Werk aan het verbeteren van je welbevinden

Op Agriflanders organiseerden het Vlaams Ruraal Netwerk en het Agentschap Landbouw en Zeevisserij een infosessie over het welbevinden van land- en tuinbouwers. Uit een enquête bleek dat de levenstevredenheid van landbouwers daalde van 7,5 in 2012 naar 6,5 in 2023, fors lager dan het Vlaamse gemiddelde van alle beroepsklassen samen. De druk door regelgeving, administratie, financiële onzekerheden en maatschappelijke verwachtingen weegt zwaar. Toch zoekt slechts een klein deel van de boeren actief hulp.

Actieplan welbevinden

In het ‘Actieplan welbevinden voor de Vlaamse land- en tuinbouw’ engageerden het Agentschap Landbouw en Zeevisserij en heel wat andere organisaties zich om het welbevinden van land- en tuinbouwers te verbeteren. Tijdens het voorbije Belgisch EU-voorzitterschap werden er al enkele administratieve vereenvoudigingen doorgevoerd, maar ook in het nieuwe Vlaamse regeerakkoord zijn de bezorgdheden van de land- en tuinbouwsector meegenomen.

“Boer zijn is 24 uur op 24, 7 dagen op 7 een levenswijze, een passie die je moet hebben om het vol te houden”, zei Luc Uytdewilligen, afdelingshoofd Ondernemen en Ontwikkelen bij het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. Hij verwees naar het studieproject van ILVO rond mentaal welzijn van de landbouwer, waarbij men ook op zoek ging naar de drivers voor stress. “De Vlaamse overheid heeft toen de koe bij de horens gevat en samen met het ILVO werk gemaakt van het actieplan welbevinden.”

Uytdewilligen zei nog dat de Vlaamse overheid de noodkreet van landbouwers tijdens de boerenprotesten heeft gehoord. “Tijdens het Europees voorzitterschap vorig jaar zijn er bijvoorbeeld versoepelingen in de regeling rond braaklegging gebracht.

Maar administratieve vereenvoudiging is in Europa niet altijd eenvoudig en moet ook in Vlaamse wetgeving worden ingebed. Naar het toekomstig strategisch plan toe gaan we goed nadenken over wat we verwachten van onze land- en tuinbouwers, zodat het voldoende uitvoerbaar is op hun bedrijven. We willen hen sowieso vroeger betrekken bij het besluitvormingsproces – ook bij het ontwikkelen van de landbouwvisie 2050 – en via een uniek loket de weg wijzen naar zaken die hun aanbelangen. En met een jongerenactieplan willen we de instroom in de sector een duwtje geven.”

Kennisportefeuille

Sinds dit jaar biedt het Agentschap Landbouw en Zeevisserij, ondersteund door het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), de ‘Kennisportefeuille’ aan. Hiermee kan je als landbouwer zelf ondersteuning ‘inkopen’ om vorming te volgen of om persoonlijk advies te krijgen, ook rond thema’s als welbevinden. “De Kennisportefeuille is een essentieel onderdeel in het actieplan welbevinden, want hiermee willen we landbouwers – die er toch vaak alleen voor staan – de mogelijkheid geven om een partner te vinden voor het maken van belangrijke beslissingen op hun bedrijf”, zei Els Lapage van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij.

Budget van 2000 euro

De Kennisportefeuille is op het e-loket van elke actieve landbouwer beschikbaar. “Je krijgt er een budget van maximaal 2000 euro ter beschikking voor het aankopen van advies en vorming. De vorming of het advies moet gericht zijn op het verbeteren van het functioneren van het bedrijf.

Dat kan gaan over een bijdrage leveren aan de versterking of transformatie van het bedrijf, maar ook over het bevorderen van duurzame landbouwpraktijken. De onderwerpen moeten bijdragen aan een of meerdere GLB-doelstellingen. De kennisportefeuille is een subsidiemaatregel in het GLB Strategisch Plan, wat betekent dat er 57% steun uit Vlaanderen en 43% steun vanuit Europa komt. Begunstigden zijn de actieve landbouwers, maar aan vorming kunnen ook gezinsleden en werknemers deelnemen. Vermits we 70% subsidie geven op de kostprijs van het advies of de vorming, betekent dat dat het budget van 2000 euro dit jaar kan dienen voor de aankoop van 2.857 euro aan vorming en/of advies.”

