Antibacteriële resistentie bestrijden is van levensbelang
Tussen 18 en 24 november wordt de strijd tegen antibioticaresistentie, waardoor antibiotica waardeloos worden, in de schijnwerpers gezet. “Zowel vandaag als in de toekomst moeten we ons bewapenen tegen antibacteriële resistentie”, benadrukt Fabiana Dal Pozzo van Amcra, het Belgisch kenniscentrum voor antibioticagebruik en -resistentie bij dieren.
Het is een jammerlijke ironie van de (dier)geneeskunde. Antibiotica zijn levensreddend, maar door antibiotica te gebruiken, werken ze ook minder goed. Bacteriën ontwikkelen op termijn meer weerstand tegen deze geneesmiddelen, waardoor ze moeilijker te behandelen zijn.
We moeten in de toekomst wel nog steeds kunnen rekenen op dezelfde antibiotica die we vandaag gebruiken, zegt Fabiana Dal Pozzo van kenniscentrum Amcra. “Zeker in de dierlijke sector zullen er niet snel nieuwe antibiotica komen om resistente bacteriën te bestrijden. Er gebeurt onderzoek naar, maar tegen dat veehouders die nieuwe antibiotica in de praktijk kunnen gebruiken, zijn we tientallen jaren verder.”
Het thema van de World Antimicrobial Resistance Awareness Week (18-24 november) is niet voor niets ‘Act now: Protect our Present, Secure our Future’. “Ook in de toekomst moeten we nog steeds antibiotica kunnen inzetten tegen infecties, om de diergezondheid te waarborgen.”
Gebruik minder antibiotica
De ontwikkeling van resistentie vertragen doe je in de eerste plaats door minder antibiotica te gebruiken. “In Europa en België is er al jarenlang een daling van het antibioticagebruik bij voedselproducerende dieren.”
De totale verkoop van antibiotica aan de dierlijke sector in België was vorig jaar met bijna 60% gedaald ten opzichte van 2011. De doelstelling van 65% werd net niet behaald. Integendeel, het antibioticaverkoop steeg tussen 2023 en 2024 zelfs met 6,3%, mogelijk omdat runderen meer vatbaar waren voor infecties door het blauwtongvirus en daarom behandeld moesten worden met antibiotica.
Die gemiste deadline was geen reden tot paniek, benadrukte Amcra in juni. De volgende doelstelling van 70% reductie tegen 2030 blijft immers haalbaar en er is in het verleden al veel vooruitgang geboekt. “Er is zeker nog werk aan de winkel, maar grote stappen vooruit mogen we gewoon niet meer verwachten”, aldus Amcra eerder dit jaar.
Dat het gebruik van antibiotica zich traag maar zeker voortzet, bevestigt het meest recente Sanitel-Barometerrapport van september. Die toont een verdere afname voor het antibioticagebruik met 2,6 ton in de periode april 2024-maart 2025 in vergelijking met de periode januari 2024-december 2024.
Gemedicineerde voeders
Sommige toepassingen van antibiotica, zoals gemedicineerde voeders, zorgen sneller voor antibioticaresistentie. “Dierenartsen gaan bewuster om met gemedicineerde voeders”, zegt Dal Pozzo. “Samen met de diervoedersector engageerden ze zich om het gebruik ervan terug te dringen, met spectaculaire dalingen van het gebruik ervan als gevolg, zeker in de varkenssector.”
Ten opzichte van 2011 daalde het gebruik van met antibiotica gemedicineerde voeders met bijna 90%. Door dit soort groepsbehandelingen zoveel mogelijk te vermijden, komt er veel minder druk op bacteriën om resistentie te ontwikkelen, aldus Dal Pozzo.
Datacollectie en analyse
Een andere belangrijke ontwikkeling in de strijd tegen antibacteriële resistentie is de datacollectie van antibioticagebruik op bedrijfsniveau. Eerst was dit wettelijk enkel verplicht voor varkens, vleeskalveren, vleeskippen en leghennen. Sinds 2023 is het ook verplicht voor alle categorieën kip, kalkoen en rundvee.
