Hoe kun je erf- en silosappen vermijden?

Erfsappen is een verzamelnaam voor sapstromen die ontstaan bij activiteiten op het erf, zoals silosappen die vrijkomen bij de opslag van maïs of andere (voeder)gewassen, melkspoelwater, maar ook regenwater dat afstroomt van de kuilplaat of van het erf met voeder- en/of mestresten.

Zelfs in kleine hoeveelheden kunnen deze een grote impact hebben op de waterkwaliteit wanneer deze in een waterloop terechtkomen of in de bodem infiltreren. Die afvalstromen kunnen heel rijk zijn aan voedingsstoffen en organisch materiaal. Zo kan het onverdunde sap uit een maïssleufsilo tot 3.000 keer meer organische stof bevatten dan wat goed is voor een waterloop. De gevolgen van zo'n vervuiling kunnen groot zijn. De vervuiling neemt het zuurstof uit de waterloop snel op of verhoogt de concentraties van voedingsstoffen in de waterloop sterk. Daardoor sterven vissen of groeit de beek overmatig toe met waterplanten en algen.

Hoe ontstaan erfsappen?

Zoals reeds aangegeven gaat het hier over een ruime term. Erfsappen is een verzamelnaam voor bedrijfsafvalwater dat ontstaat (1) bij de rechtstreekse afstroming van silosappen vanop het erf/bedrijfsterrein, (2) zodra hemelwater op het erf/bedrijfsterrein in contact komt met organisch materiaal, zoals voeder(resten), mest(resten), organisch-biologische afvalstoffen (OBA), perssappen en percolaatwater of (3) bij reinigings- en spoelactiviteiten.

Het geheel van deze erfsappen dient beschouwd te worden als bedrijfsafvalwater dat niet (ongezuiverd) mag geloosd worden, tenzij uitdrukkelijk vergund in het geldende normenkader.

Welke maatregelen kun je nemen?

Het vermijden van de afstroom van erfsappen begint met preventieve maatregelen. Kort gezegd begint het met goede landbouwpraktijken. In de praktijk kunnen er tal van maatregelen worden toegepast.

Erfverharding Een proper erf werkt niet enkel aangenaam, maar geeft ook al direct een positief beeld van het bedrijf. Zorg er daarom voor dat het erf op regelmatige tijdstippen wordt schoongeveegd. Onderhoud het erf. Een goed onderhouden erf en goed onderhouden voederopslagen werken niet alleen prettig, maar zijn ook eenvoudiger schoon te houden. Herstel verzakkingen, dicht naden en kieren goed af en maak de opvangputjes en gootjes op regelmatige tijdstippen leeg.

Maak een logische indeling van het erf. Zorg dat de afstand tussen de stal en een opslag niet te lang is.

Deel uw erf op in een ‘proper’ en een ‘vuil’ deel en zorg er ook voor dat de routes van elk deel elkaar niet kruisen. Zorg ervoor dat vervuild hemelwater niet kan afspoelen naar het oppervlaktewater, en maak het ‘werkgedeelte’, ook wel het vuile gedeelte genoemd, zo klein mogelijk. Vang perssappen, mestsappen en percolaatwater op en gebruik het bijvoorbeeld om mest te verdunnen. Op het bedrijfsterrein wordt bij de aanpassing en inrichting vaak te weinig rekening gehouden met het scheiden van schoon hemelwater en vuile waterstromen. Landbouwers kunnen preventief al veel bereiken door waakzaam te zijn op voer- en mestresten, door het erf veegschoon te houden en door afstroom van vuile waterstromen te vermijden.

Voederopslag Bij de opslag van de voedergewassen neem je maatregelen om de vervuiling te beperken van het hemelwater dat afvloeit. Kuil daarom steeds in onder goede omstandigheden. Zo worden perssappen tot een minimum beperkt. Dit kan door:

• in te kuilen onder goede weersomstandigheden (droog weer),

• in te kuilen op het juiste oogstmoment (% DS),

• niet hoger of verder in te kuilen dan de muren,

• de opslag goed af te dekken (lucht- en waterdicht),

• na te denken over een absorberende onderlaag (zoals bijvoorbeeld stro) indien er vochtig ingekuild wordt. Daardoor wordt een groot deel van de perssappen opgenomen en stromen deze niet af

Denk ook na over een gescheiden afvoer in de kuilopslag. Er zijn hiervan diverse uitvoeringen beschikbaar waarbij schoon hemelwater gescheiden wordt van perssap/percolaatwater. Naargelang het systeem en de positie van het voer bepaalt de landbouwer zelf welke afvoerputjes open en dicht staan. Essentieel voor een goede werking hiervan is wel dat de plaat steeds veegschoon gehouden wordt.

