Startpagina Recht

Wat met de aardappelcontracten in het uitzonderlijke jaar 2018?

Het jaar 2018 is een jaar met uitzonderlijke klimatologische omstandigheden, wat een weerslag heeft op de opbrengsten van de diverse landbouwteelten. Met deze stelling trappen we een open deur in, maar het is wel het vertrekpunt bij uitstek wanneer de vraag wordt gesteld naar het lot van de aardappelcontracten.

Leestijd : 8 min

In ons nummer van 12 oktober 2018 stonden we reeds uitvoerig stil bij de resultaten van het Interprovinciaal Proefcentrum voor de Aardappelteelt (PCA) en het Landbouwcentrum Aardappelen (LCA). De cijfers die we toen publiceerden, kondigen een wel zeer tegenvallende oogst aan.

Desastreuze opbrengsten

Voor het ras Fontane wordt door het PCA een historisch lage bruto-opbrengst gemeld, die 26 % lager ligt dan het tienjarig gemiddelde. Bij het ras Bintje is de situatie vergelijkbaar met een bruto-opbrengst die 27 % lager ligt dan het tienjarig gemiddelde. Bij het ras Innovater ligt de opbrengst maar liefst 30 % lager dan het gemiddelde van de afgelopen 8 jaren.

Bovendien is de kwaliteit dit jaar beduidend minder, in sommige gevallen zelfs desastreus. Een bijzonder aandachtspunt vormt op dit punt de problematiek van de “grijze harten” bij de Challenger. Romain Cools (Belgapom) raadt de telers van Challenger aan contact op te nemen met hun afnemers om hun aardappelen hier nu reeds op te laten controleren.

Beperkt bewaarpotentieel

Naast de opvallend lage opbrengsten die de hele sector treffen en die niet beperkt blijven tot één of andere regio, is er ook de vrees voor een beperkte bewaarmogelijkheid. Volgens Ilse Eeckhout (PCA) hadden dit jaar zowat alle aardappelrassen een vorm van doorgroei. Deze doorwas is het hoogst bij Bintje en zal daar zeker leiden tot een moeilijke bewaarbaarheid. Ook bij de rassen Fontane en Challenger werd doorwas gesignaleerd, al is het percentage bij deze rassen beduidend lager dan bij Bintje.

Vanop het terrein vernemen wij dat ook bij de minder courante rassen Carolus en Agria enorm veel glas wordt gesignaleerd.

Bij PCA wordt gewaarschuwd voor partijen met drijvers die evolueren tot waterzakken omdat deze een risico in de bewaring betekenen. Daarnaast legt Ilse Eeckhout (PCA) uit dat ontvelde knollen als gevolg van secundaire groei ook een risico kunnen vormen voor infectie door schimmels en bacteriën. Als gevolg van de droogte is er anderzijds weinig rot (bv. bacterieel rot als gevolg van natte bodemomstandigheden) dit jaar. Er kunnen wel nog (deels gerotte) poters tussen de aardappelen te vinden zijn. Al deze zaken beïnvloeden natuurlijk het bewaarpotentieel enorm.

Het twijfelachtige, tot zelfs ronduit slechte bewaarpotentieel (Bintje) noopt de aardappeltelers tot een bewaring in de best mogelijke omstandigheden. Telers die lid zijn van PCA kunnen beroep doen op het PCA voor advies en informatie over de ideale bewaaromstandigheden en andere vragen rond bewaring.

Consequentie op de leverplicht?

De tegenvallende oogsten qua opbrengst en het twijfelachtig bewaarpotentieel, doen vele aardappeltelers met contracten het zweet uitbreken. Zij verbonden zich immers tot het leveren van een bepaalde hoeveelheid aardappelen, er van uit gaande dat zij een min of meer normale oogst zouden kunnen behalen. Dikwijls zien deze landbouwbouwers zich nu geconfronteerd met de onmogelijkheid om aan hun contractuele verplichtingen te voldoen.

De vraag stelt zich dan ook naar de juridische consequenties van het klimatologisch extreme jaar 2018 op de leverplicht van de aardappeltelers die eind 2017 – begin 2018 een contract sloten. Niemand kon toen immers voorspellen welke extreme omstandigheden dit jaar heel het land (en zelfs heel Europa) zouden teisteren.

Naast een tegenvallende kilo-opbrengst zijn er ook nog eens zorgen over het bewaarpotentieel.
Naast een tegenvallende kilo-opbrengst zijn er ook nog eens zorgen over het bewaarpotentieel. - TD

Wat zegt de wet?

