes vervolgens bespreken.

De minister-president zegt voorts dat het advies van de Raad van State tot nederigheid en verantwoordelijkheid stemt. “Het toont aan dat, gelet op de complexiteit, het grote gelijk in dit dossier niet bestaat”. Hij waarschuwt ook voor de dreigende grote impact op de activiteiten van alle Vlamingen, gaande van de gewone burger tot de grootste industrieel.

Geen soepeler beleid

De realisatie van meer robuuste en gezonde natuur moet centraal staan bij een oplossing voor het stikstofprobleem, zo stelt Natuurpunt in zijn reactie. Een versoepeling van het beleid is volgens de milieuorganisatie niet aan de orde.

"De Raad van State maakt een aantal terechte opmerkingen. Ze vragen echter geen versoepeling of afzwakking van het decreet, wel een voortzetting van het huiswerk", zegt Jos Ramaekers van Natuurpunt.

  “Het wordt een stevige uitdaging, maar op korte termijn is er geen alternatief. De regering moet hiermee aan de slag”, klinkt het nog. “De stikstofdepositie moet structureel dalen en dat kan enkel via een decreet, niet door individuele passende beoordelingen.”

Natuurpunt verwacht daarom dat de Vlaamse regering doorzet met het decreet. “De grote meerderheid van onze Europese natuur is er slecht aan toe. Een laks vergunningenbeleid in het verleden, maar ook een enge kijk op natuur en een structureel gebrek aan investeringen in natuurherstel, hebben daartoe bijgedragen. Een decreet blijft daarom nodig”, besluit Ramaekers.

Kordate regelgeving is in het algemeen belang

Bond Beter Leefmilieu (BBL) roept de Vlaamse regering op om snel met transparante, onderbouwde en integrale regels te komen over stikstof. De Raad van State ziet volgens BBL geen snelwegen naar vergunningverlening: de situatie is zo ernstig dat elk project moet aantonen welk effect het heeft op de omgeving. “De Vlaamse regering is met haar hoofd hard tegen de muur geknald”, stelt de milieuorganisatie.

BBL concludeert dat de bescherming van de natuur en het milieu volgens de Raad van State op de eerste plaats moeten komen. “Een kordate regelgeving blijft een verdediging van het algemeen belang”, zegt Heleen De Smet, beleidsexperte landbouw en voeding bij BBL. “We moeten keuzes durven maken die de urgentie en de ernst van deze problematiek voor de natuur, voor de gezondheid en voor onze maatschappij erkennen.”

Het advies stelt dat de wetenschappelijke twijfel snel moeten worden weggenomen. De industrie, chemiereus Ineos in het bijzonder, wacht op rechtszekerheid.

“Vlaanderen heeft te lang en te gemakkelijk vergunningen uitgedeeld”, zegt Tycho Van Hauwaert, beleidsexpert industrie van BBL. “Als gevolg van dat lakse beleid is heel de maatschappij nu de pineut. Om ruimte te creëren, moeten historisch grote uitstoters ook hun rol opnemen.”

Terugkeer gezond verstand

Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) pleit ervoor om uit de loopgraven te komen en aan oplossingen te werken in het stikstofdossier. “Ik hoop dat bij iedereen het gezond verstand terugkeert en dat we een vergunningsstop niet zelf gaan organiseren”, zegt hij. “Het decreet van N-VA en Open VLD is echter niet het robuuste vergunningskader dat onze economie nodig heeft”, vindt Brouns. “De impactscores, de drempels, de piekbelasters: op al die punten zijn er fundamentele vragen gesteld en ik heb daar ook altijd voor gewaarschuwd aan de onderhandelingstafel.”

De christendemocraat herhaalt dat de Vlaamse industrie en landbouw de stikstofuitstoot de voorbije 20 jaar al met 50.000 ton hebben verlaagd en dat die inspanning moet worden meegenomen in de ambitie om de uitstoot verder te doen dalen. “In een passende beoordeling moeten we met die realiteit rekening houden. Ik hoop dat bij iedereen het gezond verstand terugkeert en dat we een vergunningsstop niet zelf gaan organiseren”, zegt hij.

Overtreding grondwet

Zoals de vzw Verenigde Veehoudersal eerder vaststelden is nu naar hun oordeel ook de Raad van State van menig dat de PAS en het decreet niet in overeenstemming zijn met de artikelen 16, 17, lid 1, 20, 21 en 37 van het EU-Handvest, en de artikelen 10, 11, 22 en 23 van de Grondwet.

In een reactie laten de Verenigde Veehouders weten dat 2/3de van de aan de boeren aangerekende stikstof gewoonweg niet bestaat. Ze vragen zich zelfs af waarover men het heeft als de woorden stikstofcrisis en stikstofdeken opduiken. “Het gemiddeld ammoniak-gehalte in de buitenlucht is enkele microgrammen per m³ of 4 á 10/ 1000.000.000.000 (biljoen). Veel stelt dat dus niet voor en daarvan is maximum 40% landbouw gerelateerd. NOx uit industrie en verkeer halen opmerkelijk hogere concentraties. Antwerpen ligt op de satellietbeelden permanent onder een NOx-wolk”, aldus Peter De Swaef van de vzw Verenigde Veehouders.

De Raad van State verwijst meerdere keren naar het gelijkheidsbeginsel, dat alle Belgen gegarandeerd wordt door de grondwet en het EU-handvest. “Als de industrie op dezelfde basis beoordeeld wordt als de landbouw, dan gaan er heel veel fabrieken dicht moeten”, maakt Dr De Swaef zich de bedenking.

Vergunningenvacuüm

De federatie van de chemiesector, essenscia, roept de Vlaamse regering op het stikstofdecreet zo snel mogelijk aan te passen op basis van het voorstel dat nu voorligt. “Anders dreigt Vlaanderen in een ‘vergunningenvacuüm’ terecht te komen en cruciale investeringen in de vernieuwing en vergroening van onze industrie mis te lopen.”

Essenscia hekelt de toenemende rechtsonzekerheid die nu ontstaat, met een negatieve impact op het investeringsklimaat in Vlaanderen. “Er zitten heel wat (her)vergunningsaanvragen in de pijplijn die mogelijk vertraging oplopen, wat tijd maar ook veel geld kost. Vlaanderen dreigt hierdoor ook internationaal als investeringslocatie uit de boot te vallen”, zegt de federatie. “Hoe je het ook draait of keert, we hebben snel een aangepast stikstofdecreet nodig. Anders dreigt de totale impasse waarbij niemand - burger, boer of bedrijf - nog een vergunning dreigt goedgekeurd te krijgen”, zegt essenscia-directeur Ann Wurman. “We vragen van de Vlaamse regering en het Vlaams parlement verantwoordelijkheidszin om snel tot een juridisch robuuste oplossing te komen.”

Boerenbond, Groene Kring, Verenigde Veehouders, Belga, TD