Een vormingscentrum kan een fysieke of digitale opleiding aanbieden op het e-loket. Bij advies vertrekt de landbouwer vanuit het probleem dat hij ondervindt op zijn bedrijf en stelt hij een concrete vraag aan de adviesdienst om hem te ondersteunen om een antwoord te vinden. Intussen zijn er een 20-tal instellingen die vorming of advies aanbieden geregistreerd als dienstverleners voor de kennisportefeuille. Registratie is op elk moment mogelijk.

Een aantal adviezen kunnen zeker bijdragen tot het welbevinden van landbouwers. “Dat kan gaan over nieuwe verdienmodellen (zoals omschakelen naar biologische teelt, mogelijkheden van insecten-kweek), maar ook ecologische adviezen en adviezen rond financiële bedrijfsplannen, rentabiliteits-studies voor investeringen, generatiewissel en begeleiding bij een familiale bedrijfsovername in de melkveehouderij. Landbouwers kunnen ook een gepersonaliseerd advies aanvragen dat nog niet in het aanbod zit.”

Meer info over de Kennisportefeuille vind je hier.

Oproep EIP

Lapage verwees nog naar de oproep EIP (Europese Innovatieve Partnerschappen), die het Agentschap Landbouw en Zeevisserij begin dit jaar lanceerde en die loopt tot 3 april 2025. Ook daarin zijn projecten rond welbevinden mogelijk. In zo’n EIP-project komt een groep, bestaande uit landbouwers, adviseurs, onderzoekers… samen om inzichten met elkaar te delen en om een innovatieve oplossing te zoeken voor een bepaald probleem. “Een voorbeeld is het project ‘Mentaal welbevinden begint op school’ – ook ‘Zaadjes van geluk’ genoemd – dat we gesubsidieerd hebben. Daarin werd een lessenpakket voor gebruik in het hoger onderwijs rond mentaal welbevinden ontwikkeld.”

VDAB-loopbaancheque

Sinds vorig jaar werd in het Vlaamse aanbod van loopbaanbegeleiding met de VDAB-loopbaancheque speciale aandacht geschonken aan land- en tuinbouwers en aan hun meewerkende partners. In de zoektocht naar middelen om de veerkracht van landbouwers en hun gezin te verhogen, kwam men uit bij de loopbaancheque. Die werd in 2013 gelanceerd door toenmalig Vlaams minister van Werk Philippe Muyters, om aan zelfstandigen, hun meewerkende partners en aan werknemers de kans te geven om aan een voordelig tarief loopbaanbegeleiding te volgen. “De VDAB stelde vast dat landbouwers die loopbaancheque bijna niet gebruiken, hoewel ze er recht op hebben. Het systeem is succesvol; jaarlijks worden er 30.000 loopbaancheques aangevraagd door mensen uit allerlei sectoren. De dienstverlening hebben we op vraag van het agentschap heel specifiek op maat van de doelgroep land- en tuinbouwers vormgegeven”, vertelt Fran Bellinck van de dienst Loopbaanbegeleiding van de VDAB.

Twee superbelangrijke zaken

“Bij de opzet vonden we 2 zaken superbelangrijk”, vervolgt Bellinck. “Vooreerst wilden we luisteren naar de noden van de landbouwers zelf. Dat deden we in diverse workshops met landbouwers in heel Vlaanderen. In een van die workshops vertelde een jonge boer die loopbaanbegeleiding had gevolgd me dat landbouwers niet mogen wachten tot het water hun aan de lippen staat. Ook bij dagelijkse, kleine kopzorgen kan je al een loopbaanbegeleiding starten, wat ergere problemen kan helpen voorkomen. Ten tweede vonden we het cruciaal dat we konden werken met loopbaanbegeleiders die de agrarische sector kennen, zodat de landbouwer meteen voelt dat hij begrepen wordt en zodat hij op zijn gemak is.” Zo werden er 42 loopbaanbegeleiders verspreid over heel Vlaanderen geselecteerd. Als landbouwer kan je met diverse loopbaanvragen bij de VDAB terecht: Wie helpt me om door het bos de bomen te blijven zien? Hoe kan ik mijn gevoel van ‘controle’ op mijn werk en leven terugkrijgen? Hoe verzoen ik alle partijen in mijn familiebedrijf?…

Wat houdt loopbaanbegeleiding in?

