Ook in Nederland was het een moeizame bietenoogst, maar wel met goede prijzen
Sandee Akkerbouw BV van de Holding Sandee uit het Nederlandse Onstwedde in het uiterste noorden van Nederland, is tijdens ons bezoek nog volop bezig met de oogst van de resterende 110 ha suikerbieten. “Dit zijn relatief droge percelen, die wij altijd moeten beregenen, maar dit jaar kun je hier wel makkelijk oogsten”, aldus schoonzoon Gjalt Cazemier. “Op de nattere percelen gaat het heel moeizaam dit seizoen.”
De Holding Sandee bestaat uit Sandee Vastgoed, Sandee Loonwerk en Sandee Akkerbouw. In 1996 nam de huidige eigenaar Adriaan Sandee het bedrijf over van zijn vader Bert Sandee. Toen had het bedrijf 60 ha en de hoofdteelten waren zetmeelaardappelen, suikerbieten en granen. Deze teelten heten in Nederland het zogeheten ‘Veenkoloniale bouwplan’. Adriaan Sandee heeft 2 dochters en een zoon. Gjalt Cazemier is met de oudste dochter van de boer getrouwd. Gjalt: “Het is momenteel echt heel druk. Het zijn lange dagen en met het huidige weer is het elke dag een strijd om de producten te oogsten en de machines heel te houden.”
Inmiddels 900 ha
Na de overname door Adriaan in 1996 groeide het akkerbouwbedrijf razendsnel. Sandee heeft inmiddels 400 ha grond in eigendom en bewerkt in totaal 900 ha. Die 500 ha bestaat vooral uit huurgronden en langdurige pacht. In de basis bestaat het bouwplan van het Nederlandse akkerbouwbedrijf nog steeds uit een Veenkoloniaal bouwplan. In totaal telen ze gemiddeld zo’n 150 ha suikerbieten, in 2023 was dit 124 ha.
We bezochten het bedrijf begin november tijdens de suikerbietenoogst. Gjalt: “We hebben op dit moment zo’n 14 ha suikerbieten geoogst en hebben nog 110 ha te gaan.” Terwijl wij van de boerderij naar het veld rijden waar de suikerbieten geoogst worden, komen we langs een groot perceel van het akkerbouwbedrijf waar net de zetmeelaardappelen geoogst worden met 2 Grimme Ventor 4150-aardappelrooiers (vierrijers). Zelfs deze Grimmes op rupsen hebben het moeilijk in de natte omstandigheden. Gjalt: “Door de aanhoudende regenval in oktober en november zakken nu zelfs onze Grimmes op rupsen gewoon weg in het akkerland. Het gaat ons weer heel veel moeite kosten om de structuur van de bodem voor het volgende gewas in orde te krijgen.”
Belgische verdeler gebeld
Aangekomen bij het suikerbietenland, ziet het er stukken beter uit. “Dit is dus een droog perceel, wij hebben dit perceel ook beregend. Het voordeel van een droog perceel is dat je er in het voorjaar vroeg op kunt en dat je er in het najaar bijna altijd op kunt blijven rijden”, aldus Gjalt. De moeilijkste percelen van het akkerbouwbedrijf zijn overigens de 17 ha met uien. Die 17 ha ligt namelijk op zogeheten ‘overgangsgronden’, die bestaan uit kleigronden die op veengrond liggen. Gjalt: “In verband met de dramatisch moeilijke oogst-omstandigheden hier in het noorden heb ik vanochtend nog een Belgische Grimme-verdeler gebeld met de vraag of hij nog een overlaadwagen heeft staan met hoge banden en een hoge bodemvrijheid. Hiermee hopen wij de suikerbieten überhaupt van het land te kunnen krijgen. Een overlaadwagen op rupsen zou trouwens nog beter zijn.”
Het personeel van Sandee gaat met banden met een spanning tussen de 1-2 bar het land op, afhankelijk van de situatie ter plaatse. De 2 Grimme- aardappelrooiers hebben dus al rupsbanden. Gjalt: “Rupsbanden geven gewoon meer draagkracht en meer tractie.” Wat kippers betreft, rijdt het bedrijf met 3 BeBoMa-kippers van 30 ton en 3 kippers van 20 ton. Momenteel worden de kippers waar mogelijk op de wendakkers gevuld. Indien dit niet mogelijk is, wordt met halve vrachten gereden. Het streven is om de restende dikke 110 ha voor de kerst eruit te hebben.
