Schotel ons niet méér van hetzelfde voor
Meer droogtes én wateroverlast, een verwachte temperatuurstijging van 3 graden, veel boeren die de handdoek in de ring gooien en een obesitasepidemie: deze uitdagingen zetten ons huidige landbouwmodel onder druk. Op 23 september start landbouweconoom Guido Van Huylenbroeck met de uitwerking van een langetermijnvisie voor de Vlaamse landbouw tegen 2050. Voedsel Anders roept op tot een realistische visie en een echte transitie van ons hele landbouw- en voedselsysteem.
Hoe zorgen we ervoor dat iedereen in 2050 toegang heeft tot genoeg en gezond voedsel, in een context van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies? Deze opdracht van minister voor Landbouw Jo Brouns aan Guido Van Huylenbroeck past in een van de beloftes van het Vlaamse regeerakkoord.
Zo kondigde de Vlaamse regering aan dat ze tegen 1 januari 2026 een visie zou uitwerken over hoe ons landbouw- én voedselsysteem er in 2050 moet uitzien. Die visie zou, aldus het Vlaamse regeerakkoord, een rendabel landbouwmodel moeten verzoenen met de ecologische grenzen van onze regio.
Een duidelijke visie is absoluut nodig voor onze boeren. Tot nog toe werden ze al te vaak geconfronteerd met een lappendeken van losse beleidsmaatregelen, zonder veel samenhang. Dat maakt hen bijzonder kwetsbaar en velen gaven er al de brui aan. Een robuuste visie tot 2050 kan stabiliteit, richting en vertrouwen geven in een sector die al veel te lang in onzekerheid leeft.
Landbouw is strategische sector
Landbouw is een sector die terecht ‘strategisch’ wordt genoemd: zonder voedsel kunnen we immers niet leven. Landbouw is daarom veel meer dan zomaar een onderdeel van de economie! De Vlaamse landbouwvisie moet realistisch zijn en daarom rekening houden met de instabiele wereld waarin we leven.
De klimaatwetenschap is helder: we zullen steeds meer te maken krijgen met frequente droogtes, hittegolven of extreme neerslag. Volgens het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) is de gemiddelde jaartemperatuur sinds 1890 al gestegen met 1,9° C. Op basis van de huidige trend is een totale temperatuurstijging tot 3° C tegen 2050 realistisch, tenzij er drastische emissiereducties plaatsvinden.
Stilstaan bij verdeling van schaarse hulpbronnen
De klimaatopwarming treft de landbouw rechtstreeks: droogtestress, wateroverlast, ziektes en bodemerosie leiden tot grillige oogsten en dat terwijl de biodiversiteit – onze natuurlijke buffer tegen klimaatverandering – in een alarmerend tempo afneemt. Rekening houden met de ecologische grenzen betekent bovendien dat we moeten stilstaan bij de verdeling van schaarse hulpbronnen zoals water - niet alleen voor landbouw, maar ook voor drinkwaterproductie, industrie en natuur. Dat water moet ook aan voldoende kwaliteitseisen blijven voldoen: kwaliteitsnormen zijn niet rekbaar!
Volksgezondheid staat onder druk
Niet alleen het klimaat en ons leefmilieu, maar ook de volksgezondheid staat onder druk. Volgens het Vlaamse gezondheidsrapport heeft bijna de helft (45,2%) van de Vlaamse volwassenen overgewicht en 13,6% kampt zelfs met obesitas. De link tussen ongezonde voeding en overgewicht en chronische ziekten is wetenschappelijk goed onderbouwd, net zoals de gezondheidsimpact van pesticiden, stikstof, zoönosen, enz. De landbouwvisie moet met deze realiteiten rekening houden, anders mist ze haar maatschappelijke opdracht.
Het klassieke landbouwmodel, dat vooral aanstuurt op verhoogde productie en sterk afhankelijk is van kunstmest, pesticiden en geïmporteerde soja, is niet veerkrachtig genoeg. Het is niet ontworpen om te functioneren onder ecologische stress. We hebben dus niet meer van hetzelfde nodig, wel integendeel. We hebben nood aan een grondige systeemverandering, gebaseerd op lokale veerkracht en ecologische stabiliteit.
Veerkracht inbouwen
Hoe moet een realistisch landbouw- en voedselsysteem er dan in 2050 uitzien om optimaal op deze trends in te spelen? Hoe kunnen we veerkracht inbouwen? En wat moet tegen 2030 gebeuren om in 2050 een veerkrachtig landbouw- en voedselsysteem te realiseren dat ons van gezonde voeding voorziet? Dat zijn de vragen die professor Van Huylenbroeck zich moet stellen bij de uitwerking van zijn voorstellen.
Een geslaagde toekomstvisie zal niet enkel uitgaan van de ecologische draagkracht van ons leefmilieu, maar moet inzetten op de versterking van de ecologische buffers, zoals bodem- gezondheid en biodiversiteit. Alleen zo realiseren we een veerkrachtig systeem dat in staat is om schokken (zoals droogte en ziektes) op te vangen.
Toekomstgericht betekent ook: de landbouwstiel aantrekkelijk maken voor jonge starters en oplossingen zoeken voor de problematiek van toegang tot grond voor boeren die willen werken aan een ecologische en gezonde voedselproductie.Voedselproductie moet bovendien sociaal robuust zijn én bijdragen aan de volksgezondheid. Eerlijke prijzen voor agro-ecologische boeren zijn essentieel: milieu- en gezondheidskosten moeten geïntegreerd worden en boeren moeten een eerlijk inkomen overhouden. Een goede landbouwvisie gaat uit van een voedselstrategie die de consumptie van gezond voedsel vooropstelt en vergemakkelijkt.
Radicale koerswijziging nodig
Dit alles is niet niets. Realisme in het landbouw- en voedselbeleid vergt een radicale koerswijziging. De Vlaamse landbouwvisie 2050 moet een transitieplan zijn dat voedselproductie herdenkt als een ecologisch, sociaal en gezondheidsgericht systeem. Voedsel Anders, de beweging voor agro-ecologische landbouw, kijkt hoopvol uit naar de voorstellen die professor-emeritus Van Huylenbroeck over enkele maanden zal presenteren.
Die voorstellen moeten gebaseerd zijn op een brede maatschappelijke dialoog, want dat is absoluut nodig om te komen tot een écht breed gedragen visie.
Dit is een kans om voortrekker te worden in Europa. Schotel ons niet meer van hetzelfde voor, maar kies voor een landbouw die voedt, herstelt en verbindt met mens, natuur en de samenleving.