Voorkom zoveel mogelijk morsen bij het transport van voeder. Indien er toch gemorst is, ruim het dan direct op. Maak de transportafstand van de voederopslag naar de stal zo klein mogelijk.

Indien er eenfirst flush (een speciale opvang van afvloeiend water van de kuilplaat) aanwezig is op het bedrijf, dient deze correct afgesteld te zijn. Let er ook op dat deze op regelmatige tijdstippen leeggemaakt wordt om de capaciteit te garanderen. Ook hierbij geldt de voorzorgsmaatregel van een veegschone kuilplaat voor een goede werking.

Vastemestopslag Een volgend aandachtspunt is de vastemestopslag. Zorg ervoor dat vaste mestopslagen groot genoeg zijn, zodat er een langdurige opslag mogelijk is. Denk hierbij aan de wetgeving (3 mestdichte muren en een mestdichte ondergrond). Zorg er ook voor dat er een opvang voor de mestsappen is voorzien, bij voorkeur aan de achterste wand, zodat er zo min mogelijk sappen kunnen afstromen weg van de opvang. Om te voorkomen dat regenwater vervuild wordt, kan er overwogen worden om de vastemestopslag te overkappen.

Huisvesting van jongvee Zorg ervoor dat de huisvesting van kalveren dermate is ingericht dat er opvang voorzien wordt voor eventuele mestsappen uit kalverboxen en kalveriglo’s. Wanneer de kalverboxen in de stal staan, kunnen de mestsappen meestal worden opgevangen in de mestkelder. Indien ze buiten staan is er vaak een afzonderlijke opvang nodig. Daarbij kan er extra voor geopteerd worden om de kalverhutten onder een afdak te plaatsen, waardoor minder regenwater verontreinigd wordt. Het zuivere regenwater kan dan apart opgevangen of afgeleid worden.

Koepad Zorg ervoor dat een koepad zo kort mogelijk is en dat er geen afstroming kan plaatsvinden. Maak het koepad ook op regelmatige tijdstippen schoon, zeker wanneer er neerslag voorspeld wordt. Wanneer er nagedacht wordt over een nieuw koepad, leg dit dan aan zodat er niet met voertuigen over het vervuilde koepad gereden wordt. Verder is het belangrijk dat het koepad makkelijk schoon te houden is. Er kunnen eventueel straatkolken voorzien worden aan het koepad vlak achter de stal met een afvoer naar de mestkelder. Buiten het weideseizoen kunnen deze kolken afgesloten worden, indien het koepad zuiver is.

Reinigingsplaats landbouwmachines (zonder gewasbescherming) Reinig werktuigen op een daarvoor voorziene plaats met een opvangput. Zorg er ook voor dat deze reinigingsplaats voldoende groot is voor de gebruikte machines. De reinigingsplaats moet voorzien worden van een slibopvang en een KWS-afscheider (olie- of koolwaterstofafscheider).

BBT-studie

In 2022 is er een BBT (best beschikbare technieken)-studie afgerond voor de Vlaamse landbouwbedrijven en covergistingsinstallaties ter voorkoming van het afstromen van erfsappen en emissies naar oppervlaktewater en naar de bodem.

Naast het in kaart brengen van de erfsappen die kunnen afstromen op het erf of bedrijfsterrein, was het de doelstelling van deze studie om maatregelen te evalueren die de rechtstreekse afstroming van erfsappen en verontreiniging van hemelwater zoveel mogelijk kunnen voorkomen of beperken, en die daardoor het risico op milieuverontreiniging van water en bodem minimaliseren. De erfsappen en de milieuvriendelijke technieken werden in kaart gebracht op basis van de beschikbare informatie, onder andere in de literatuur, in het kader van projecten en via bedrijfsbezoeken. De BBT-selectie in deze studie gebeurde in nauw overleg met de vertegenwoordigers van de sector en specialisten uit de administraties. De studie werd ter kritisch nazicht ook voorgelegd aan een externe lector.

Project BESS

Vanuit de praktijk merkten we een toenemende aandacht voor de impact van erf- en silosappen op de oppervlakte- en grondwaterkwaliteit. Het Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw (PVL) heeft samen met Hooibeekhoeve en Inagro het demonstratieproject BESS (Bedrijfsadvies Erf- en SiloSappen) opgestart, met de steun van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. Binnen dit project zijn er op verschillende landbouwbedrijven bedrijfsbezoeken uitgevoerd om landbouwers met extra aandacht te laten kijken naar de mogelijke vorming van erfsappen en de preventie ervan.

Lore Luys (PVL), Katrien Geudens (Hooibeekhoeve), Sandra Debevere en Michele Beelen (Inagro)

Project met de steun van het Europes Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) en het Agentschap voor Landbouw en Zeevisserij