Zijn er te veel grachten in Vlaanderen?
Grachten maken deel uit van het landschap en zijn belangrijk voor de akkerbouw. In een ‘droog’ jaar, zoals we dat dit jaar ervaren, wordt geopperd dat te veel grachten te snel te veel water afvoeren. In ‘natte’ jaren, zoals in 2024, waren er niet overal ‘genoeg’ grachten om het overvloedige regenwater tijdig af te voeren. Over het mogelijke teveel aan grachten werd in de Commissie Leefmilieu van 30 september van gedachten gewisseld tussen de verschillende politieke partijen in Vlaanderen.
Mieke Schauvliege van Groen vertelde dat er volgens onderzoekers van de Universiteit Antwerpen in Vlaanderen 73.000 tot 81.000 km grachten liggen, op basis van informatie uit het Digitaal Hoogtemodel, en dat dit hoge aantal volgens die onderzoekers een van de oorzaken is van de droogteproblemen.
“Deze grachten voeren water versneld af naar de zee, waardoor grondwaterreserves uitgeput geraken. Ze stellen dat 1 slecht gelegen gracht op een cruciale plek in de waterhuishouding voldoende kan zijn om een hele vallei te draineren. Eerdere studies schatten in dat er in Vlaanderen jaarlijks tussen de 600 miljoen en de 1.100 miljoen m³ water via drainage wordt afgevoerd, grotendeels via grachten. De onderzoekers concluderen dat Vlaanderen een groot deel van de grachten zou moeten dempen of aanpassen, omdat ze in de huidige context van droogte meer kwaad dan goed doen”, vertelt Mieke Schauvliege.
Negatieve impact op landbouw
“Natuurbeheerders wijzen op de moeilijkheid om een vergunning te krijgen om een gracht in natuurgebied te dempen. De noodzaak om te draineren is aan het veranderen door het veranderende klimaat. We worden steeds vaker geconfronteerd met periodes van droogte, waarin versnelde drainage van regenwater via grachten nefast is. Ook vanuit landbouwhoek wordt steeds meer gewezen op de negatieve impact van verdroging”, zegt Mieke Schauvliege.
Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns (cd&v) deelt de mening van Schauvliege niet helemaal. “Een gracht is niet per definitie de oorzaak van verdroging. Dat hangt af van de diepte van de gracht en van of de gracht een infiltrerende dan wel een drainerende rol heeft”, stelt minister Brouns.
Aanpak op maat nodig
“Er is een aanpak op maat nodig en dat is ook de lijn die in de nieuwe Blue Deal is uitgetekend. We willen op een gestructureerde manier aan de slag. Dit start met de sponsdoelen die in 2026 gebiedsspecifiek zullen worden berekend. Die doelen moeten de sponscapaciteit versterken: meer aanvullen, trager laten leeglopen en de totale capaciteit vergroten, rekening houdend met de kenmerken van elk gebied”, somt de minister op.
“Via lokale Blue Deals willen we sterke lokale samenwerkingen opzetten om waterprojecten sneller en efficiënter uit te voeren. Op basis hiervan zullen gebiedscoalities maatregelen op maat van het gebied uitwerken om de sponswerking van het landschap te kunnen versterken. Het dempen of aanpassen van grachten is daarbij een mogelijkheid in een breder pakket van maatregelen. Daarnaast kunnen ook de hemelwater- en droogteplannen en initiatieven binnen de stroomgebiedbeheerplannen, waarvan de voorbereidingen momenteel volop gaande zijn, bijdragen aan het realiseren van de sponsdoelen, onder andere via het dempen of ondiep maken van grachten”, zegt Brouns.
Veel fouten in kaarten en modellen
De grachtenkaart van de Antwerpse universiteit kan niet bij elke partij op bijval rekenen. “Ik heb de klucht rond de grachten in het verleden al een paar keer aangekaart. De Vlaamse Milieumaatschappij zou een grachtenkaart maken aan de hand van hoogtemodellen en AI. In mijn eigen gemeente liepen de grachten blijkbaar op de daken van bedrijfsgebouwen. Er is toen gezegd dat er inderdaad heel veel fouten in zitten en de validatie van de grachtenkaart werd on hold gezet. Het wordt met andere woorden over de legislatuur heen getild”, stelt Lydia Peeters van Open Vld.
“Wat mij vooral triggert in dit verhaal is dat de ene instantie, met name onderzoekers van de UAntwerpen, zegt dat een teveel aan grachten ervoor zorgt dat ons grondwater te snel uitgeput raakt. Anderen pleiten er dan weer voor om nog veel meer grachten bij te creëren. Grachten hebben een impact hebben op de eigendomsrechten van mensen. De mensen weten vandaag amper dat er boven hun hoofden tal van kaarten worden gemaakt. Liefst van al zie ik die kaarten in de prullenmand belanden”, zegt Lydia Peeters.
Geen eensgezindheid
“Het is duidelijk dat er nog geen eensgezindheid is in wetenschappelijke kringen. Ik vind het daarom geen goed idee dat er verschillende grachtenkaarten circuleren, zowel van de VMM als van de UAntwerpen, gelet op het feit dat er heel veel fouten in die kaarten zitten. We weten allemaal dat we AI niet blindelings mogen vertrouwen en dat een bezoek op het terrein daarbij zeker aangewezen is”, besluit Peeters.
Het dempen of uitdiepen van drainerende grachten was vroeger soms vrijgesteld van omgevingsvergunningen. Dat is op dit moment niet meer het geval. Andy Pieters van N-VA vraagt om het dempen van grachten opnieuw op te nemen in het Vrijstellingsbesluit. Op die vraag gaat minister Brouns graag in.