In het Burgerlijk Wetboek wordt gesteld dat de overeenkomst de partijen tot wet strekt. Met andere woorden, de overeenkomst tussen partijen geldt even sterk als een wet en moet dus worden uitgevoerd. Dit principe wordt dan nog eens in de verf gezet door de bepaling dat bij contractuele wanprestatie, het niet uitvoeren van het contract, de sanctie er uit bestaat dat er een uitvoering in natura moet plaatsvinden. Het is pas wanneer de uitvoering van de overeenkomst werkelijk onmogelijk is, dat een schadevergoeding kan worden opgelegd.

Het basisprincipe in de wet is met andere woorden dat een contract moet worden uitgevoerd. Toegepast op de aardappelcontracten betekent dit dat de aardappelteler in principe de overeengekomen hoeveelheid aardappelen moet leveren op de afgesproken datum.

Soort contract

Cruciaal bij de beoordeling van de verplichtingen voor de aardappelkweker is de vorm van het contract dat hij ondertekende. Enerzijds worden overeenkomsten gesloten met aardappelkwekers om een bepaalde afgesproken hoeveelheid aardappelen te leveren, de zogenaamde kilocontracten, maar anderzijds kan er ook overeengekomen worden om een bepaalde oppervlakte aardappelen te telen of op specifiek aangeduide percelen. Deze laatste soort overeenkomsten worden soms als hectare- of oppervlaktecontracten aangeduid.

Kilocontracten eisen resultaat

De eerste vraag die zich juridisch stelt is of de contracten moeten beschouwd worden als een middelenverbintenis of als een resultaatsverbintenis. In het eerste geval moet de landbouwer alle inspanningen leveren om tot het beoogde doel te komen in het tweede geval telt enkel het resultaat.

Aangezien de meeste contracten voorzien dat een vastgelegd aantal kilo aardappelen zal worden geleverd, betreft het in dat geval een resultaatsverbintenis. De aangekondigde prestaties vormen dergelijke resultaatsverbintenis indien men zich ertoe verbonden heeft om een welbepaald resultaat te bereiken. Het principe is dus dat de aardappelteler het vooropgestelde aantal kilo aardappelen moet leveren. Doet de landbouwer dit niet dan is er sprake van een wanprestatie, tenzij er overmacht is. Wil de landbouwer bij een dergelijke resultaatsverbintenis ontkomen aan zijn aansprakelijkheid, dan moet hij ofwel bewijzen dat hij het resultaat bereikt heeft ofwel moet hij bewijzen dat de niet-nakoming gerechtvaardigd wordt door overmacht.

Oppervlaktecontracten vereisen inspanningen

De landbouwers die zich ertoe verbonden een bepaald aantal percelen of hectaren aardappelen te telen, voldoen aan hun contractuele verplichting, zodra zij deze percelen of aardappelen hebben aangeplant en als goede huisvader de teelt hebben opgevolgd.

Concreet zullen dus de boeren die een contract afsloten om een bepaalde oppervlakte aardappelen te telen of op welbepaalde percelen aardappelen te telen, zich geen zorgen moeten maken over de uitzonderlijk lage opbrengsten. Van zodra zij de afgesproken hectaren of percelen hebben aangeplant en onderhouden, voldoen zij aan hun contractuele verplichtingen.

Overmacht

Wanneer aardappelen door de weersomstandigheden niet kunnen gerooid worden, spreekt men in de volksmond van een verloren oogst door overmacht. Ook het niet bereiken van een normale opbrengst kan overmacht uitmaken. Volgens Guy Depraetere (Algemeen Boerensyndicaat) is er dit jaar voor de aardappeltelers zeker sprake van overmacht nu de extreme omstandigheden zelfs als een natuurramp werden erkend. Het juridisch begrip overmacht is echter niet gelijk aan de dagdagelijkse gebruikte term. De definitie van overmacht uit de rechtspraak is immers vrij streng. Enkel een onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis die onafhankelijk is van de wil van de betrokkene kan overmacht uitmaken. De feitenrechter oordeelt soeverein over het feitelijke bestaan van overmacht.

Indien er sprake is van overmacht bepaalt artikel 1148 van het Burgerlijke Wetboek dat er geen schadevergoeding is verschuldigd, wanneer de schuldenaar door deze overmacht of door dit toeval verhinderd is geworden datgene te geven of te doen waartoe hij verbonden was, of datgene gedaan heeft wat hem verboden was.

Uit de rechtspraak volgt dat partijen vrij zijn om de gevolgen van overmacht contractueel te regelen en ten laste van één van de partijen te leggen. Het is daarbij toegelaten te bedingen dat de schade die aan het toeval of overmacht te wijten is, zal worden gedragen door een partij die door het gemeen recht daarvan is vrijgesteld. Met andere woorden kunnen aardappelhandelaren bepalen dat de boer geen overmacht kan inroepen. In heel wat contracten is dit effectief zo geregeld, zodat deze aardappeltelers onmogelijk overmacht kunnen inroepen.