Goed uitgerust machinepark
Sandee doet al het werk zelf en het bedrijf is innovatief. Zo heeft het een spuitboom van Joskin aangepast van 27 m naar 45 m, met elke 3 m een sectie om papierpulp of rundveedrijfmest over hun stuifgevoelige zand-gronden te kunnen spuiten als stuifdek voor het pas gezaaide gewas. In Nederland hebben de telers in de Veenkoloniën en op Texel hiervoor een ontheffing. Verder heeft het bedrijf een Dewulf Kwatro-zelfrijdende 4-rijige zeefbandrooier voor het oogsten van de zetmeelaardappelen. Gjalt: “Helaas hebben wij op dit moment panne met deze oogstmachine. De suikerbieten op het goed begaanbare perceel waar wij net geweest zijn, die worden geoogst met een Agrifac Hexx Traxx 12-rijige bietenrooier.” Een groot voordeel van deze 12-rijige Hexx Traxx is volgens de jonge akkerbouwer dat je veraf van de nog te oogsten rijen blijft. Met een 6-rijer rijd je strak langs de bieten en in deze jaren met extreme natte oogstomstandigheden valt de buitenste rij niet in de diepe sporen van de voorgaande ronden. Deze rooier is dermate aangepast door medewerkers van Sandee in samenwerking met Agrifac, dat je er ook eenvoudig cichorei mee kunt rooien. Onder meer door een axiaalbak in te bouwen in plaats van nog een extra rooizon. “Het kostte wel 30.000 euro om hem om te bouwen, maar toch is het wat ons betreft het geld waard”, vindt Gjalt.
Naast deze machines heeft het akkerbouwbedrijf 2 Grimme Ventor 4150-aardappelrooiers, 4-rijers. Sandee heeft Grimme in Duitsland zelfs geholpen met de ontwikkeling van de Ventor 4150. Gjalt: “Er heeft op ons bedrijf dus ook een tijdje een prototype meegedraaid en dat mocht natuurlijk niemand weten. Om Grimme te steunen hebben wij het bedrijf al in 2015 de toezegging gedaan dat wij het doorontwikkelde model zouden kopen. En zoals je dus kunt zien, hebben wij dat ook gedaan. Door de veranderende wet- en regelgeving zal het areaal aardappelen in onze regio een stuk minder worden. Wat nu veelal 1-op-2 aardappelen is, zal in de toekomst zeker 1-op-3, wellicht zelfs 1-op-4 worden. Ons machinepark gaan wij hier dus ook op aanpassen.”
Bij strenge vorst zeker oogsten
Wat het oogsten van de gewassen betreft, begon Sandee op 10 september met het oogsten van de cichorei. Of er suikerbieten gerooid worden (eigen bieten), hangt af van onder meer de planning van Cosun en er wordt gekeken naar de weersvoorspelling voor goede rooibare dagen, maar ook of er al nachtvorst voorspeld wordt. Gjalt: “De eerste suikerbieten voor het eigen bedrijf – zo’n 14 ha – rooiden we eind oktober. Daarnaast hebben we natuurlijk ook veel loonwerk. En uiteraard oogsten wij eerst de suikerbieten op de moeilijkste percelen, oftewel de percelen waarvan je verwacht dat ze later helemaal niet meer begaanbaar zijn. Omwille van onze regelgeving moeten wij deze percelen, die voor 1 november geoogst worden, wel binnen de 48 uur inzaaien met een groenbemester.”
De rest van Sandees suikerbieten wordt dus na 1 november geoogst. Normaliter loopt dit volgens Gjalt door tot eind december, als de omstandigheden het echter toelaten is januari ook mogelijk, tenzij er strenge vorst voorspeld wordt. “Een beetje vorst is juist gunstig, want dan maakt de biet nóg meer zoetstof aan, vergelijkbaar met boerenkool. Dan heb je dus een nóg hoger suikergehalte.” Maar zodra het echt streng gaat vriezen, dan vriest de biet kapot, daarom moét alles natuurlijk vooraf geoogst worden. Vandaar dat het hele team van Sandee in december 2022 een paar dagen 24/7 moest doorwerken om alles eruit te krijgen. Gjalt: “Men voorspelde toen namelijk -10 °C, maar gelukkig hadden we voor die tijd alles eruit.”
In principe gaan alle suikerbieten af land naar de fabriek van Cosun, behalve in januari. Die laatste partijen worden dan of op een verharde ondergrond bij het land of op het plein achter de hangars gestort. Vervolgens worden deze stapels bieten afgedekt met fleecedoek en bij strenge vorst met stro met daaroverheen een dik zeil. Gjalt: “Op zich is vorst nadat ze geoogst zijn geen probleem, maar het geeft natuurlijk wel weer extra werk.”
Prijzen goed dit jaar
Wat suikerbieten betreft, teelt Sandee onder meer de rassen Annemarte, Tessilia en Sherlock. De indruk van het eerst gerooide perceel is zeer goed, met een opbrengst van 96 ton/ha met 17,6% suiker. De verwachting is wel dat het gemiddelde rond de 85 ton zal liggen. Ook de prijsverwachting is goed volgens Gjalt. “In de wandelgangen wordt al een prijs van 70 euro/ton suikerbieten genoemd. Of dit haalbaar is, moet nog wel blijken.”Drie jaar geleden lag deze prijs nog op 35 euro/ton. Alle suikerbieten gaan naar verwerker Cosun in Vierverlaten, een gehucht dat tegen de stad Groningen aanligt.