De loopbaanbegeleider zal op een gelijkwaardige manier met de landbouwer omgaan en zal trachten een heel open en eerlijke kijk te krijgen op zijn werk en op zijn leven errond. “Dat gebeurt zonder oordeel, eigenbelang of druk. Tijdens enkele gesprekken (in totaal 4 tot 7 uur) wordt de landbouwer aan het denken gezet en er worden ook oefeningen gemaakt rond waarden, motieven en talenten. De loopbaanbegeleider werkt inspirerend, maar het is de boer die uiteindelijk alles beslist. De loopbaanbegeleider kan vanuit nieuwe invalshoeken informatie aanbrengen waar de landbouwer nog niet bij stilgestaan heeft of gewoon geen weet van heeft.. Stilaan komt de landbouwer zo tot inzichten en kan hij betere keuzes maken. Zijn talenten en interesses worden ook in kaart gebracht. Dat zijn er vaak veel en daar krijgen boeren ook meer kracht en zelfvertrouwen door. Dat kan ook van betekenis zijn bij bepaalde scharniermomenten. Samen met de loopbaanbegeleider kan je de puzzel leggen. Regelmatig wordt daarbij gecheckt of het plaatje nog klopt. De kostprijs bedraagt minder dan 12 euro per uur.. De gesprekken kunnen ook op de boerderij plaatsvinden. Discretie is verzekerd. De klik met de begeleider is superbelangrijk, daarom is er een vrijblijvend kennismakingsmoment met 2 à 3 verschillende loopbaanbegeleiders mogelijk.”

Bellinck benadrukt dat loopbaanbegeleiding géén technisch of financieel advies, ondernemingscoaching, psychotherapie of life coaching is. Het is ook geen zweverig gedoe. Je kan de VDAB-loopbaancheques aanvragen voor jezelf (als je vol- of deeltijds werkt als zelfstandige), maar je meewerkende partner of je werknemer heeft er ook recht op. Je moet wel minimum 7 jaar in loondienst zijn of als zelfstandige gewerkt hebben. Je volgt de loopbaanbegeleiding bij een loopbaanbegeleider die aangesloten is bij een erkend loopbaancentrum. Om de 6 jaar heb je recht op 2 cheques van 45 euro; goed voor 7 uur loopbaanbegeleiding. Meer info vind je hier.

Boeren op een Kruispunt

Els Verté, directeur van de vzw Boeren op een Kruispunt (BoeK), stelde het aanbod voor dat haar organisatie aanbiedt. BoeK wil het welzijn van de Vlaamse land- en tuinbouwers verhogen via 3 kanalen: het geven van beleidsadviezen via het bestuursorgaan, een zeer brede persoonlijke dienstverlening op maat en preventie en sensibilisering (via vormingen, sociale media, lezingen…). “Onze corebusiness is de advisering en begeleiding van land- en tuinbouwers bij financiële, economische, psychologische, technische of sociale problemen. Je kan bij ons terecht voor bijna elke vraag, dus ook rond generatie-, relatie- of communicatieproblemen, (drank)verslaving, stress, eenzaamheid… Ook als je met vragen zit en als je het even niet meer ziet zitten, kan je bij ons aankloppen. Enkel voor psychiatrie verwijzen we door. We trachten altijd het totaalplaatje aan te pakken, dus moet ook het financiële plaatje van het bedrijf goed worden bekeken”, aldus Verté. Na aanmelding volgt er een intakegesprek door 1 of 2 adviseurs. “Onze 13 medewerkers gaan voor een integrale begeleiding, zonder te zoeken naar oorzaken of schuldigen. We kunnen ook 36 vrijwilligers op diverse zaken inzetten. Zij beslissen zelf hoeveel tijd ze besteden aan BoeK.”

Preventiewerking

BoeK wil nog meer inzetten op preventiewerking. “Sociale media zijn hiervoor belangrijk. Daar plaatsen we activiteiten en tips op. We hebben ook een podcast ‘Blijven boeren?!’ in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen die al meer dan 10.000 keer beluisterd werd, een website (met een rubriek ‘veelgestelde vragen’, info rond organisaties die je kunnen helpen), een maandelijkse nieuwsbrief… We organiseren ook lezingen, diverse vormingen, een starterscursus, infomomenten, boerencafés, boerenwandelbabbels, het project ‘Boerenkracht’ in het Turnhouts Vennengebied… Ons netwerk ligt ook buiten de sector. Binnen de sector trachten we een zo groot mogelijk netwerk te vormen, zodat we altijd ergens terechtkunnen”, besluit Verté.

Je kan Boeren op een Kruispunt contacteren via 0800 99 138, info@boerenopeenkruispunt.be of www.boerenopeenkruispunt.be.

Jan Van Bavel