Met de droogte nu, vergeten mensen gemakkelijk dat in juni ook stevige regenbuien vielen. In het hele land werden er meldingen gedaan van wateroverlast, zoals in Kampenhout en Sint-Truiden. Met op sommige plaatsen modderoverlast tot gevolg, zo ook in Vlaams Brabant. Vlaams-Brabants provinciale erosiecoördinator Katleen Gillijns: “We kregen meldingen van modderoverlast uit Asse, Gooik, Huldenberg, Diest, Dilbeek, Lennik, Ternat, Sint-Pieters-Leeuw, Halle, Grimbergen, Zaventem, Scherpenheuvel-Zichem, Zoutleeuw…. De intense regenbuien waren zeer plaatselijk. Modderoverlast kwam vooral voor in de zuidelijke gemeenten van de provincie omdat deze regio het meest reliëfrijk is. De intense regenbuien na de hitte waren de boosdoeners.”
Erosiegevoelige percelen
Sterk hellende percelen met een geringe bedekkingsgraad zijn erosiegevoelig. Percelen met graan geven weinig of geen problemen omdat de bodem goed bedekt is. Bij percelen met maïs, aardappelen, bieten en boontjes is het wel opletten geblazen. Als de neerslag in grote hoeveelheid op de bodem valt, kan de bodem verslempen wat de bodem ondoorlaatbaar maakt. Infiltratie is daardoor amper mogelijk en het water spoelt oppervlakkig af. Modderstromen ontstaan wanneer snel afstromend water bodemdeeltjes meeneemt.
Soms blijft de afgespoelde modder onderaan het perceel liggen, maar vaak komt de modder op straat en zelfs in woningen terecht. Modder onderaan de percelen vormt achteraf door de hitte een harde laag. Op straat kan opgedroogde modder problemen geven rond stofvorming. In België is er de grootste kans op erosie en modderoverlast in Haspengouw, het Hageland, het Pajottenland en de Vlaamse Ardennen.
Teeltschade
Ook naar teelten toe is er schade te melden. Gillijns: “Op sommige percelen werden geulen gevormd en spoelden de gewassen mee weg. Aan de voet van de hellingen raakten gewassen bedekt met de afspoelende modder.” Op lange termijn zorgt modderoverlast er ook voor dat er vruchtbaar bodemmateriaal verdwijnt. “Het dunner worden van de bodem is een onomkeerbaar proces. Onder de vruchtbare leemlaag bevindt zich tertiair materiaal (vaak zand) met een erg beperkt landbouwpotentieel. Bovendien is dit tertiair materiaal vaak veel erosiegevoeliger waardoor de kans op ravijnvorming op de akker toeneemt. De grond blijft dus beter liggen op de plaats waar die thuis hoort, dus op de akker.”
Teelttechnische maatregelen
Eén van die manieren die ervoor zorgt dat er minder modder afspoelt, is de teelttechnische aanpak. Een goede bodemstructuur is onontbeerlijk. Typisch goede praktijken zijn de inzaai van groenbedekkers, de toevoeging van compost, de aanleg van drempels tussen de aardappelruggen, niet-kerende bodembewerking, enz. “Bij niet-kerende bodembewerking wordt het gewas gezaaid in de vegetatieresten van de vorige oogst of van de afgestorven groenbedekker. Voor het zaaien van het hoofdgewas kan er wel een zaaibedbereiding gebeuren, maar wordt de bodem niet geploegd. De gewasresten remmen de snelheid van het afstromend water en beschermen de bodem tegen rechtstreekse druppelinslag waardoor de bodem minder snel verslempt”, vertelt de erosiecoördinator.
Grasstroken
Aanleggen van grasstroken of lineaire vegetatieve elementen is een tweede optie. Grasbufferstroken aan de onderzijde van een perceel vangen de modder deels op, maar lossen het probleem van erosie op de akker niet op. Grasbufferstroken op het perceel kunnen de hellingslengte van een groot perceel wel verkleinen.
Poelen en dammen
Als je weet waar het water geconcentreerd afstroomt, kunnen bepaalde structurele maatregelen soelaas bieden. “Zo kan je kiezen voor het plaatsen van plantaardige dammen zoals dammen uit hakselhout of strobalen. Die houden de modder tegen, die op de akker blijft liggen, maar het water kan er langzaam doorheen sijpelen.”
Infrastructurele maatregelen, zoals erosiepoelen, aarden dammen, buffergrachten, …. zorgen er dan weer voor dat het afstromend water tijdelijk gebufferd wordt en de weggespoelde bodemdeeltjes kunnen bezinken. Ze spelen ook en rol in het waterbeheer.
Subsidies mogelijk
Landbouwers staan niet alleen met hun vragen rond erosie. Ze kunnen terecht bij de erosiecoördinatoren. Die geven immers advies bij de verplichte randvoorwaarden erosie. Bovendien kunnen landbouwers ondersteuning krijgen bij de uitvoering van erosiebestrijdingsmaatregelen.
Landbouwers met sterk erosiegevoelige percelen zijn trouwens verplicht maatregelen te treffen om erosie te voorkomen. Op de site van het Departement Landbouw en Visserij lees je in detail over de regels.
Verder zijn er verschillende beheerovereenkomsten die de landbouwer voor vijf jaar kan aangaan om erosie te beperken, en waarvoor je jaarlijks een vergoeding krijgt. Zo kan een landbouwer een beheerovereenkomst sluiten voor ‘aanleg en onderhoud erosiedam’, ‘aanleg en onderhoud grasstrook’, ‘aanleg en onderhoud van strategisch grasland’, ‘aanleg en onderhoud grasstrook 15 juni’, ‘(aanleg en) onderhoud gemengde grasstrook’ en ‘(aanleg en) onderhoud gemengde grasstrook plus’.
De jaarlijkse vergoeding van de aanleg en onderhoud van grasstroken bedraagt minimum €1.047/ha, wat een pak hoger is dan de vergoeding bij ‘aanleg en onderhoud strategisch grasland’ waarvoor de vergoeding €619/ha bedraagt. Per meter strobalendam, aangelegd via een beheerovereenkomst, ontvangt de landbouwer €12,86. Meer informatie rond mogelijke beheerovereenkomsten leest u op www.vlm.be .
Marlies Vleugels