Als aanvulling op het Veenkoloniaal bouwplan teelt het Groningse akkerbouwbedrijf al jaren cichorei. Gjalt: “Het past namelijk goed in de rotatie. Wij telen al jaren cichorei, meestal rond de 60 ha, maar in 2023 hebben we hierin echter een uitschieter gemaakt met 170 ha. In samenspraak met verwerker Sensus hebben we deze hectares uitgezaaid." Wat ook meespeelt, is dat je zetmeelaardappelen door de nieuwe GLB-plannen niet meer 1-op-2 kunt telen. Het akkerbouwbedrijf moet hiervoor naar een 1-op-3 teelt. Gjalt: “En als ik eerlijk ben, dan is dit ook beter voor onze gronden.” Wat in Nederland ook een rol speelt wat betreft het telen van zetmeelaardappelen, zijn de negatieve aandelen van Avebe die veel telers hebben. Avebe is veruit de grootste zetmeelaardappelverwerker van Nederland. Gjalt: “En wij hebben veel aandelen van Avebe. Eén aandeel van Avebe staat voor 4 ton zetmeel. En een aandeel heeft een negatieve waarde van inmiddels 681 euro. Door de sterke concurrentie op de markt is de prijs van de aandelen gedaald. Avebe speelt echter nog niet in op de nieuwe wet- en regelgeving door het zetmeel per hectare te verlagen.”
Proef met Smart-rassen
Sandee maakt zich zorgen over de wetgeving. Volgens Gjalt zijn de nieuwe zogeheten Smart-rassen wel een optie, maar de opbrengst van deze rassen is wel minder dan die van de huidige gangbare rassen. “Je bent dan wel met 2 onkruidbespuitingen klaar op jaarbasis, maar de opbrengst per hectare blijft ook ver achter. Dus gemiddeld genomen ga je er niet op vooruit.” Toch heeft het Groningse akkerbouwbedrijf als proef dit jaar 17 ha staan van de Conviso Smart Suikerbiet van KWS Benelux. Vermits het akkerbouwbedrijf nog niet extreem veel last heeft van onkruiden op de percelen, blijven ze echter voorlopig gangbare bietenrassen telen de komende jaren.
Waar Sandee erg tegenop ziet, is het mogelijke verbod op glyfosaat. Gjalt: “Het is een relatief goedkoop middel dat wij kunnen inzetten op grasland. Omdat wij steeds meer aan grondruil doen met melkveehouders en akkerbouwers – wat ook door de Nederlandse overheid gestimuleerd wordt – is het juist noodzakelijk dat je grasland makkelijk dood kunt spuiten.” Geen glyfosaat kunnen gebruiken, betekent veel meer onkruiddruk. En ploegen doet het akkerbouwbedrijf liever niet, omdat het heel veel diesel kost en omdat ze de organische stof in de grond willen houden.
Kalenderlandbouw is utopie
Over de 1 oktober-maatregel van de Nederlandse overheid is Sandee niet gelukkig. Gjalt: “Als die niet door een motie van de Nederlandse politieke partijen SGP en BBB naar 15 oktober was verschoven, wat gelukkig wel is gebeurd, dan hadden wij een groot deel van onze niet-wintergewassen niet op tijd kunnen oogsten. Dat had betekent dat wij dan flink gekort waren op onze bemestingsnormen, iets waar je niet op zit te wachten.” Al vallen zetmeelaardappelen nu gelukkig wel onder winterteelt (niet in de eerste versie van de wetgeving over de uiterste oogstdatums), het Groningse akkerbouwbedrijf wil het liefst af van uiterste oogstdatums. Gjalt: “De zaai- of plantdatum laat zich niet sturen, het gewas zelf ook niet en het weer en de neerslag ook niet. Kalenderlandbouw is dus een utopie en is zelfs onrechtvaardig als je boeren afrekent via bemestingsnormen op het feit dat het wekenlang regent en dat ze daardoor niet kunnen oogsten.”
Gjalt is samen met zijn zwager Arjen Sandee overnamekandidaat voor de holding. “Dat is de intentie tenminste. Arjen en ik zijn in gesprek (ook met ons gezin) over hoe we dit kunnen vormgeven. Bij een bedrijf van deze omvang komt er heel wat kijken. Hoe ga je alles organiseren en wie gaat welke rol vervullen? Wij denken niet per se aan groei van de huidige werkzaamheden, maar we willen ons breder oriënteren”, besluit Gjalt.