De gegevens verzameld op bedrijfsniveau resulteren in een benchmarkrapport over het gebruik van antibiotica voor de veehouder en zijn dierenarts. “Zo kunnen ze het gebruik voor hun eigen bedrijf visualiseren, wat meer bewustzijn over antibiotica kweekt.”
Op die manier kunnen bioveiligheidsmaatregelen en andere preventieve ingrepen gerichter ingezet worden. “De aandacht voor bioveiligheid is de voorbije jaren in alle sectoren gegroeid. Het is de belangrijkste manier om infecties buiten je bedrijf te houden.”
Verplichte antibioticareductiecoaches
Door de analyse van het antibioticagebruik en de benchmarking worden bedrijven binnen elke sector verdeeld in een groene, gele of rode zone, afhankelijk van hoeveel antibiotica ze gebruiken.
Een aantal lastenboeken – Belpork voor varkens en Belplume voor braadkippen – verplichten hun leden al lang om op basis van deze rapporten maatregelen te nemen bij een slechte score. Sinds dit jaar is het wettelijk verplicht voor alle varkens-, vleeskalver- en pluimveebedrijven met een geel of rood resultaat om maatregelen te nemen, ongeacht of ze aangesloten zijn bij een lastenboek.
“Als deze bedrijven zich 3 jaar op een rij in de rode zone bevinden, moeten ze verplicht een antibioticareductiecoach aanstellen. Die veehouders blijven met een hardnekkig probleem zitten waar ze zelf geen oplossing voor kennen. Bijstand van de veehouders en hun bedrijfsdierenarts door een externe coach kan dan voor nieuwe inzichten zorgen.”
Het is nog te vroeg om de impact van het nieuwe wettelijke kader te weten. De coach en de veehouder moeten tijd krijgen, voordat je resultaten kan verwachten. De eerste signalen van het veld zijn echter positief, aldus Dal Pozzo. Volgens dierenartsen voltrekt zich een verandering van mindset bij bijvoorbeeld de vleeskalverhouders die zo’n coach aangewezen krijgen, wat voor die sector de eerste keer is. “De coachingtrajecten hebben zich in het verleden ook al bewezen bij varkensbedrijven, toen een coach werd aangesteld in de werking van Belpork. We verwachten indirect een daling van het aantal alarmgebruikers.”
Kleine herkauwers, konijnen en aquacultuur
Heeft al deze moeite nu zin? Jawel, antibioticaresistentie bij dieren daalde over het algemeen verder in 2024. Zo nam de resistentie van multiresistente E. coli af bij de meeste voedselproducerende dieren. Bij jong vleesvee bleef het laag en stabiel.
De strijd loont, maar is jammer genoeg nog lang niet gestreden. Zo noemde Amcra het hoge percentage van multiresistente geïsoleerde kiemen E. coli bij vleeskippen en -kalveren nog steeds ‘zorgwekkend’.
Voordat we nieuwe grote initiatieven mogen verwachten om het gebruik van antibiotica in de veehouderij terug te dringen, moet het stof van de nieuwe coachingtrajecten eerst gaan liggen. “We moeten tijd geven aan alle bestaande initiatieven via de lastenboeken en de wetgeving om hun werk te doen.”
Wel wordt de datacollectie nog eens uitgebreid. Vanaf volgend jaar komen we voor het eerst meer te weten over antibioticagebruik bij kleine herkauwers, konijnen en aquacultuur. “Dat zal voor deze sectoren en voor de dierenartsen die daarin werkzaam zijn een grote aanpassing zijn, hoewel dat ook wel zal meevallen. De meeste dierenartsen die kleine herkauwers doen, zijn al actief in andere sectoren zoals rundvee, waar de datacollectie van het antibioticagebruik al wordt toegepast.”