Extreme omstandigheden 2018 als overmacht?

Voor diegenen die een kilocontract sloten, dreigen er dit jaar ernstige problemen. Zij voldoen immers maar aan hun verplichtingen als zij de afgesproken hoeveelheid aardappelen kunnen leveren. Dikwijls zal dit niet mogelijk zijn. In de rechtspraak is er een strekking die stelt dat deze aardappeltelers de nodige aardappelen dan maar bij derden moeten gaan aankopen om aan hun contractuele verplichtingen te voldoen. In de specifieke situatie voor het teeltjaar 2018, valt het echter te betwijfelen of telers op de vrije markt de bij hen ontbrekende aardappelen zullen kunnen aankopen. Dit geldt zeker voor de aardappeltelers met een uitgestelde leverplicht voor pakweg maart 2019. Het is momenteel onvoorspelbaar hoe en zelfs of het gros van de aardappelen zullen bewaard kunnen worden, laat staan dat het voorspelbaar is of er voldoende aardappelen op de markt zullen zijn.

Klassiek stelt het Hof van Cassatie dat er geen overmacht aanwezig is, indien de nakoming van de verbintenis niet volkomen onmogelijk is, doch alleen maar moeilijker of duurder is. In het verleden hebben sommige rechtbanken tegenvallende opbrengsten niet als overmacht aanvaard, omdat de ontbrekende kilo’s aardappelen op de vrije markt konden worden aangekocht.

Dit jaar lijkt de situatie ons enigszins anders te zijn. Vooreerst is de extreem tegenvallende opbrengst geen lokaal of regionaal gegeven, maar lijkt heel Europa getroffen. Bovendien zijn er dit jaar dan ook nog eens de verwachte bewaarproblemen die er voor zorgen dat telers die moeten leveren in het voorjaar van 2019 wellicht onmogelijk aardappelen zullen kunnen vinden op de vrije markt. Dit maakt het minder aannemelijk dat de rechtbanken zullen oordelen dat de ontbrekende aardappelen zomaar op de markt kunnen worden gekocht. Elke contractuele relatie zal echter op zich moeten worden onderzocht door de rechtbank wat een feitenkwestie is. Op dit punt kunnen dus onmogelijk algemene voorspellingen worden gemaakt.

Tips

We sluiten ons overzicht af met enkele tips voor de getroffen landbouwers. In de eerste plaats wijzen we er op dat de bewijslast van het feit dat er overmacht zou zijn rust op diegene die er zich op beroept. In dit geval komt het dus aan de aardappelkweker toe te bewijzen dat er overmacht zou zijn geweest. Dergelijke bewijzen kunnen zowel algemene zaken betreffen, zoals rapporten van het KMI en proefresultaten van PCA, als specifieke stukken die louter op de eigen percelen slaan. Onder de specifieke bewijsstukken worden onder meer de vaststellingen door een gerechtsdeurwaarder of een schattingscommissie verstaan. Bij voorkeur wordt er ook een zogenaamde tegensprekelijke vaststelling gedaan. Dit is een vaststelling van bepaalde feiten (bijvoorbeeld de te verwachten opbrengst van de aardappelen, extreme erosie, de resultaten van een staal in een zoutbad enz.) in aanwezigheid van beide partijen, eventueel opgemaakt door een landbouwdeskundige of iemand van de vakorganisatie. Op deze manier kan de afnemer achteraf deze specifieke zaken op de voor hem aangeplante percelen niet langer betwisten. Deze vaststellingen en andere bewijsstukken kunnen helpen bewijzen dat er sprak is van overmacht.

Vervolgens doet de aardappelteler die een probleem voor zijn leverplicht inschat er goed aan zo spoedig mogelijk met zijn afnemer te gaan spreken. Partijen kunnen immers in onderling akkoord steeds de gemaakte afspraken gaan wijzigen. Zo kunnen aardappelproducent en afnemer nu reeds overeenkomen dat er in februari of maart 2019 minder aardappelen moeten worden geleverd, mits een nieuw contract voor het teeltseizoen 2019 wordt afgesloten. Even goed kan er overeengekomen worden dat de aardappelen vroeger zullen worden geleverd, om ze vroeger te laten verwerken. Partijen beschikken op dit punt over een zeer ruime contractuele vrijheid.

Jan Opsommer

Lees ook in Recht

Omgevingsvergunningsprocedure wordt vereenvoudigd

Recht Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) wil de omgevingsvergunningsprocedures drastisch vereenvoudigen tot één basisprocedure. Ook het milieueffectenrapport mag voor haar een heel stuk eenvoudiger worden.
Meer artikelen bekijken